Höllentalbahn

Diè Höllèdalbahn isch è Ysebahnstrecki vo Fryburg im Briisgau durch s Höllèdal im Schwarzwald noch Donaueschingè.

Dä Artikel behandlet e Baanstrecki im Schwarzwald. Witeri Bedütige findt me under Hölletalbaan (Begriffsklärig).

Fryburg–Donaueschingè
Èn Doppelstockzug vo dè DB Regio bi dè Yfahrt is Höllèdal Èn Doppelstockzug vo dè DB Regio bi dè Yfahrt is Höllèdal
Strecke der Höllentalbahn D Höllèdalbahn führt quer übber dè Schwarzwald vo Weschtè noch Oschtè
Kursbuechstrecki (DB):	727
Streckenummere (DB):	4300
Streckelengi:	76,219 km
Spurwyti:	1435 mm (Normalspur)
Stromsystem:	bis 1960: 20 kV 50 Hz ~ (Freiburg–Neustadt) 15 kV 16,7 Hz ~
Maximali Neigig:	57,14 ‰
Minimale Radius:	200 m
Hegschtgschwindigkeit:	100 km/h
Legende Rhydalbahn vo Monnem Brysacher Bahn −1,52 Fryburg (Brysgau) Hbf 268 m Dreisam 0,00 (neui Trassè vo 1934) Rhydalbahn gu Basel 0,9 Loretto-Dunnel (514 m) 1,9 Sternwald-Dunnel (302 m) 2,7 Fryburg-Wiehre 280 m Endi Neutrassyrig vo 1934 5,7 Fryburg-Littenweiler 317 m 7,4 Kappelerdal 11,0 Kirchzartè 392 m 13,9 Himmelrych 455 m 16,9 Falkeschtei-Dunnel (72 m) 17,2 Unterè Hirschschprung-Dunnel (121 m) 17,5 Oberè Hirschsprung-Dunnel (69 m) 18,2 Hirschschprung 559 m 19,1 Kehre-Tunnel (203 m) 20,6 Poschthaaldè 657 m 22,2 Höllschteig 740 m Ravenna-Viadukt (224 m) 22,8 Ravenna-Dunnel (47 m) 23,1 Finschterrank-Dunnel (248 m) 23,8 Löffeldal-Tunnel (82 m) 25,4 Hinterzartè 885 m Scheitelpunkt 893 m 29,3 Titisee 858 m Dreiseèbahn uff Seebrugg 32,3 Hölzlebrugg 34,9 Neuschtadt (Schwarzwald) 805 m Guetachdalbrugg (B 31) 39,1 Kappel Guetachbrugg 787 m gu Boahdorf Guetachbrugg 41,6 Finsterbühl-Tunnel (166 m) 42,4 Hörnle-Tunnel (220 m) 42,9 Setze-Tunnel (104 m) 43,8 Kapf-Tunnel (203 m) 45,9 Rötèbach 831 m 50,9 Löffingè 804 m 53,2 Ryselfingè 56,3 Bachä 754 m 58,7 Unnèdingè 748 m 63,1 Degginger Dunnel (535 m) 64,0 Deggingè 67,7 Huusè vor Waald 717 m 70,4 Hüfinger Dunnel Brägdalbahn vo Brüülingè 72,1 Hüfingè Mitti (ehemols Hüfingen Bf) ehem. Vobindungskurvè zu dè Schwarzwaldbahn 73,7 Donau-Allmendshofè Schwarzwaldbahn von Singè 74,7 Donau 677 m Schwarzwaldbahn gu Offèbürg

Diè Strecki stygt dodeby vo 268 m ü. NHN z Fryburg uff 885 m ü. NHN z Hinterzartè bi nèrè Streckèlängi vo 25,4 km. Diè als Hauptbahn^[1] klassifizyrti Strecki wyst im Abschnitt Himmelreich–Hinterzartè Stygigè bis 57,14 ‰ uff. Dodèmit isch d Höllèdalbahn diè steilschte Hauptbahn Dütschlands.

Dè Abschnitt Fryburg–Neuschtadt isch sit èm 18. Juni 1936 elektrifizyrt; sell, wiè au d Tatsach vom toujours dütlich gringèrè Vokehr zwischè Neuschtadt un Donaueschingè, hèt dezue gführt, dass d Strecki sither keini betryblichi Einheit mee darschtellt. Sit dè Yschtellig vom Kleber-Express Endi 2003 gits kei Vobindig zwischè Fryburg un Donaueschingè ohne Umschtygè.

Streckèvolauf

Gleisplan vo dè Höllèdal- un Dreiseèbahn

Bim Bau vo dè Strecki hèt disell vom Fryburger Hauptbahnhof bis zum Wiehrebahnhof no èn anderè Volauf wiè hüt gnoh: Diè Strecki isch zerscht zämmè mit dè Hauptbahn voloffè, bis si schlièßlich i dè Höchi vo dè Freiaustrooß süedlich vo dè Dreisam abzwygt isch, durch d domols no unbebauti Kronèmattè gführt hèt un schlièßlich niveauglych vo dè Baasler Strooß im Berych vo dè Ymündig Ritterstrooß krüzt hèt. Vo dört uus hèt diè Strecki höhèglych d Schwimmbad-, Loretto-, Goethe u Günterstalstrooß krüzt, um schlièßlich dè hütigè „Alten Wiehrebahnhof“ z erreichè. Erscht im Johr 1934 isch d Linièführig durch d hütigi ersetzt worrè, selli isch vom Fryburger Hauptbahnhof bis zum neu errichtetè Bahnhof Freiburg-Wiehre zweigleisig, suscht isch diè Strecki durchgängig eingleisig. Well selli Streckèführig etwa 1,7 km länger isch als diè aalt, hätt mo d Kilometerdaflè vo dè gsamtè Höllèdalbahn erneuerè müèsè. Um sell z vomydè, fangt d Strecki hüt am Fryburger Hauptbahnhof mit èrè negativè Kilometryrig.^[2]

Fryburger Hauptbahnhof, Uusgangspunkt vo dè Höllèdalbahn

Bahnhof Himmelrych z Buchèbach

Aafang vom Höllèdal by Falkèschteig

S wörret zwischè Fryburg un Neuschtadt insgsamt nüü Dunnel durchquert. Dè Höhepunkt von èrè Reis isch d Vorbyfahrt am Hirschschprungfelsè un d Überquerig vo dè Ravennaschlucht uff èm glychnamigè 40 m hohè Viadukt. Zwischè dè Stationè Himmelrych un Hinterzartè stygt Strecki stetig vom oberè Dreisamdal bi Buechèbach um 430 m bis Hinterzartè aa, idem s Höllèdal bassyrt wörd. Ca. 500 m noch dè Station Hinterzartè in Richtig Titisee befindet sich dè Scheitelpunkt vo dè Strecki, ab dört folgt diè Liniè dèm Hochdal bis Titisee, ab wo sie denn dè Guetè flussabwärts bis Neuschtadt folgè duet. Diè zweit Hälfti vo dèrè Strecki vo Neuschadt in Richtig Donaueschingè isch vo allem durch großi Bruggèbauwèrk über d Wuetè un iri Nebbèflüss kennzeichnet. Einigi Kilometer hinter Neuschtadt bfindet sich dé mittlerwyl uffglohene Bahnhof Kappel Gutachbrücke, vo dem uus annèdubaki d Nebbèbahn gu Boahdorf abzweigt isch. Kurz dodènoch wörd mit ènèm Viadukt d Guetè, wi dè Wuetè im Oberlauf no gsait wörd, überquert, ebbèso d Wuetèschlucht, welli dört iren Aafang nümmt. Jetzt volot d Strecki s Dal, idem mit èm 535 m langè Dögginger Tunnel d europäischi Hauptwasserscheidè zwischèm Schwarzè Meer un dè Nordsee unterquert wörd. Nochdèm sie Löffingè hinter sich gloh hèt, tritt diè Strecki i d Hochflächi vo dè Baar y, um übber Hüfingè s Endzyl Donauschingè z erreichè.

Stationsschild vom Bahnhof Hinterzartè

Vom Fryburger Hauptbahnhof bis zum uffglohènè Haltepunkt Kappelertal bfindet sich diè Strecki uff dè Gemarkig vo dè kreisfreiè Stadt Fryburg im Brysgau. Vo Kirchzartè bis Unnèdingè wörd dè Landkreis Brysgau-Hochschwarzwald passiert; dè Abschnitt Deggingè-Donaueschingè lyt im Schwarzwald-Baar-Kreis.

Z Neuschtadt hört d Elektrifizierig vo derè Strecki uff

Dè Streckèabschnitt Neuschtadt (Schwarzwald) – Donaueschingè isch ebbèfalls eingleisig, nit elektrifizyrt un uugfähr 44 Kilometer lang.

Gschichtè

Planung, Eröffnig un Entwicklung bis 1919

Bau vo dè Brugg vor èm Löffeldaltunnel (um 1886)

Aalti Ravennabrugg (um 1900)

Nochdem Fryburg im Johr 1845 a diè Badischi Hauptbahn aabundè worrè isch, isch im öschtlich vo Fryburg glegènè Höllèdal s Interessi gwachsè, ebbèfalls èn Ysèbahnaaschluss z erhaaltè. Diè Badische Staatsregierung hèt aaschlièßend èn derartigè Bahnbau überprüefè loa, denn abber zum Ergebnis ko, dass diè technischè Voraussetzigè zu dè Errichtig von èrè Strecki mit so großè Stygigè no nit vorhandè sin. Als Alternativè isch è Routè durch s Wagèschteigdal diskutyrt worrè. Ebbèfalls im Gschpröch isch dè Bau von èrè pryswèrtè Schmalschpurbahn gsy.^[3]

Nochdem am 24. Mai 1882 diè Konzession für dè Bau von èrè Ysèbahnstrecki durch s Höllèdal vorgleggè isch, hèn d Bauarbeitè aagfangè, schlièsslich isch dè Streckèabschnitt Fryburg–Neuschtadt (Schwarzwald) am 21. Mai 1887 vo dè Großherzoglich Badischè Staatsysèbahnè eröffnet worrè.^[4][5] Diè Gsamtkoschtè für dè Bau hèn 6 737 000 Mark betrait.^[6] Dè Bau isch s letschte Wärk vom Ysèbahningenieur Robert Gerwig. Uffgrund vo sinèrè maximalè Stygig vo 1:18, domols diè steilschte Normalschpur-Bahn Dütschlands^[7], isch dè Abschnitt zwischè Hirschschprung un Hinterzartè uff enèrè Strecki vo 6525 m^[6] mit Zahnschtangè ußgschtattet un znägscht vo Lokomotivè vom Typ IX a befahrè worrè. Wi au bi dè Schwarzwaldbahn hèn diè laufendè Wagè sowoll mit Druckluftbrèms (Westinghouse) als au mit Suugluftbrèms (Hardy) uusgrüschtet sy müèsè.^[8] Mit Yführig vo dè VI b ab 1900 hèt mo die IX a bzw. ab 1910 dèrè iren Nochfolger IX b nu no uff dè Zahnradstrecki zum Noochschièbè ygsetzt. Diè VI b isch 1914 widderum durch s Modell VI c abglöst worrè.^[9]

Zahnstangèweichè wiè uff dè Hölledalbahn vowendèt, hüt uff èm Campus vo dè Uni Karlsruhe, Institut für Straßen- und Eisenbahnwesen

Dè Witerbau bis noch Donaueschingè hèt sich uffgrund fählender finanzieller Mittel verzögeret. Asè isch s Durrèbindè vo dèrè Strecki bis noch Donaueschingè erscht am 20. August 1901 fertiggschtellt worrè. Um möglichscht vill Ort a diè Bahnstrecki aazbindè, hèt mo uff sellem Abschnitt èn dütlich längerè Streckèvolauf in Kauf gnoh wiè notwèndig gsy wär. Dè Abschnitt Hüfingè–Donaueschingè isch dodèbi schu 1892 uff Staatskoschtè als Vorleischtung für d Verlängerig entschtandè, èleinigè Nutzer isch abber vorerscht s Badische Ysèbahnkonsortium unter Herrmann Bachstein bzw. ab 1897 diè Süddütschi Ysèbahn-Gsellschaft (SEG) mit èm Vokehr vo dè Brägtalbahn noch Furtwangè gsy. Ab 1901 hèn diè Badischè Staatsysèbahnè èn Gmeinschaftsbetryb mit dè SEG lancyrt, so dass diè Züüg vo dè Brägdalbahn unvoändert z Donaueschingè aagfangè un uffhörè hèn könnè.^[10]

I dè erschtè Wochè vor èm Erstè Weltchrièg isch dè Schutz vo dè Höllendalbahn è Uffgob vo dè Freiwilligè Füerwehr Fryburg gsy.^[11]

Schu am End vom 19. Johrhundert hèt s Plään gäh, diè Streckèführig z Fryburg-Wiehre z ersetzè, well diè Bahnübergäng dè Vokehr behinderet hèn. Weggèm Erschtè Weltkrièg hèt sich sich d Fertigschtellig bis is Johr 1934 vozögeret.

Zit unter dè Dütschè Rychsbahn (1919–1945)

Aaltè Wiehre-Bahnhof z Fryburg, noch Trassèvolegig neu gnutzt

Am 14. Dezember 1927 isch d Brugg über d Ravennaschlucht bi Hinterzartè durch èn neuè Viadukt ersetzt worrè, well sie dè Aaforderigè nümmi gwachsè gsi isch. Bim Bau vom neuè Viadukt isch d Höllèdalbahn i sellem Streckèberych è weng begradigt worrè, asè isch disell dütlich graadliniger uusgfallè als sin Vorgänger. Diè Baukoschtè hèn 1,7 Mio. Reichsmark betrait, vo dè aaltè Brugg sin noh d Widerlager vorhandè. Dè Ravennatunnel, wellè uhmittelbar uff d Brugg folgt, isch urschprünglich 85 Meter lang gsi. Er isch deilwys uffgschlitzt worrè un hèt deshalb hüt nu no è Längi vo 47 Meter. Dè Grund fürs Uffschlitze isch d`Aabindig as neuè Viadukt gsi, sell isch nämlich kerzègrad über d Ravennaschlucht baut worrè, im Gegèsatz zu dè aalte Gitterbrugg, wo im Bogè nach links talabwärts voloffè isch, asè hèt mo dè Flansch zwischè Viadukt un Dunnel aapassè müèsè. Im übrigè isch è filmisches Dokument widder ufftaucht, welles vom domoligè Bauleiter Tröndle in Ufftrag gäh worrè isch. I sellem Film ka mo diè gänderti Linièführig sehr guet säh, genauso wiès Sprengè vo dè aaltè Brugg.^[12]

Ehemoliges Bahnwärterhaus an der Ecke Lorettostraße, Goethestr.

Aafang vo dè dryßiger Johr isch d Höllèdalbahn zwischè m Fryburger Hauptbahnhof un Fryburg-Littèwyler umtrassyrt worrè, deshalb hèt mo dè Bahnhof Fryburg-Wiehre voleggè muèsè un d Rhyndalbahn sitdem krüzigsfrei überbrückt wörd. Zyl vo dè Streckèvolegig isch vor allem s Uffhebè vo dè Bahnübergäng im Stadtgebyt gsi.^[2] Für diè neu Trassè hän zwei neui Dunnel baut wörrè müèsè, ein durch dè Lorettoberg un dè ander unter m Sternwald. Im Zuug vo dènè Arbetè isch diè Strecki vom Hauptbahnhof bis zu dÈ Wiehre zweigleisig uusbaut worrè. S ehemolige Bahnhofsgebäude, dè Aalte Bahnhof Wiehre würd hüt kulturell bruucht, als Haus für Film und Literatur mit èm Kommunalè Kino Fryburg, èm Literaturbüro Freiburg un eim Café.

85 007 bim Fryburger Bahnbetrybswerk

Leischtungsfähige Bremsè un insgsamt zehn Dampflokomotivè vo dè Baureihè 85 hèns möglich gmacht, ab 1933^[7] uff d Zahnstangè z vozichtè. D Lokomotivè vo sellerè Baureihè sin diè schwerschtè dütschè Einheits-Tenderlokomotivè. Infolge vom Rückbau vo dè Zahnstangè hän selli zwecks Illustration im Vokehrsmuseum a dè Universität Karlsrueh zeigt wörrè könnè, dört im Freigländ bim ysebahntechnischè Inschtitut ka mo selli Relikt hüt no bsichtigè. S letschti Exemplar vo dè Baureihè 85 widderum isch im Bahnbetrièbswerk z Fryburg uusgschtellt un ka sogar wöhrend dè Vorbyfahrt us èm Zug ( zwischè Dreisam-Brugg un dè stillglegtè Dräschybe ) aagluegt wörrè.

Glychzitig isch diè Strecki bis Neuschtadt im Schwarzwald für dè Betrièb mit Elektrolokomotivè ygrichtet. Zu dè Aawendig isch dobeby è Sischtem mit èrè Spannig vo 20.000 Volt bi enèrè Frequenz vo 50 Hertz ko, mit wellerè diè domolige Dütsche Rychsbahn d Eignig vom us èm allgemeinè Netz zogenè elektrischè Strom für dè Bahnbetrièb untersuechè hèt wellè. Dodezue sin vier Variantè vo dè Elektrolok-Baureihè E 44 bereitgschtellt worrè, wo als Baureihè „E 244“ bezeichnet worrè sin. Diè aagrenzendi Dreiseèbahn, wo z Titisee vo dè Höllèdalbahn abzwygt un 1926 eröffnet worrè isch, hèt mo ebbèfalls mit dèm Sischtem elektrifizyrt.

Dè Viadukt über d Ravennaschlucht isch am 23. April 1945, kurz vor èm Endi vom Zweitè Weltchrièg, durch dè Volksschturm odder dütschi Pionyr gschprengt worrè. S glyche Schicksal hèt am selbè Dag beidi Hirschschprungdunnel ereilt. Am Dag vom Yzug vo dè Franzosè z Fryburg (21. April) isch au dè Lorettotunnel gschprengt worrè.^[13]. Witeri Sprengigè, welli hauptsächlich a Bruggèbauwerk verübt worrè sin, hèn für sechs Unterbrechigè vo dè Strecki zwischè Titisee un Hüfingè gsorgt.^[13] Als z Kirchzartè schu d marokkanischi Bsetzer vo dè französischè Fremdèlegion ymarschyrt sin, hèt sich im Bahnhof Poschthaaldè no èn Marketenderzug vo dè Wehrmacht befundè, wo vo Bewohner vo dè aagrenzendè Gmeindè für dè Eigebedarf gleert worrè isch.

Zit unter dè Dütschè Bundesbahn (1945 - 1994)

Ravennaviadukt (2007)

Diè Dütschè Bundesbahn hèt noch èm Zweitè Weltchrièg schrittwys aagfangè, èn großè Deil vo irem Streckènetz z elektrifizyrè. Dodèbi isch uff dè Badischè Hauptbahn i dè 1950er Johr mit 15.000 Volt un 16 2/3 Hertz im Johr 1956 schlièßlich au z Fryburg Fahrdroht uffghängt worrè.

Well s Nebbènand vo zwei Stromsischtem è Problem gsi isch, hèt mo i dè Folgezit diè elektrischè Aalagè vo dè Höllèdalbahn uff 15.000 V un 16 2/3 Hz umbaut, um èn Sischtemwèchsel z vomeidè. Am 20. Mai 1960 isch d Umschtellig uff s bahnübliche Stromsystem vollzogè worrè. S Unterwerk vo dè Höllèdalbahn, welles von èrè einkreisigè 110 kV-Leitung gschpeist worrè isch, hèt sich bim Bahnhof Titisee befundè. (⊙47.90258.1586111111111). S isch nooch Yschtellig vom 50 Hz-Betrièb 1960 demontyrt worrè, d Yschpysig für d Gsamtschtrecki erfolgt sit dè Umschtellig jetzt vom Unterwèrk Fryburg uus, woby ab Fryburg-Wiehre witerhin è zuesätzlichi 15 kV-Spysleitig uff dè Fahrleitigsmaschtè mitgführt wörd. Diè erhaaltè bliebenè Gebäude vom einschtigè Unterwerk z Titisee sin erscht 2009 für dè Bau vom Freizeitbad Badeparadies Schwarzwald abbrochè worrè.^[14][15] Mit dè Umschtellig vom Stromsystem sin die Versuech mit dè Sonderbauformè abgschlossè worrè. Nutznièßer vo sellenè Versuech isch d französischi Staatsbahn SNCF gsi, diè ihr gsamtes nördliches Ysebahnnetz mit sellem Sischtem elektrifizyrt hèt. Wöhrend èm gsamtè Versuechsbetrièb warè d Lokomotivè vo dè Baureihè 85 uff Höllèdal- un Dreiseèbahn im Ysatz blibbè.^[16]

D Johr sit dè Bahnreform (sit 1994)

Guetèbrugg (2009)

Aafang vo dè 1990er Johr isch dè Streckèabschnitt zwischè Neuschtadt un Fryburg modernisyrt worrè. Sitdem sin dei un uff dè Dreiseèbahn Doppelstockzüüg im Stundètakt, so dass sich zwischè Titisee un Fryburg Hbf èn Halbschtundètakt ergit.

Zum Fahrplanwächsel im Dezember 2002 isch dè InterRegio „Höllental“ gschtrichè worrè, wo vo Norddeich noch Seebrugg vokehrt isch. Dodèmit isch d Höllèdalbahn us èm Fernvokehrsnetz voschwundè. È Johr später isch au dè Kleber-Express ygschtellt worrè, èn Regionalfernzug, wo vo Fryburg übber Donaueschingè, Bad Saulgau un Memmingè uff München vokehrt hèt. Sither gits au kei umstygefreie Vobindig mee vo Fryburg uff Donaueschingè.

Mehreri Bahnhöf zwischè Fryburg un Titisee sin früehner dreigleisig gsy, mittlerwyl abber uff zwei Gleis zruckbaut worrè. Im Lauf vo dè Uffnahm vom Ringzug isch s Reschtschtuck vo dè Brägdalbahn Donaueschingè–Brüülingè reaktivyrt worrè. Dodèfür isch dè Bahnhof Hüfingè zugunschtè vom neuè Haltepunkt „Hüfingen Mitte“ uffgäh worrè. Ebbèso isch dè Haltepunkt „Donaueschingen Allmendshofen“ ygrichtet worrè, wo abber nu dè Ringzug haalte duèt.

Im Johr 2012 isch diè Strecki 125 Jahre aalt. Um sell Jubiläum z fyèrè, hèt è Veraaschtaltig vo dè Dütschè Bahn am 24. Juni^[17] stattgfundè. È Feschtwochèènd vom Voein IG 3Seenbahn findet am 11. un 12. Auguscht statt.^[18]

Betrièb

DBAG Baureihè 143 mit Doppelstockwagè am Bahnhof Fryburg-Littèwyler

Personèvokehr

Uff dè Höllèdalbahn wörret zur Zit däglich 16.000 Fahrgäscht bförderet.^[19] Tourischtè uß mee als 120 Urlaubsort im Schwarzwald könnet mit dè Konus-Gäschtekartè diè Strecki koschtèlos nutzè. D Höllèdalbahn wörd vo DB Netz (Regionalnetz Südbadè) betribbè^[20] un im Halbschtundètakt (Freiburg – Titisee) bzw. Stundètakt (Titisee – Neustadt) vo Regionalbahnè vo dè DB Regio AG bediènt. Beschteller vo Zugleischtungè isch d Nahvokehrsgsellschaft (NVBW). Diè Strecki isch i dè Regio-Vokehrsvobund Fryburg (RVF) vo Fryburg bis Unnèdingè wie au i dè Vokehrsvobund Schwarzwald-Baar (VSB) vo Deggingè bis Donaueschingè integryrt. Sit 2009 fahret i dè Summermönet Juli – September wie au erschtmols au im Winter 2012/13 a einzelnè Wocheèndè Dampfsonderzüüg vo dè IG 3 Seèbahn uff derè Strecki zwischÈ Titisee un LöffingÈ wie au uff dè aaschlièßendè Dreiseèbahn.^[21]

Güetervokehr

Uff dè Höllèdalbahn wörd nu no d Bapierfabrik z Neuschtadt vo dè Schinnè uus bediènt. Dè Güeterzug uff èm Abschnitt zwischè Neuschtadt un Donaueschingè vokehrt meemols pro Woch je noch Bedarf un krüzt d Personenzüüg z Löffingè.

Fahrzüüg

Diè Strecki wörd vo modernè Doppelstock-Wendezüüg befahrè, welli widderum mit Lokomotivè vo dè Baureihè 143, a Wochèèndé un Fyrtig teilwys au vo dè Baureihè 146 beschpannt sin.^[22] Wèrktigs beschtönn diè Züüg zmeischt uß drei Doppelstockwagè un èrè Lok, am Wochèènd uß sechs Doppelstockwagè im Sandwich zwischè zwei Loks. Im Fürobedvokehr wörd z Fryburg no èn zuèsätzlichè Doppelstockwagè un è Lok vo dè Baureihè 143 a dè bestehendè Zug hinnè aakopplèt. Vereinzelt kunnt bi Wagèmangel au èn n-Wagè zum Ysatz. A Sunn- un Fyrtig wörd a drei Zugpärlè èn Fahrradwagè mit Platz für 62 Faaräder vowendet.^[23]

Für d Dampfsonderzüüg wörd i dè Reggèl è Lok vo dè Baureihè 52 mit zwei Eilzugwägè un mehrerè Donnerbüchsè ygsetzt.^[24]

Uff èm Abschnitt Neuschtadt–Donaueschingè fahret Diseltriebwägè vo dè Baureihè 611 un 628, well desell Abschnitt nit elektrifizyrt isch. Mengmol sin au lokbeschpannti Züüg mit n-Wägè aztrèffè. Im Güetervokehr wörret uff sellem Abschnitt Loks vo dè Baureihè 294 ygsetzt.

I dè Vogangèheit sin d Zugleischtungè noch dè Umschtellig uff dè elektrische Betrièb uff derè Strecki durch d Baureihè E 44W, spööter BR 145, übernoh worrè. Selli widderum sin durch d E 40.11, spööter Baureihè 139, un d Baureihè 218 abglöst worré. Ab 1994 hèt d BR 143 alli Leischtungè uff dè Höllèdalbahn übernoh.^[25]

Fahrblan

Regionalexprèss uff Ulm z Löffingè (2002)

Zwischè Fryburg un Titisee ergit sich èn Halbschtundétakt: Diè uß Fryburg kommendè Züüg fahret ab Titisee abwechselnd entweder uff Neuschtadt oder über d Dreiseèbahn gu Seebrugg witer.

Dè Streckèabschnitt Neuschtadt–Donaueschingè wörd im Stundètakt bediènt. Selli Züüg machet entwedder z Donaueschingè Kopf un fahret über d Donaudalbahn witer noch Ulm odder benützet d Schwarzwaldbahn bis Villingè un vokehret witer über d Bahnstrecki Rottwyl-Villingé zum Bahnhof Rottwyl, a dem Fernvokehrsaaschluss über d Gäubahn noch Stuègett bschtoht. D Witerfahrt uff Ulm bezyigswys Rottwyl erfolget abwechselnd im Zwei-Stundé-Takt, asè herrschet zwischè Neuschtadt un Donaueschingè èn Stundètakt.

Zuggattig	Strecki	Taktzit
RE	Neuschtadt(Schwarzwald) – Löffingè – Donaueschingè – Rottwyl	2-Stundètakt
IRE	Neuschtadt(Schwarzwald) – Donaueschingè – Duttlingè – Ulm Hbf	2-Stundètakt
RB	Fryburg im Brysgau– Kirchzartè – Hinterzartè – Neuschtadt(Schwarzwald)	Stundètakt
RB	Fryburg im Brysgau – Hinterzartè – Titisee – Schluchsee – Seebrugg	Stundètakt
RB	Fryburg im Brysgau – Fryburg-Littèwyler – Kirchzartè – Himmelrych	Einzelnes Zugbärle
HzL	Neuschtadt(Schwarzwald) – Deggingè – Donaueschingè	Einzelnes Zugbärle

Modernisyrig

Diè Strecki wörd i dè letschtè Johr meefach sanirt. Dodeby sin bis deilwys 80 Johr aalti Stahlschwellè durch neui Bedongschwellè un Y-Schwellè uusduscht un GSM-R Zugfunk inschtallyrt worrè.

Im Johr 2016 isch dé Betriéb vo dèrrè Streggi widder a d DB Regio Südbaddè vogää worrè. Dènõch hèt dè Bedryber d E-Loks vo dè Personèzüüg uusduuscht, statt dè DB 143er, èm Star vo dè DDR-Rychsbaan, isch ab dört è aktuèlli Meezwècklok vo dè Baureiè DB 146 zum Ysatz chò. Vo 2016 bis Dezèmbèr 2019 isch dè Bedryb übber èn sognanntè Übbergangsvodraag feschtglait.^[26]

Wäg èm Brojèkt Brysgau-S-Bahn 2020 git s ab Dezèmber 2019 èn neuè Generalvokeersblaan. Im Raamè vo sèllèm Brojèkt söll èn durchgehendè 15-Minutè Takt vo Fryburg Hbf bis zum Bahnhof Himmelrych ygführt worrè. Dodèfür isch èn Uusbau vom Bahnhof Fryburg-Littèwyler uff zwei Gleis, è Personèunterführig im Bahnhof Kirchzartè^[27] un è Wendeaalaag im Bahnhof Himmelrych blaant. Im Witerè söllet d Bahnschteig a dè Strecki volängeret wörrè, um längeri Züüg fahrè loh z könnè. Au èn neuè Haltepunkt Fryburg Pressehuus wörd prüèft. Witeri neui Haltepünkt wiÈ z. B. Fryburg Stadthallè, Fryburg Kappeler Dal un Burg Birkèhof könnet uß Kostègründ vorerscht nit realisyrt wörrè. Um s Zyl bis Éndi 2018 z erreichè, isch diè komplètti Höllèdalbaan ("Vorderi" (Fryburg-Neuschtadt) un "Hinteri" (Neuschtadt-Eschingè)) vom 1. März bis zum 31. Oktobèr stillglait.^[28] Dè Naavokeer wörd mit Schinnèersatzvokeer, also mit Baanbüs, sichergschtellt. Entgegè dè suschtigi Gepflogèheitè vo DB Regio Südbaddè wörd dè Ersatzvokeer nit nu vo dè lokalè Busunternämmè, sondern au mit "richtigè" Baanbüs erledigt.^[29][30]

Im Dezember 2010 isch d Elektrifizyrung vo dè Teilschtrecki zwischè Neuschtadt un Donaueschingè i dè Ganeralvokeersblaan vom Land uffgnoh worrè. D Arbetè söllè 17,3 Millionè Euro koschtè, welli sich Bund (60 %), Land (20 %), Zweckvoband Regio-Nochvokehr Fryburg un Schwarzwald-Baar-Kreis (zämmè 20 %) deilè könnet. S Brojèkt söll als Deil vo dè Vision Breisgau-S-Bahn 2020 no unter dè Richtlinié vom Gmeindevokehrsfinanzyrungsgsetz bis zum Èndi vom Johr 2018 umgsetzt wörrè, nochdem diè Planigs- un Finanzyrigsvoybarig durch d Landröèt vo dè beteiligtè Landkreis am 18. Juli 2011 unterzeichnet worrè isch.^[31][32]

Zum Dezember 2018 söll diè Vorder un diè Hinteri Höllèdalbaan zämmè mit dè Brysacher Bahn uusgschribbè wörrè, um è durchgehend elegtifizyrti Vobindig Brysach - Fryburg - Neuschtadt - Donaueschingè - Villingè ooni Umschtygè z Fryburg un z Neuschtadt z realisyrè.^[33] Zämmè demit söllèd au d Personèwägè uff dè Höllèdalbaan ersetzt wörre. Diè bis dört bruuchtè Doppelstockwägè mit irè (Stand: März 2018) dotal uusgleiertè Görlitz VII-Drèègschtell wörrèd denn voruussichtlich durch einstöckigè Drybwägè ersetzt.^[34]

Literadur

• Bruno Ruff: Die Höllentalbahn. Verlag W. Zimmer, Augsburg, 2. Aufl. 1979 oder Transpress Verlag, Stuttgart, 1. Auflage 1973.
• Hans-Wolfgang Scharf, Burkhard Wollny: Die Höllentalbahn. Von Freiburg in den Schwarzwald. Eisenbahn-Kurier-Verlag, Freiburg im Breisgau 1987, ISBN 3-88255-780-X.
• Jörg Sauter: Die Eisenbahn im Höllental – Von Freiburg in den Hochschwarzwald. Eisenbahn- Bildarchiv, EK-Verlag, Freiburg 2007, ISBN 978-3-88255-370-3.

Wèblinggs

 Commons: Höllèdalbahn – Sammlig vo Multimediadateie

• Kursbuch – Fahrplan Höllentalbahn
• Historie und Informationen über die Höllentalbahn
• Informationen und Bilder über den Bahnbetrieb auf der Höllentalbahn
• Höllentalbahn als Zahnradbahn
• Bilder der Tunnelportale
• Route der Höllentalbahn in Openstreetmap

Einzelnõchwys

1. STREDA – Gesamtstreckenverzeichnis der DBAG; Stand: 1. Februar 2003
2. Joachim Scheck: Freiburg Süd: Geschichte der Höllentalbahn: Mit Volldampf durch die Wiehre, Badische Zeitung, 25. Mai 2010, Zugriff am 13. März 2011
3. Albert Kuntzemüller: Die badischen Eisenbahnen 1840−1940, Selbstverlag der Geographischen Institute der Universitäten Freiburg i. Br. und Heidelberg, Freiburg im Breisgau 1940, S. 100
4. Beitrag in Freiburger Zeitung vom 22. Mai 1887
5. Vom 1. Juli 1871 bis 1881 sin insgsamt 1.538 Mark uß dè Überschüss vo dè Sparkass Fryburg für Vorarbètè vowendet, asè: Wysocki, "150 Jahre Sparkasse Freiburg. Weisch wo der Gulden isch?", S. 123f.
6. Eberhard Hübsch: Die Staatseisenbahnen. in: Freiburg im Breisgau. Die Stadt und ihre Bauten, H. M. Poppen & Sohn, Freiburg 1898.
7. Jens Freese, Alfred B. Gottwaldt: Die Eisenbahn durchs Höllental. Transpress-Verlag, Berlin 1994, ISBN 3-344-70846-5, S. 7, 90 f.
8. Johann Hansing: Die Eisenbahnen in Baden. Ein Beitrag zur Verkehrs- und Wirtschaftsgeschichte, Fleischhauer & Spohn, Stuttgart 1929, S. 64
9. Jürgen und Ivo Wißler:: Lokomotiven auf der Höllental- und Dreiseenbahn Archivlink (Memento vom 17. Jänner 2010 im Internet Archive), Zugriff am 7. Januar 2010
10. Gerd Wolff, Hans-Dieter Menges: Deutsche Klein- und Privatbahnen. Band 2: Baden. EK-Verlag, Freiburg 1992, ISBN 3-88255-653-6, S. 232.
11. Heiko Haumann; Hans Schadek;: Geschichte der Stadt Freiburg im Breisgau Stuttgart: Theiss, 2001., ISBN 3-8062-1635-5, S. 256
12. http://www.swr.de/eisenbahn-romantik/archiv/folgen/ravenna-viadukt-bauarbeiten/-/id=2249894/nid=2249894/did=3626088/1cjvej2/ (Site+cha+nüme+abgrüeft+wärde;+Suche+im+Webarchiv)++Vorlage:Toter+Link/www.swr.de
13. Scharf, Wollny, S. 129
14. horst-jeschke.de: Hoellèdalbahn 50 Hertz Betrièb, Zuegriff am 26. Juli 2011
15. IG 3seenbahn e. V.: Aktuelli Bericht vom Verein Archivlink (Memento vom 30. Jänner 2012 im Internet Archive), Zuegriff am 26. Juli 2011
16. Gerhard Greß: Verkehrsknoten Freiburg und seine Umgebung in den fünfziger und sechziger Jahren. EK-Verlag, Freiburg 1997, ISBN 3-88255-263-8, S. 14
17. Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 7. Juni 2012; abgruefen am 16. Juli 2012.
18. Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 25. Juni 2012; abgruefen am 16. Juli 2012.
19. Thomas Winckelmann: Titisee-Neustadt: Die Bahn arbeitet am Angebot, Badische Zeitung, 2. Juli 2011, Zugriff am 24. Juli 2011
20. Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 31. Juli 2009; abgruefen am 11. Juli 2013.
21. http://www.3seenbahn.de/termin.html
22. horst-jeschke.de: E 44 auf der Höllentalbahn, Zugriff am 22. November 2009
23. Mehr Raum für Radler, Badische Zeitung vom 26. Mai 2012, Zugriff am 11. Juni 2012
24. http://www.3seenbahn.de/museumszug.html
25. Archivierte Kopie. Archiviert vom Original am 17. Januar 2010; abgruefen am 11. Juli 2013.
26. Informationen für unsere Gäste zum Übergangsvertrag PDF-Datei uf dbregio.de
27. Kirchzarten: Die Bahn soll zukünftig alle 15 Minuten fahren, Badische Zeitung, 11. April 2012, Zugriff am 14. Juli 2012
28. Aktuèllè Baufortschritt Uusbau Höllèdalbaan (Memento vom 31. Jänner 2019 im Internet Archive) uf bauprojekte.deutschebahn.com
29. Augèschii vom Autor bi nèrè Faart am 29. März 2018
30. Donaueschingen: Kreisräte fordern Elektrifizierung, Badischi Ziting, 27. Oktober 2010, Zuègriff am 7. März 2011
31. Titisee-Neustadt: Ministerin sieht gute Chancen, Badische Zeitung, 13. Januar 2011, Zugriff am 7. März 2011
32. Kreis Breisgau- Hochschwarzwald: Auch die letzte Lücke bald elektrisch, Badischi Ziting, 19. Juli 2011, Zuègriff am 26. Juli 2011
33. Grundsatzbeschluss Breisgau-S-Bahn 2020, Zugriff am 23. Juni 2010
34. Einstöckige Züge auf der Höllentalbahn - reicht der Platz in den neuen Wagons? Artikel uf badische-zeitung.de vom 22. November 2016

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Höllentalbahn_(Schwarzwald)“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.

Normdate: GND: 4095405-5 | VIAF: 242335230