ბრაზილია

ბრაზილია,^{[კომ. 1]} ოფიციალურო ბრაზილიაშ ფედერაციული რესპუბლიკა,^{[კომ. 2]} — ობჟათე ამერიკაშ უკაბეტაში დო კონტინენტიშ ბჟაეიოლი მუხურშე მადვალუ სახენწჷფო. ფართობიშ მეჯინათ რე მოსოფელიშ 5-ა უკაბეტაში ქიანა დო მახორობაშ მეჯინათ — 7-ა უკაბეტაში ქიანა, 212 მილიონშე უმოსი მახორუთ. ქიანა რე ფედერაცია, ნამუთ აკმოდირთუ 26 შტატიშე დო 1 ფედერალური ოლქიშე, სოდე იდვალუაფუ ქიანაშ ნანანოღა ბრაზილია. უკაბეტაში ნოღა რე სან-პაულუ, ნამუსჷთ გეჸუნს რიო-დე-ჟანეირო. ბრაზილიას ოხორანს მოსოფელიშ უკაბეტაში პორტუგალიურ ნინაშა მორაგადე მახორობა დო ამერიკას აკა ქიანა, სოდე პორტუგალიური რე ოფიციალური ნინა.^[3][4]

ვეშქოჩირთან გეჸვენჯი შანულამობაშა/შანულამობეფშა: ბრაზილია (ნოღა).

შხვა შანულობეფშო ქოძირით ბრაზილია (მიარეშანულამი).

ბრაზილიაშ ფედერაციული რესპუბლიკა პორტ. República Federativa do Brasil ბრაზილია
დევიზი: Ordem e Progresso ბუმა-განჩი დო პროგრესი
ჰიმნი: Hino Nacional Brasileiro
ბრაზილიაშ ორენი
ნანანოღა		ბრაზილია -17.75,-47.86666717°45′ ობჟ. გ. 47°52′ ბჟად. გ.
უკაბეტაში ნოღა		სან-პაულუ
ოფიციალური ნინა(ეფი)		პორტუგალიური[1]
რელიგია		75% ქირსიანობა 49% კათოლიციზმი 26% ევანგელისტური ქირსიანობა 14% ვა რელიგიური 11% ვა რე მეწურაფილი
თარობა		ფედერაციული საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
-	პრეზიდენტი	ლუის ინასიუ ლულა და სილვა
-	ვიცე-პრეზიდენტი	ჯერალდუ ალკმინი
ფართობი
-	გვალო	8,515,767 კმ2 (5-ა)
-	წყარი (%)	0.65
მახორობა
-	2024 ფასებათ	212,583,750 (7-ა)
-	მეჭედალა	23.8 ად/კმ2 (193-ა)
ედპ (ჸუპ)		2025 ფასებათ
-	გვალო	$4.891 ტრილიონი (8-ო)
-	ართ მახორუშე	$22,928 (78-ო)
აგი (2022)		0.760 (მაღალი) (89-ა)
ვალუტა		ბრაზილიური რეალი (BRL)
ბორჯიშ ორტყაფუ		UTC-2...UTC-5
-	ზარხულიშ (DST)	ვაუღჷ (UTC)
ქიანაშ კოდი		BR
Internet TLD		.br
ოტელეფონე კოდი		+55

ბრაზილიას ბჟაეიოლშე ომძღჷ ატლანტიშ ოკიანე დო ქიანაშ ედომუშამი წყარპიჯიშ ღოზიშ სიგჷნძა 7491 კილომეტრის (4655 მილს) აკმადგინანს.^[5] ობჟათე ამერიკაშ მეხოლაფირო გვერდი ფართობის იკენს, უხურგანს კონტინენტიშ არძა ქიანას დო ტერიტორიას, ეკვადორიშ დო ჩილეშ მოხ.^[6] ბრაზილიაშ ტერიტორია იკათუანს ტროპიკული დო სუბტროპიკული ლანდშაფტეფიშ ფართო სპექტრის, თაშნეშე ჭყენჭყეფს, სავანეფს, პლატოეფს დო დაბალი გვალეფს. იკათუანს ამაზონიშ გოყორიშ უმენტაშობას, თინეფს შქას მოსოფელიშ უკაბეტაში ოწყარმალე სისტემას დო არძაშე ფართო უმკუნჭაფუ ტროპიკული ტყას. ბრაზილია გიშეგორუაფუ ანდანერი ფლორათ დო ფაუნათ, ანდაკორობამი ეკოსისტემეფით დო ფართო ორთაშობური რესურსეფით, იკათუანს ანდა თხილერ ჰაბიტატის.^[5] ქიანა 17 მეგაბიოანდაკორობამი ქიანეფს შქას 1 აბანს იკენს ბიოანდაკორობამობათ დო თიში ორთაშობური მონძალა რე მოსოფელიშ ინტერესიშ შანულამი მეკონი, ანდანე ელმოლიშ დგომარობაშ გოუფრაშაფა (თიჯგურა პროცესეფიშ შედეგო, მუჭოთ რე ტყალეფიშ გოჩეხუა) ბონი გაულას იღვენუანს გლობალურ ოკითხირეეფშა, მუჭოთ რე კლიმატიშ თირუა დო ბიოანდაკორობამობაშ დინაფა.

1500 წანას, პორტუგალიარი მარკვიალი პედრუ ალვარეშ კაბრალიშ მოულაშახ, ბრაზილიას ოხორანდჷ შხვადოშხვა ჯინჯიერი კათა. თე ტერიტორიაშა პრეტენზიას აცხადენდჷ დო მუში მუნაჸონეფუ კათა ქუდახორუ პორტუგალიაქ, ნამუსჷთ აძვილებურო მუნმოჸუნდჷ აფრიკალი ჭკორეფი პლანტაციეფშა ომუშებელო. ბრაზილიაქ კოლონიათ ქუდოსქიდჷ 1815 წანაშახ, მუჟანსჷთ პორტუგალიაშ, ბრაზილიაშ დო ალგარვეშ გოართოიანაფილი ომაფეშ გოჭყაფაშ დო პორტუგალიაშ ომაფე დინასტიაშ რიო-დე-ჟანეიროშა გინულაშ უკული ბრაზილიას მიაჩჷ ომაფეშ სტატუსიქჷნ. 1822 წანას, მაფასქირი პედრუ ბრაგანცაქ გჷმაცხადუ ქიანაშ ზოხორინალა, გაჭყჷ ბრაზილიაშ იმპერია — უნიტარული სახენწჷფო საპარლამენტო კონსტიტუციური მონარქიათ. 1824 წანას მეღებულქ იჸუ ბრაზილიაშ პირველი კონსტიტუციაქ, ნამუშით ქიდირსხჷ ჟირპალატამი კანონმადვალუ ორგანოქ, ნამუსჷთ ასე ჯოხო ერუანული კონგრესი, გენშეღჷ თიჯგურა პრინციპეფი, მუჭომით რე რწუმაშ დო პრესაშ დუდიშულა, მარა ქეიტუ ჭკორალა, ნამუთ XIX ოშწანურაშ გოძვენას ჭიე-ჭიეთ იუქვებუდუ დო 1888 წანას საბოლათ გეუქვუ. 1889 წანაშ ოურდუმე მინორთაშ შედეგო ბრაზილიაქ გჷნირთუ საპრეზიდენტო რესპუბლიკათ. 1964 წანას გიჭყჷ ავტორიტარული ოურდუმე დიქტატურაქ, ნამუთ გამაგენდჷ 1985 წანაშახ, ნამუშ უკული მიახალჷ ომენოღალე ხეშუულებაქ. ბრაზილიაშ ასეიანი კონსტიტუცია, ნამუთ მეღებული რე 1988 წანას, ქიანას გჷთმოთანჯუნს მუჭოთ დემოკრატიული ფედერალური რესპუბლიკათ.^[7]

ბრაზილია რე რეგიონალური დო ოშქაშე ხემანჭუ^[8][9][10] დო მაძინუ გლობალური პოლიტიკური ნძალა.^{[11][12][13][14]} წჷმმაძინუ,^[15][16] ოშქაშეშე მაღალი მიშნაველამი ეკონომიკათ დო ახალი ინდუსტრირებული ქიანა რე,^[17] ედპ-შ ნომინალით დო ჸუპ-ით მოსოფელიშ 10 უკაბეტაში ეკონომიკაშე ართ-ართი რე,^[18][19] ლათინური ამერიკაშ დო ობჟათე გვერდოსფეროშ უკაბეტაში ეკონომიკა, თაშნეშე ერუანული სიდინდარეთ უკაბეტაში რე ობჟათე ამერიკას. ბრაზილია რთული დო მაღალდივერსიფიცირებული ეკონომიკაშ ჭყოლოფუათ რე მოსოფელს ართ-ართი უშხუაში ვარ-და შანულამი შხვადოშხვა ოფუტე-ომეურნე მეკონიშ, მინერალური რესურსეფიშ დო ოხერეჭე მეკონეფიშ ექსპორტიორი.^[20] მუში დინდარი კულტურაშ დო ისტორიაშ ჭყოლოფუათ, ქიანა იუნესკოშ მოსოფელიშ მონძალაშ მუდანობაშ მეჯინათ მოსოფელს 13-ა აბანს იკენს.^[21] ბრაზილია გოეროშ, G20-შ, BRICS-იშ, G4-შ, Mercosur-იშ, ამერიკული სახენწჷფოეფიშ, იბეროამერიკული სახენწჷფოეფიშ ორგანიზაციეფიშ დო პორტუგალიურნინამი ქიანეფიშ წორომაჸალობაშ დჷმარსხუაფალი ქიანა რე; თაშნეშე რე დუმაკვირე სახენწჷფო არაბული ქიანეფიშ ლიგას დო ნატოშ ვამაკათური ააშ-იშ მორსხუე.^[22][23]

გეოგრაფია

ბრაზილია აშაძჷ ობჟათე ამერიკას დო უკჷნებუ თე კონტინენტიშ გვერდი ტერიტორია. სამძღო უღუ კონტინენტიშ 12 ქიანაშე 10-წკჷმა (არძაწკჷმა, ეკვადორიშ დო ჩილეშ მორკებათ). თენე რენა: ურუგვაი, არგენტინა, პარაგვაი, ბოლივია, პერუ, კოლუმბია, ვენესუელა, გაიანა, სურინამი დო საფრანგეთიშ გვიანა. არძაშე უგინძაშ სამძღო უღუ ბოლივიაწკჷმა 3400 კმ, არძაშე უმოს ჭიჭე სურინამწკჷმა - 597 კმ.

სახენწჷფო

• სახენწჷფოშ მადუდური: პრეზიდენტი დილმა რუსეფი (2011).
• კანონიშდუმადვალუ ორგანო: ჟირპალატამი ერუანული კონგრესი (81+513მაკათური).

ადმინისტრაციული დორთუალა

ბრაზილია ფედერალური სახენწჷფო რე, ნამუთ აკმოდირთუ 26 შტატშე (estado) დო 1 ფედერალური ოლქიშე (distrito federal). შტატეფს უღჷნა მუნეფიშ კონსტიტუცია, კანონიშდუმადვალუ ორგანო დო ჸუნა გუბერნატორეფი.

• ოორუე ამაზონეთი: აკრი – ამაპა – ამაზონასი – პარა – რონდონია – რორაიმა – ტოკანტინსი.
• ოორუე-ელახი: ალაგოასი – ბაია – მარანიანი – პარაიბა – პერნამბუკუ – პიაუი – რიუ-გრანდი-დუ-ნორტი – სეარა – სერჟიპი.
• ობჟათე-ელახი: ესპირიტუ-სანტუ – მინას-ჟერაისი – რიო-დე-ჟანეირო – სან-პაულუ.
• ობჟათე: პარანა – რიუ-გრანდი-დუ-სული – სანტა-კატარინა.
• ცენტრალური ბჟადაალი: ფედერალური ოლქი – გოიასი – მატუ-გროსუ – მატუ-გროსუ-დუ-სული.

დემოგრაფია

• მახორობა: 192,272,890 მლნ (2009), თენეფშე 55% ჩე (კჷნოხონეფით პორტუგალიარეფი, გერმანალეფი, იტალიარეფი, ესპანარეფი, პოლონარეფი), 38% მიშნაკათეფი, 6% უჩა.
• ნინეფი: პორტუგალიური-ოფიციალური, თე ნინაშა იჩიებუ მახორობაშ 92%, ესპანური, ინგლისური, ფრანგული.
• რელიგია: კათოლიციზმი.
• ნოღეფი (ვითოში): ბრაზილია (2.160, ნანანოღა), სან-პაულუ (10,195; აგლომ. 18,847), რიო-დე-ჟანეირო (6,120; აგლომ. 11,437), ბელუ-ორიზონტი (2,347; აგლომ. 4,519), სალვადორი (2,590; აგლომ. 3,253), ფორტალეზა (2,278; აგლომ. 3,044), კურიტიბა (1,670; აგლომ. 2,907), მანაუსი (1,644), რესიფი (1,515; აგლომ. 3.646)

ჩინებული ბრაზილიარეფი

• არქიტექტორი - ოსკარ ნიმეიერი.
• ჭარუეფი - ჟორჟი ამადუ, პაულო კოელიო.
• პოლიტიკოსეფი - ჟუსელინუ კუბიჩეკი, ფერნანდო კარდოსო.
• სპორტსმენეფი - პელე, გარინჩა, ზიკო, ბებეტო, რომარიო, რონალდო, რონალდინიო,კაკა, (არძა კუჩხბურთი), ემერსონ ფიტიპალდი, აირტონ სენა, ნელსონ პიკე (არძა ავტორულა).
• მაბირეეფი მარისა მონტე, ივეტი სანგალო, სალომე დე ბაია.

რესურსეფი ინტერნეტის

• http://www.obamonteverde.com.br/ Archived 2011-07-06 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine.
• http://www.brasil.gov.br/?set_language=en
• http://www.brasil.gov.br/?set_language=en
• https://archive.is/20121205004455/lcweb2.loc.gov/frd/cs/brtoc.html

კომენტარეფი

1. პორტ. Brasil, ბრაზილიური პორტუგალიური: [bɾaˈziw] ( მორჩქილა).
2. პორტ. República Federativa do Brasil,^[2] ბრაზილიური პორტუგალიური: [ʁeˈpublikɐ fedeɾaˈtʃivɐ du bɾaˈziw] ( მორჩქილა).