Eris (dwergplaneet)

Eris, amptelik 136199 Eris en simbool ,^[12] is die dwergplaneet (en plutoïde) in die Sonnestelsel met die grootste massa.^[13][14] Met 'n deursnee van 2 326 km is dit die tweede grootste dwergplaneet (effens kleiner as Pluto).^[15][16][17] Dit is bekend nadat New Horizons laasgenoemde se deursnee in Julie 2015 as 2 376,6 km gemeet het.^[18][19]

Eris   

Eris en sy maan Disnomia (links), soos waargeneem deur die Hubble-ruimteteleskoop.
Ontdekking
Ontdek deur	Michael E. Brown Chad Trujillo David Rabinowitz[1]
Datum	5 Januarie 2005[2]
Alternatiewe name	2003 UB313[3]
Kleinplaneet-kategorie	Dwergplaneet TNV Plutoïde VSV[4][5]
Etimologie	Eris
Wentelbaaneienskappe[3]
Epog 6 Maart 2006 (JD 2 453 800,5)[6]
Afelium	97,56 AE 14,609 km
Perihelium	37,77 AE 5,659 km
Halwe lengteas	67,67 AE 10,129 km
Wentelperiode	203 600 dae 557 jaar
Gem. omwentelingspoed	3,436 km/s
Gem. anomalie	197,634 27°
Baanhelling	44,187°
Lengteligging van stygende nodus	35,869 6°
Periheliumhoek	151,430 5°
Natuurlike satelliete	Disnomia
Fisiese eienskappe
Gem. radius	1163 ± 6 km[7][8]
Oppervlakte	17 000 000 km²
Massa	(1,67 ± 0,02)22 kg (0,0028 aardmassas) (0,23 maanmassas)
Gem. digtheid	2,52 ± 0,05 g/cm3[7][9]
Oppervlak- aantrekkingskrag	0,827 m/s2
Ontsnapping- snelheid	1,384 km/s
Sideriese rotasieperiode	25,9 ± 8 h[3]
Oppervlak-temp.    (ongeveer)	min gem. maks 30 K 42,5 K 55 K
Spektraaltipe:	B-V = 0,78, V-R = 0,45
Skynmagnitude	18,7[10]
Absolute magnitude	−1,19 ± 0,3[3]
Hoekgrootte	40 milli-boogsekondes[11]

Animasie wat die beweging van Eris aandui op die beelde wat tot die ontdekking daarvan gelei het. Eris word uitgewys met 'n pyl. Die drie rame is oor 'n tydperk van drie uur geneem.

'n Kunstenaarsvoorstelling van Eris.

'n Kunstenaarsvoorstelling van Eris met sy satelliet Disnomia.

Geskiedenis

Eris is op 5 Januarie 2005 ontdek deur 'n span sterrekundiges van die Palomar-sterrewag in Kalifornië onder leiding van Mike Brown, wat dit tydelik "Xena" gedoop het (na die hoofkarakter in die televisiereeks Xena: Warrior Princess).

Die ontdekking is later daardie jaar bevestig. In September 2006 is dit genoem na Eris, die Griekse godin van twis en onenigheid.

Eienskappe

Eris is drie keer verder van die son af as Pluto, naamlik 96,7 AE. Dit is die voorwerp met die negende grootste massa wat regstreeks om die Son wentel, en die 16de grootste massa in die Sonnestelsel (sewe mane is swaarder as al die bekende dwergplanete). Dit is ook die grootste liggaam wat nog nie deur ’n ruimtetuig besoek is nie. Eris het ’n deursnee van 2 326 km.^[7] Sy massa is sowat 0,27% van die Aarde s'n^[20][14] en sowat 27% meer as Pluto s'n, hoewel Pluto groter is.^[15]

Eris is verder as die Kuiper-gordel geleë, in 'n streek wat as die verstrooide skyf bekend staan. Dit het self 'n natuurlike satelliet, Disnomia. Onlangse waarnemings het geen aanduidings van ander mane gevind nie. Met die uitsondering van 'n paar komete en 2018 VG₁₈, wat op 17 Desember 2018 ontdek is, is Eris en Disnomia die mees afgeleë natuurlike voorwerpe in die Sonnestelsel.^[2][10]

Omdat eers geglo is dat Eris groter as Pluto is, het sy ontdekkers en Nasa dit aanvanklik as die 10de planeet in die Sonnestelsel beskryf. Hierdie beskrywing en die potensiële bestaan van ander soortgelyke hemelliggame het die Internasionale Astronomiese Unie (IAU) genoodsaak om die term "planeet" vir die eerste keer te definieer. Volgens hierdie definisie, wat op 24 Augustus 2006 aanvaar is, word Eris, Pluto, Ceres, Haumea en Makemake tans almal as "dwergplanete" geklassifiseer. So is die getal planete in die Sonnestelsel tot agt verminder, dieselfde as voor Pluto se ontdekking in 1930.

Verwysings

1. Staff (1 Mei 2007). "Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets". IAU: Minor Planet Center. Besoek op 5 Mei 2007.
2. Mike Brown (2006). "The discovery of 2003 UB313 Eris, the largest known dwarf planet" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 10 September 2014. Besoek op 3 Mei 2007.
3. "JPL Small-Body Database Browser: 136199 Eris (2003 UB313)". 20 November 2009. Besoek op 21 Januarie 2009.
4. "List Of Centaurs and Scattered-Disk Objects". Minor Planet Center. Besoek op 10 September 2008.
5. Buie, Marc (6 November 2007). "Orbit Fit and Astrometric record for 136199". Deep Ecliptic Survey. Besoek op 8 Desember 2007.
6. Asteroid Observing Services
7. Sicardy, B.; Ortiz, J. L.; Assafin, M.; Jehin, E.; Maury, A.; Lellouch, E.; Gil-Hutton, R.; Braga-Ribas, F.; Colas, F. (2011). "Size, density, albedo and atmosphere limit of dwarf planet Eris from a stellar occultation" (PDF). European Planetary Science Congress Abstracts. 6: 137. Bibcode:2011epsc.conf..137S. Besoek op 14 September 2011.
8. Beatty, Kelly (November 2010). "Former 'tenth planet' may be smaller than Pluto". NewScientist.com. Sky and Telescope. Besoek op 17 Oktober 2011.
9. Beatty, Kelly (7 November 2010). "Eris Gets Dwarfed (Is Pluto Bigger?)". Sky & Telescope (Nuus-webjoernaal). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 30 Augustus 2011. Besoek op 17 Oktober 2011.
10. "AstDys (136199) Eris Ephemerides". Wiskunde Departement, Universiteit van Pisa, Italië. Besoek op 16 Maart 2009.
11. Bertoldi F., Altenhoff W., Weiss A., Menten K. M., Thum C. (2006). "The trans-Neptunian object UB₃₁₃ is larger than Pluto". Nature. 439 (7076): 563–564. Bibcode:2006Natur.439..563B. doi:10.1038/nature04494. PMID 16452973.{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link)
12. JPL/NASA (22 April 2015). "What is a Dwarf Planet?". Jet Propulsion Laboratory. Besoek op 19 Januarie 2022.
13. Michael E. Brown en Emily L. Schaller (2007). "The Mass of Dwarf Planet Eris" (oorsigbladsy). Science. 316 (5831): 1585. doi:10.1126/science.1139415. PMID 17569855.
14. "Dwarf Planet Outweighs Pluto". space.com (in Engels). 2007. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 November 2010. Besoek op 14 Junie 2007.
15. "How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate". www.nasa.gov. 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2020. Besoek op 14 Julie 2015.
16. Brown, Mike (2010). "The shadowy hand of Eris" (in Engels). Mike Brown's Planets. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 21 November 2019. Besoek op 7 November 2010.
17. Brown, Mike (22 November 2010). "How big is Pluto, anyway?". Mike Brown's Planets. Besoek op 23 November 2010. (Franck Marchis on 2010-11-08)
18. "How Big Is Pluto? New Horizons Settles Decades-Long Debate". Nasa. 2015. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 Maart 2020. Besoek op 13 Julie 2015.
19. Stern, S. A.; Grundy, W.; McKinnon, W. B.; Weaver, H. A.; Young, L. A. (2017). "The Pluto System After New Horizons". Annual Review of Astronomy and Astrophysics. 2018: 357–392. arXiv:1712.05669. doi:10.1146/annurev-astro-081817-051935.
20. Brown, Michael E.; Schaller, Emily L. (15 Junie 2007). "The Mass of Dwarf Planet Eris" (PDF). Science. 316 (5831): 1585. Bibcode:2007Sci...316.1585B. doi:10.1126/science.1139415. PMID 17569855. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 12 Julie 2016. Besoek op 2 Junie 2019. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)

Eksterne skakels

• Eris by die JPL Small-Body Database
• KPS-databasis se inskrywing vir (136199) Eris
• Michael Brown se webblad oor Eris
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Eris (dwergplaneet).