From Wikipedia, the free encyclopedia
Uigurs[1] ye a denominación creyata en l'asamblea de Taixquent en 1921 pa diferents comunidaz d'o Turquestén oriental que charran una luenga turquica carluca: os Kashgharlyq de Kashgar, os Turpanlyq de Turpan, os Aqsuluq de Aqsu, os Yakanlyq de Yakan y os habitants sedentarios d'a val d'o Ili, ditos Taranchi. Son a etnia prencipal d'o Xinjiang chinés, estando tamién presents en Uzbekistán. Tienen un modo de vida, una luenga y una cultura pareixitos a los d'os uzbekos.
 |
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
| Uigurs ئۇيغۇر | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||||||||
|
| |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Uigur | |||||||||||||||||||||
| Islam | |||||||||||||||||||||
Os uzbekos, uigurs y altayos practicaban un cautivo d'avena fendo servir l'aladro y a xata. Se combinaba l'agricultura con o pastoreyo transhumant.
Agora en Xinjiang os uigurs practican una agricultura de regano en os oasis, tienen un sistema de pozos connectatos por canyos (kanerjing) . Os prencipals cautivos son o trigo, panizo y cotón chunto con a horticultura.
L'idioma actual que ye denominato uigur no deriva d'o uigur historico, y ye una derivación d'o turquico chagatai, a l'igual que l'uzbeko. O uigur moderno s'escribiba tradicionalment en alfabeto arabe, pero entre os anyos 1956 y 1965 s'escribió en alfabeto cirilico, pa dimpués fer-se en alfabeto latino. En l'anyo 1981 o gubierno de Pekín permitió que se tornase a escribir en l'alfabeto arabe orichinal.
Cuan o Khanato Uigur fue destruito por os Kirguizes de l'alto Yenisei muitos uigurs y turquicos no uigurs vasallos emigroron enta o sud arribando enta os oasis d'o sud de Tien Shan, on se mezcloron con os nativos agnocuchens indoeuropeus y los asimiloron lingüisticament. Os uigurs d'o norte d'a Cuenca de Tarim organizoron un reino con capital en Khotcho (a man de Turfán). O reino de Khotcho yera un estato budista, patrocinaba tanto o budismo como maniqueísmo y resistió a presión d'os Kara Khanidas musulmans. Mantenió a independencia dica que fue conquiesto por os mongols, perdurando como estato vasallo de l'Imperio Mongol.
Talment sigan os uigurs d'o norte d'a Cuenca de Tarim u rechión de Turfán sozmesos a l'Imperio Mongol os que son mencionatos por Frai Haitón en o suyo libro tradueito a l'aragonés "La Flor de las Ystorias d'Orient" en o capítol "Del Regno de Tarssia":
En o reparto que se fació de l'Imperio Mongol o país uigur de Khotcho quedó baixo poder d'Ogodei, pero bi heba uigurs en o territorio d'os antigos Kara Khitai que li tocó a Chagatai Khan.
En o sieglo XIV as poblacions sedentarias d'a Cuenca de Tarim yeran en a subchección feudal d'os khans mongols de Mogolistán, a part oriental de l'orichinal Khanato Chagatai. Con o paso d'o tiempo estas poblacions s'iban islamizando cada vegata mes y prenendo o turquico chagatai,[3] que enta o sieglo X ya se feba servir en Kaixgar enta l'anyo 1000 por part d'os turquicos islamizatos. D'esta traza l'antigo uigur no guarda relación dreita con l'idioma tamién turquico que actualment se conoixe como uigur y que ye relacionato con o uzbeko.
Os uigurs budistas se convirtioron a la rechión musulmana en o sieglo XV. O termin uigur cayó en desuso en o sieglo XV fueras d'os uigurs amariellos. Bels grupos turquicos afins entre ellos viviban en l'actual Turquestén oriental, se diferenciaban d'atros turquicos por o modo de vida agricola u urbán y se designaban por o nombre d'a localidat. No siempre puet dicir-se-ne que desciendan d'os antigos uigurs, y seguntes bels autors a luenga carluca d'os actuals uigurs no provién d'a luenga d'os uigurs historicos.[3]
Os pueblos turquicos de luenca carluca d'o Turquestén oriental fuoron sozmesos por os oiratos baixo o Imperio Dzhungaro dica que a dinastía Qing los venció y creyó a provincia de Xinjiang.
Chicotas collas de kashgarlyq y yakanlyq estioron os primers en emigrar t'o Turquestén occidental u ruso. A meyatos d'o sieglo XIX s'establioron en Fergana, on son conoixitos como Kashgarlyq.
Os agricultors sedentarios ditos Taranchi d'a val d'o Ili plegoron dende Asia Central, prencipalment dende Semirechie (Cazaquistán) en grans grupos a prencipios d'a decada de 1880 fuyindo d'a presión rusa, pero tornoron a estar colonizatos por os rusos.
Os uigurs de Cazaquistán y Kirguizistán conservan encara la suya identidat etnica, reforzata por a plegata de refuchiatos uigurs dende Xinjiang en as decadas de 1950 y 1960. Os uigurs d'Uzbequistán son en un proceso d'asimilación por os uzbekos.
L'actual centro cultural d'os uigurs ye Kaixgar, a capital Urumqi tien muita población chinesa han.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
