Basil Schonland

Sir Basil Schonland C.B.E., FRS (5 Februarie 1896, Grahamstad – 24 November 1972, Londen) was ’n Suid-Afrikaanse fisikus, eerste kanselier van die Universiteit van Fort Hare en die Rhodes-universiteit met die verheffing van die laasgenoemde universiteitskollege tot onafhanklike universiteit op 10 Maart 1951^[1] en die eerste president van die Wetenskaplike en Nywerheidnavorsingsraad (WNNR).^[2][3]

Basil Schonland
Geboortenaam	Basil Ferdinand Jamieson Schönland
Gebore	5 Februarie 1896 Grahamstad, Kaapkolonie
Oorlede	24 November 1972 (op 76) Londen, Engeland
Burgerskap	Suid-Afrikaans
Nasionaliteit	Suid-Afrikaans
Vakgebied	Fisika
Instelling(s)	• Universiteit van Kaapstad • Universiteit van die Witwatersrand • WNNR • Instelling vir Kernenergienavorsing
Alma mater	Rhodes-universiteitskollege Caius College, Cambridge
Doktorale promotor(s)	J.A. Crowther

Vroeë lewe

Schonland is op 5 Februarie 1896 in Grahamstad gebore as seun van prof. Selmar Schönland en Flora Day MacOwan. Sy pa sowel as sy oupa aan moederskant, Peter MacOwan (eerste rektor van Gill-kollege op Somerset-Oos van 1869 tot 1881), was plantkundiges. Hy het sy skoolopleiding aan die Anglikaanse St Andrew's Preparatory School en St. Andrew's-kollege in Grahamstad ontvang.^[1] In 1910 het hy daar gematrikuleer en landwyd die beste punte behaal. Hiervoor is hy met die Bartle Frere-studiebeurs en ’n soortgelyke toekenning van die Universiteit van die Kaap die Goeie Hoop beloon. Hy het aan die Rhodes-universiteitskollege ingeskryf vir 'n B.A.-graad. In 1912 was hy bo-aan die eersteklaslys in die Intermediêre B.A.-eksamen, waarna hy ’n tweede Bartle Frere-studiebeurs verower het en in 1914 met ’n tweedeklasonderskeiding in fisika gegradueer het. Daarna is hy na Caius College, Cambridge, waar hy in 1915 ’n eersteklas in die wiskundige tripos behaal en ook ’n verdere studiebeurs verwerf.

Eerste Wêreldoorlog

In 1915 het Schonland by die Koninklike Geniekorps ("Corps of Royal Engineers") aangesluit. Die jaar daarop was hy in Frankryk in bevel van operasies waartydens kabels vir kommunikasieverbindings gelê is en hy beduidende verbeteringe aangebring het. Na drie jaar was hy aan die hoof van agt radiostasies. Die O.B.E. is aan hom toegeken, hy het die rang van waarnemende majoor beklee en is twee keer eervol vermeld vir dapperheid.

Verdere studie

Na demobilisasie is hy terug na Cambridge waar hy in die tweede deel van die natuurwetenskaplike tripos in 1920 geslaag het en twee beurse aan hom toegeken is. Hy het daarna vir die Ph.D.-graad onder J.A. Crowther ingeskryf en die verspreiding van betastrale in metale bestudeer. In 1922 is Schonland ’n pos as seniorlektor in fisika deur die Universiteit van Kaapstad aangebied, waar hy sy navorsingswerk, wat later in Londen gepubliseer is, voortsit. Hy het in 1924 die Ph.D.-graad aan die Universiteit van Cambridge verwerf en vervolgens besluit dat hy ’n navorsingsprojek moes vind wat op Suid-Afrika van toepassing was. Daar was toe twee mededingende teorieë oor die elektrifisering van donderwolke deur onderskeidelik G.C. Simpson, wat gesê het dat die onderste gedeelte van ’n wolk positief geëlektrifiseer word, en C.T.R. Wilson, wat weer van mening was dat positiewe ione na die bopunt van ’n wolk gevoer word. Om hierdie teorieë te toets was dit nodig dat waarnemings in verskillende dele van die wêreld gemaak moes word. Die Schonland-gesin het gewoonlik die somervakansie aan die huis van Schonland se skoonouers in Somerset-Oos deurgebring waar donderstorms meer dikwels as in Kaapstad voorgekom het. Hy het eksemplare van die Wilson-apparaat gemaak om die elektriese velde onder ’n donderwolk te meet. Sy skoonvader, James Craib, was hom daarin behulpsaam en aan die einde van die stormseisoen (1925–1926) het hulle hul resultate vir publikasie aan Wilson in Cambridge gestuur. Hierdie resultate het die Simpson-teorie verwerp en kon deur Wilson se teorie verklaar word.

Schonland is in 1923 met Isabel Marian Craib getroud en het ’n seun en twee dogters gehad.

Pionierswerk op donderweer en weerlig

Vanaf 1929 het Schonland sy somervakansies aan die Universiteit van die Witwatersrand in Johannesburg deurgebring waar hy sy navorsing oor weerlig voortgesit het. Met behulp van ’n Boys-draailenskamera kon hy en sy medewerkers teen 1933 bewys lewer dat ’n weerligstraal uit ’n ‘leier’-ontladingstraal bestaan wat van die wolk neerdaal en veel sterker ‘hoofstrale’, wat na die wolk terugkeer. Hy was die eerste om in 1935 atmosferiese radiosteurings met weerlig in verband te bring. Die uitstekende werk wat hy gedoen het in die verklaring van weerlig en donderweer het die navorsing wat Benjamin Franklin in 1752 gedoen het, as uitgangspunt gebruik. Schonland se werk was van soveel waarde ten opsigte van elektrisiteitsvoorsiening aan die Witwatersrandse goudmyne dat dit tot die skenking deur Bernard Price en ander organisasies vir die totstandkoming van die Bernard Price-instituut vir Geofisiese Navorsing aan die Universiteit van die Witwatersrand gelei het.^[4] Hy het uit sy betrekking as hoogleraar in fisika aan die Universiteit van Kaapstad in 1936 bedank om die eerste direkteur van die Instituut te word en het tot 1954 die Carnegie-Price-stoel in geofisika aan die Universiteit van die Witwatersrand beklee. Tydens sy termyn het wetenskaplikes ook navorsingsprojekte oor seismologie en swaartekrag by die Instituut onderneem.

Radar en die Tweede Wêreldoorlog

Toe dit in 1938 duidelik begin word dat Europa onvermydelik op oorlog afstuur, het Britse wetenskaplikes hul aandag op radio-opsporing en die gebruik van radar toegespits. In 1939 het genl. Jan Smuts Schonland genooi om ’n spesiale eenheid binne die Suid-Afrikaanse Seinerskorps te stig wat verantwoordelik was vir die ontwikkeling en toepassing van radar. Teen Desember 1939 is die eerste plaaslike radarsender en -ontvanger vervaardig en in 1940 is toestelle langs die lang kuslyn van Suid- en Suidwes-Afrika geïnstalleer. Hierdie toerusting is later in Oos-Afrika, Abessinië en in die Sinai gebruik. In 1941 is Schonland as die adjunk van sir John Cockcroft, superintendent van die Air Defence Research Development Establishment in Engeland, aangestel. Hy het die Bruneval-aanval in Frankryk, regoor die Engelse kus, beplan wat inligting in verband met Duitse radar opgelewer het. Dit het bomwerperbevelvoerders in staat gestel om veiliger roetes oor die vasteland van Europa te volg.

In 1942 het Schonland superintendent geword van die Army Operation Research Group (ORG) van die Ministerie van Oorlog, wat ’n nuwe soort diens gelewer het waarby wetenskaplikes, technici en soldate betrek is en wat ’n baie nou skakeling met die magte behels het. Teen hierdie tyd moes wetenskaplikes ervare oorlogsgeneraals oortuig dat hulle ’n bydrae kon maak om veldslae te wen en dat ’n wetenskaplike afdeling by die organisasie van die Generale Staf integreer moet word. Schonland is in 1944 genooi om die vakkundigheid wat in die ORG ontwikkel is, saam met die Bevrydingsleër na die slagveld te bring en is tot die rang van brigadier wetenskaplike raadgewer van genl. Montgomery bevorder. Die C.B.E. (mil.) is deur Montgomery aan hom toegeken vir sy dienste tydens die slag by Caen (1944).

Stigting van die WNNR

Gedurende die oorlog het Smuts die idee van die stigting van ’n Wetenskaplike en Nywerheidnavorsingsraad in Suid-Afrika met Schonland bespreek en hom gevra of hy die presidentskap sou aanvaar; indien nie, sou die gedagte waarskynlik laat vaar word. Aangesien sowel die Navorsingstoekenningsraad (1918–1938) as die Nasionale Navorsingsraad wat van 1938 af gefunksioneer het nooit bevredigend daarin kon slaag om navorsing te stimuleer en te koördineer nie, en bowendien self geen navorsing kon onderneem nie, het Schonland besluit dat die totstandkoming van die WNNR ’n noodsaaklike rol in die wetenskapsbeoefening in Suid-Afrika kon speel en hy het gevolglik die pos aanvaar. Op 1 Desember 1945 is die name van die president en persone wat in die raad sou dien, gepubliseer. Schonland het eers die wetenskaplike en nywerheidsorganisasies in die Verenigde Koninkryk, Kanada, Australië en Nieu-Seeland krities bestudeer en daarna sy organisasie op so ’n manier ontwikkel dat die beste kenmerke van hierdie organisasies opgeneem en hul tekortkominge vermy kon word. Volgens sir Ernest Marsden van Nieu-Seeland het Schonland in twee en ’n halwe jaar ’n organisasie opgebou wat hom deur die res van die Gemenebes beny is. Tydens sy presidentskap het hy ook as voorsitter van ’n advieskomitee gedien wat aanvanklik in die geheim ondersoek na uraannavorsing ingestel het. Die Raad op Atoomkrag (later die Kernontwikkelingskorporasie van Suid-Afrika) sou later hieruit ontwikkel.

Schonland het aan Smuts belowe dat hy vyf jaar lank by die WNNR sou aanbly. Die Nasionale Party het die verkiesing in 1948 gewen en as gevolg daarvan het Schonland verkies om in 1951 na die Bernard Price-instituut terug te keer, ofskoon die Eerste Minister, dr. D.F. Malan hom versoek het om as president van die WNNR aan te bly. Hy het saam met sy medewerkers sy navorsing oor weerlig by die Instituut voortgesit.

Latere werk en aftrede en sterfte

In 1954 het Cockcroft hom genooi om sy adjunkdirekteur by die Instelling vir Kernenergienavorsing in Harwell, Engeland, te word. Die wye ervaring wat hy gehad het in die organisasie van die wetenskap in Suid-Afrika het hom gehelp om hierdie pos in ’n vinniggroeiende groep met welslae te behartig. Hy het uiteindelik in 1958 direkteur van die groep geword en in 1961 afgetree. In 1961 is hy tot die ridderstand verhef.^[3] In sy laaste jare het hy aan swak gesondheid gelei. Hy is op 24 November 1972 oorlede.

Eerbewyse

Schonland is in 1938 as genoot van die Royal Society of London asook van die Royal Society of South Africa gekies. Die D.Sc. (honoris causa) is deur die universiteite van Kaapstad, Cambridge, die Witwatersrand en Southampton, en die LL.D. (honoris causa) deur die Universiteit van Natal en die Rhodes-universiteit aan hom toegeken. Hy het in 1951 die eerste kanselier van die Rhodes-universiteit geword. In 1941 het hy die Goue Medalje vir navorsing van die Suid-Afrikaanse Genootskap vir die Bevordering van die Wetenskap ontvang, in 1942 die Chree-medalje van die Physical Society of London, in 1945 die Hughes-medalje van die Royal Society, in 1949 die Silwer-medalje van die Royal Society of Arts en in 1950 die Elliott Cresson-medalje van die Franklin-instituut in Pennsilvanië.

Hy het talle artikels in wetenskaplike tydskrifte gepubliseer in verband met sy navorsing oor kosmiese en katodestrale, radio en weerlig, en verskeie boeke waarvan The flight of thunderbolts (1950) die bekendste is.

Verwysings

1. "Schonland Lesingreeks" (in Engels). St Andrew’s College. Geargiveer vanaf die oorspronklike (html) op 30 Desember 2014. Besoek op 9 Augustus 2012.
2. (en) Austin, Brian (2001). Schonland: wetenskaplike en soldaat. Bristol: IOP Pub. ISBN 0-7503-0501-0.
3. (en) Mangin, Geoffrey; Lloyd, Sheilah (Desember 1998). "Die Spesiale Seinerskorps (SSK): ons het die seë en lug bespied tydens die Tweede Wêreldoorlog". Krygshistoriese Tydskrif (in Engels). 11 (2). Besoek op 9 Augustus 2012.
4. "Basil Schonland (1896–1972)" (in Engels). Die Presidensie. Geargiveer vanaf die oorspronklike (html) op 4 Oktober 2018. Besoek op 9 Augustus 2012.

Bronne

• Naudé, S.M. Beyers, C.J. (red.). Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek. Pretoria: Chris van Rensburg nms. die RGN. p. 962. ISBN 0-7969-0419-7.