Kupfer

Chupfer (lat. cuprum) isch e chemischs Elimänt mit em Elimäntsümbool Cu und dr Ordnigszaal 29. Es isch en Übergangsmetall, im Periodesüsteem stoot s in dr 4. Periode und dr 1. Nääbegrubbe (Grubbe 11), dr Chupfer- odr Münzmetallgrubbe. Dr latiinisch Naame cuprum isch abgläitet vo aes cyprium „Erz vo dr Insle Züpere“, wo im Alterdum Chupfer gschürft worde isch.

Äigeschafte
[Ar] 3d10 4s1 29 Cu Periodesüsteem
Allgemäin
Name, Sümbol, Ordnigszaal	Chupfer, Cu, 29
Serie	Übergangsmetall
Gruppe, Periode, Block	11, 4, d
Usgsee	lachsrosa, metallisch
CAS-Nummere	7440-50-8
Massenaadäil an dr Ärdhülle	0,01 %[1]
Atomar [2]
Atommasse	63,546 u
Atomradius (berächnet)	135 (145) pm
Kowalänte Radius	132 pm
Van-der-Waals-Radius	140 pm
Elektronekonfigurazioon	[Ar] 3d10 4s1
Usdrittsarbet	4,65 eV[3]
1. Ionisierigsenergii	745,5 kJ/mol
2. Ionisierigsenergii	1957,9 kJ/mol
Physikalisch [4]
Aggregatzustand	fest
Kristallstruktur	kubisch flechezentriert
Dichdi	8,92 g/cm3 (20 °C)[5]
Mohsherti	3,0
Magnetismus	diamagnetisch (${\displaystyle \chi _{m}}$ = −9,6 · 10−6)[6]
Schmelzpunkt	1357,77 K (1084,62 °C)
Chochpunkt	2868 K[7] (2595 °C)
Molars Volume	7,11 · 10−6 m3/mol
Verdampfigswermi	305 kJ/mol[7]
Schmelzwermi	13,1 kJ/mol
Schallgschwindigkäit	3570 m/s
Spezifischi Wermkapazideet	385[1] J/(kg · K)
Elektrischi Läitfähigkäit	58,1 · 106 A/(V · m)
Wermiläitfähigkäit	400 W/(m · K)
Mechanisch [8]
E-Modul	100…130 GPa[9][10]
Poissonzaal	0,34…0,35[11]
Chemisch [12]
Oxidazionszueständ	1, 2
Oxid (Basizidäät)	Cu2O, CuO (leicht basisch)
Normalpotenzial	0,340 V (Cu2+ + 2 e− → Cu)
Elektronegatividäät	1,9 (Pauling-Skala)
Isotop
Isotop NH t1/2 ZA ZE (MeV) ZP 61Cu {syn.} 3,333 h ε 2,237 61Ni 62Cu {syn.} 9,74 min ε 3,948 62Ni 63Cu 69,17 % Stabil 64Cu {syn.} 12,7 h ε 1,675 64Ni β− 0,579 64Zn 65Cu 30,83 % Stabil 66Cu {syn.} 5,088 min β− 2,642 66Zn 67Cu {syn.} 61,83 h β− 0,577 67Zn
Witeri Isotop lueg Liste vo de Isotop
NMR-Äigeschafte
Spin γ in rad·T−1·s−1 Er(1H) fL bei B = 4,7 T in MHz 63Cu 3/2 7,112 · 107 0,065 26,51 65Cu 3/2 7,604 · 107 0,0354 28,40
Sicherhäitshiiwiis
GHS-Gefaarstoffkennzäichnig [13] Fehlerhaftes GHS-Signalwort: Nur „Achtung“, „Gefahr“ oder leer ist möglichWikipedia:Redaktion Chemie/fehlerhafte Gefahrstoffkennzeichnung H- und P-Sätze H: 228​‐​410 (Pulver) P: 210​‐​273​‐​501 (Pulver) [13] EU-Gefahrstoffkennzeichnung [14][13] Liicht- entzündlig (F) (Pulver) R- und S-Sätze R: 11 (Pulver) S: 16 (Pulver)
Sowit wie mööglig und gebrüchlig, wärde SI-Äihäite verwändet. Wenn nüt anders gschriibe isch, denn gälte d Daate, wo aagee si, bi Standardbedingige.

Chupfer isch e relativ wäichs Metall, guet formbar und zeech. Es isch en usgezäichnete Läiter vo Wermi und Stroom und wird dorum in vile technische Beriich wie dr Elektrotechnik iigsetzt.

Es isch e schwach reaktivs Schwermetall und ghöört zu de Halbedelmetall.

Litratuur

• Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente – das Periodensystem in Fakten, Zahlen und Daten. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
• Wolfgang Mann, Werner Eisner, Paul Gietz, Josef Maier, Werner Schierle, Rainer Stein: Elemente Chemie II. Stuttgart 1989, S. 128–130.

Weblingg

 Commons: Kupfer – Sammlig vo Multimediadateie

 Wikibooks: Praktikum Anorganische Chemie/ Kupfer — Lern- und Lehrmaterialie

• Mineralienatlas:Kupfer (Wiki)
• Deutsches Kupferinstitut (DKI) – umfassendi Fachinformazioone und Publikazioone
• Dr Chupferbriis an dr London Metal Exchange

Fuessnoote

1. Harry H. Binder: Lexikon der chemischen Elemente. S. Hirzel Verlag, Stuttgart 1999, ISBN 3-7776-0736-3.
2. D Wärt für d Äigeschafte (Infobox) sin, wenn nüt anders aagee isch, us www.webelements.com (Kupfer) entnommen.
3. Ludwig Bergmann, Clemens Schaefer, Rainer Kassing: Lehrbuch der Experimentalphysik, Band 6: Festkörper. 2. Auflage. Walter de Gruyter, 2005, ISBN 978-3-11-017485-4, S. 361.
4. D Wärt für d Äigeschafte (Infobox) sin, wenn nüt anders aagee isch, us www.webelements.com (Kupfer) entnommen.
5. N. N. Greenwood und A. Earnshaw: Chemie der Elemente, 1. Uflaag, VCH, Weinheim 1988, ISBN 3-527-26169-9, S. 1509.
6. Weast, Robert C. (ed. in chief): CRC Handbook of Chemistry and Physics. CRC (Chemical Rubber Publishing Company), Boca Raton 1990. Seiten E-129 bis E-145. ISBN 0-8493-0470-9. D Wärt dört sin uf g/mol bezooge und in cgs-Äihäite aagee. Dr Wärt, wo do aagee isch, isch dr maassäihäitslosi SI-Wärt, wo drus berächnet worde isch.
7. Yiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang: Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks. In: Journal of Chemical & Engineering Data. 56, 2011, S. 328–337, doi:10.1021/je1011086.
8. D Wärt für d Äigeschafte (Infobox) sin, wenn nüt anders aagee isch, us www.webelements.com (Kupfer) entnommen.
9. Buildingmaterials.de: Kupfer. Archiviert vom Original am 15. November 2009; abgruefen am 3. September 2017.
10. Baustoffsammlig vo dr Fakultäät für Archidektur vo dr TU Münche: Metalle - Kupfer
11. Glyconet (Site cha nüme abgrüeft wärde; Suche im Webarchiv) Vorlage:Toter Link/www.glyconet.de
12. D Wärt für d Äigeschafte (Infobox) sin, wenn nüt anders aagee isch, us www.webelements.com (Kupfer) entnommen.
13. Iidraag zu Kupfer in dr GESTIS-Stoffdatebank vom IFA, abgrüeft am 27. April 2008 (nume mit JavaScript) .
14. Seit 1. Dezember 2012 ist für Stoffe ausschließlich die GHS-Gefahrstoffkennzeichnung zulässig. Bis zum 1. Juni 2015 dürfen noch die R-Sätze dieses Stoffes für die Einstufung von Zubereitungen herangezogen werden, anschließend ist die EU-Gefahrstoffkennzeichnung von rein historischem Interesse.

Periodesüsteem vo de Elimänt H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Uut Fl Uup Lv Uus Uuo Alkalimetall Ärdalkalimetall Lanthanoid Actinoid Übergangsmetall Metall Halbmetall Nichtmetall Halogen Edelgas umbekannt

Normdate: GND: 4033734-0 | LCCN: sh85032278