La cabra (Capra aegagrus hircus), tamién llamada teca o chiva, ye un mamíferu artiodáctilu de la subfamilia Caprinae que foi adomáu alredor del octavu mileniu e. C., sobremanera pola so carne y lleche.[1] Al machu de la cabra llámase-y cabrón, castrón, beche, chivu, marón o maruyu, y a les críes llámase-yos cabrín, cabritu, cabritín o chucu. Al conxuntu d'estos animales, criaos pol humanu, conózse-y como ganáu caprino.[1]
Capra aegagrus hircus cabra  | ||
|---|---|---|
 | ||
| Estáu de caltenimientu | ||
| Domesticáu | ||
| Clasificación científica | ||
| Reinu: | Animalia | |
| Filu: | Chordata | |
| Clas: | Mammalia | |
| Orde: | Artiodactyla | |
| Familia: | Bovidae | |
| Subfamilia: | Caprinae | |
| Xéneru: | Capra | |
| Especie: | C. aegagrus | |
| Subespecie: |
C. a. hircus (Linnaeus, 1758) | |
| Sinonimia | ||
| ||
| Consultes | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Xeneralidaes
Ye un animal de pequeña talla, con cuernos narquiaos, bien axilosu y afechu a saltar y esguilar. La so distribución ye amplia y atópase en tol mundu, principalmente nes zones montascoses. Esisten cabres selvaxes, pero la mayoría d'elles fueron adomaes pol home.[2]
La cabra ye criada pola so lleche (usada frecuentemente na producción de quesos), según pola so carne, piel, y pelo. Delles races son criaes especialmente pa la producción de fibra (pelo), como l'angora orixinario de Turquía (Angora yera l'antiguu nome d'Ankara) ya igualmente la «cachemira ».
El machu llámase cabrón o castrón, tamién beche, chivu, marón o maruyu. Les críes reciben diferentes nomes: redrueyu, redrueya si tien menos d'ocho díes; primal, primala si tien un añu; y de manera xeneral, tienen los nomes de cabrín, cabritu, cabritín o chucu.
El machu y la fema tienen caracteres tan marcaos que los faen estremase en concencia; el primeru non solo conozse a güeyu nes partes xenitales y nos sos cuernos, sinón que l'olfatu fai-y estremar polo desagradable del so golor; la fema ye notable pol llargor de los sos caldares. Dambos sexos tienen cola curtia con una guedeya de pelos llargos sobre la barba y la mayor dos glándules nel pescuezu que s'estremen col nome de mamellas.[3]
Ta dientro de les cien especies exótiques invasores más dañibles del mundu.
Races
Hai gran cantidá de races caprinas, les más conocíes ente elles son: alpina, raza lamacha, saanen, angora, cachemira, cabra nana, anglu-nubiana, bóer, ente otres.[4] Ente les races españoles destaquen la murcianu-granadina, la malagueña, la florida y la canaria, como races llecheres. Tamién son bien interesantes como reserva xenética dos races en peligru d'estinción, como son la serrana andaluza y la blanca celtibérica.
Hábitat
Les cabres viven bien en toos aquellos terrenes en que, pola so rimada, elevación y plantes que se críen, sería de tou puntu imposible caltener otra clase de cuadrúpedos. Ye-yos bien conveniente la yerba cola rosada de la mañana y por lo mesmo pel branu se les saca a pastiar en cuanto espunta l'aurora; fuxen de los terrenes pantanosos, que les perxudiquen n'estremu, y el so enclín facer engatar polos montuosos onde atopen alimentu a esgaya, y lo mesmo que nes tierres maneres onde peracaben artos, espíns y otres clases de maleza.
.jpg)
Linneo cuenta hasta seiscientes especies qu'alimenten a les cabres, cola particularidá de qu'en ciertes ocasiones escueyen y prefieren dalgunes que n'otres nun toquen y mientres comen con gustu y provechu el díctamo, el pentafilion y la cicuta ordinaria, fuxen de la sabina, la zaragatona, y del frutu y fueyes del bonetero, que les envelenen y matar. Entós que pastiaron de madrugada, volver al establu por que pasen abellugaes nél les hores de calor. Pel iviernu aliméntense perbién con sarmientos de les viñes, cañes de llameres y fresnos, rábanos, nabos, y xeneralmente con tolos bagazos de les güertes. Se les saca a pastiar a los nueve de la mañana hasta los cinco de la tarde, en que se vuelven al establu o corrolada en que s'encamienta la mayor llimpieza y ventilación.
El clima más apropiáu pa les cabres ye'l fríu, nel qu'adquieren más completu desenvolvimientu; asina se repara qu'en tolos países asitiaos al norte son mayores que les que se críen nos países meridionales.
Conozse la edá de les cabres nos dientes y nos aniellos o círculos de los cuernos, al igual que la de les oveyes. Los dientes caltriantes nel quexal anterior y posterior cáyense y anueven ordenadamente na oveya y na cabra. La vida d'esta ye polo regular de diez a doce años, magar curiándoles enforma suelen vivir hasta dieciséis o dieciocho.
Reproducción
.jpg)
Son estos animales fayadizos pa la xeneración dende los dos hasta los siete años pero la edá más conveniente ye la de trés años. Asina se reparó pola robustez y desenvolvimientu de los cabritos. A los seis años, el machu suel yá atopase apuráu y débil de que'l so defectu participen les críes y ye precisu nun cayer nesti inconveniente, lo mesmo que nel de la precocidá, pos magar puede niciar la cabra a los ocho meses y el castrón atópase en disposición al añu, los frutos d'esta xeneración seríen tan defectuosos como los habíos cuando yá s'atopen ensin fuercies y apuraos.
La dómina pa niciar ye dende setiembre a ochobre y payares; en dellos climes suel ser en mayu y a mediaos d'iviernu.
Mientres les cabres tean preñaes, tien de curiar col mayor percuru y solicitú, procurando que nun les falte agua de continuu y dándo-yos por alimentu del meyor, díes antes y dempués de parir. El partu ye aballador y polo tanto precisen que les ayudar pa facilitalo. El cabritu tien de mamar d'un mes a seis selmanes y a midida que se -y vaya acostumando a tomar otru alimentu, como yerba tienro o segáu del meyor, va quitándose-y la lleche adulces, hasta que bien avezáu a comer, quítase-y d'una vegada.
A los seis o siete meses suelen los cabritos entrar en calor, y por esto y por que se sientan menos se-yos capa de tiernecitos; por casu, los que nacen en setiembre puédese-yos capar en marzu, los d'avientu n'abril o mayu, y los de marzu a finales de setiembre.
Productos
Ente los beneficios de más considerancia que rinden les cabres al llabrador atopa'l de la lleche y como ente elles hai delles meyor dispuestes qu'otres pa esto, ye precisu que se curie al escoyeles que sían grandes, fuertes y llixeres, de pelo trupu y colos caldares gruesu y llargu. Una vegada escoyíes les qu'axunten estes condiciones, inda queden al llabrador medios d'aumentar tan interesante productu; los bonos y abondoses camperes entemecíes con dictamo y pentafilion, la bébora constante y periódico per mañana y tarde, dándoles de xemes en cuando dalgún sal, l'apaciguadura nel establu, el oruxu d'aceites pa campera, los bagazos de la güerta cocíos con salváu o farina de maíz, y les pataques cocíes tamién con salváu, son medios eficaces p'aumentar la lleche de les cabres.
Catar dos veces al día, per mañana y tarde, al igual qu'a les vaques, y efectúase convenientemente esta operación esmuciendo la mano dende la parte cimera del caldar hasta embaxo ensin interrupción, colo que se llogra nun dixebrar la lleche de la mantega. La lleche de cabres ye un mediu ente la de vaques y la de burres, ye bien sana y consúmese muncha tanto cruda como cocida y en variedá de platos, hasta'l puntu que solo pa esti oxetu caltener en munchos pueblos rebañaos de cabres. Dan más lleche que les oveyes y hai países onde dan una cantidá estraordinaria: polo regular la temporada de lleche duro de seis a siete meses.
Emplégase munches vegaes como melecina: toma la virtú de les plantes que l'animal comió y cuáyase con facilidá. Por esta razón nos países onde abonda enforma y nun puede consumise tol líquidu, destínase una gran parte pa ellaborar quesos, sobremanera entemeciéndola cola de vaques, tal como se practica en dellos puntos d'Asturies.
La carne de la cabra y el cabritu ardíciense tamién pol llabrador; la primera ye inferior ya indixesta, tien un gustu fuerte y una especie d'humildo a monte que lu fai bien desagradable; pero suelse sacar el meyor partíu echándola en sal. Nos climes fríos ye muncho más desagradable que nos templaos; asina la que se viende frecuentemente nos pueblos d'Andalucía ye más prestosu que la de los pueblos de Castiella. El cabritu ye perdayuri un manxar fino y delicao, y de tanta más importancia cuanto se llogra y cría con facilidá; por que'l cabritu seya bien envaloráu ye precisu que seya llechón, porque al poco tiempu de tresllechaos participen yá del mal sabor de la cabra.
El sebu ye otru artículu d'escelente aprovechamientu; pa la fabricación de veles ye'l meyor que se conoz pola so blancura y tresparencia; en medicina emplégase al par que'l cañamina como emoliente y anodino.
La piel ye de tanta utilidá, tantu la de la cabra como la de cabritu, que se fai con ella intensu comerciu; los cordobanes, tafiletes, cabres, antes, cabritillas, y otros varios curtidos, sacar de les pieles d'estos animales que sirven tamién pa colambres y pelleyos de vinu, aceite, miel, etc.
El pelo de cabra entra tamién como auxiliar de delles artes, y curiando bien el ganáu puede rindir pingües beneficios al llabrador. Emplegar na fabricación de sombreros, en delles teles, como'l camelote, barragán, etc., y en dellos puntos ellaborar con él cuerdes o lluries bien envaloraes pola apreciable cualidá que les estrema de nun podrecese na agua. Les especies de cabres d'Angora y Caxmir, que la so aclimatación n'Europa ye un fechu comprobáu, les llanes d'estos animales aprovechar pa texíos delicaos y de gran estimación.
Perxuicios de la so cría
La educación de la cabra nos países d'arbolees, plantíos y sementeres ye bien difícil, a menos de que nun sela someta a les lleis de la más severa domesticidá. Non solamente destrúi los árboles nuevos, sinón tamién los vieyos y la defensa que se pon pa quitar del algame de los otros animales, ye de tou puntu inútil cola cabra, pa la que nun hai torga de nenguna especie; d'un saltu se encaraman nos árboles, que les sos cañes tienres prúin enforma, y -yos inutilizan dafechu. El meyor mediu d'evitar estos inconvenientes ye'l de llevala a terrenes maneros, cascayosos y montascosos, lo cual consíguese ensin gran esfuerciu, confirmándose l'adaxu de que la cabra tira al monte y, llevala siempres por siendes determinaes, acostumándola no posible a que nun varie de camín.
Enfermedaes
De tolos animales, la cabra ye la que ta menos espuesta a enfermedaes. Sicasí, éstes pueden clasificase de la siguiente manera:
- Les internes
- Les esternes
- de la cabeza son quebrar de los cuernos, la uña, la papera, la boquera, les aftes y les enfermedaes esteriores de los güeyos.
- del tueru son la sarna, quebrar de les costielles, la relaxación de reñones, les úlceres na vulva, etc.
- de les estremidaes, son los tumores nes rodíes y nos corvejón, les relaxaciones y dislocaciones, les quebres, les mordedures d'animales venenosos, la pera, etc.
Principales países con ganáu caprino
- (Númberu de cabeces)
: 52.800.000
Ver tamién
- Carne de cabra
- Especies de Artiodactyla
- Chivu espiatoriu
Referencies
Enllaces esternos
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
