ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი

ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი (ინგლისურო The United States of America, USA, თაშნეშე უძახჷნა აკოართაფილ შტატეფს, ააშ-ს, შტატეფს დო ამერიკას) — ფედერალური სახენწჷფო, ნამუთ იკათუანს 50 შტატის დო ართ ფედერალურ ოლქის. ქიანაშ ტერიტორიაშ ჯინჯი ნორთი მილარე ოორუე ამერიკაშ ცენტრალურ ნორთის, კონტინენტის იდვალუაფუ 49 შტატი. აკოართაფილ შტატეფს ოორუეშე უხურგანს კანადა, ობჟათეშე — მექსიკა. ქიანა აშაძჷ ჟირ ოკიანე შქას. შტატი ალასკა იდვალუაფუ კონტინეტიშ უშორაშ ძგას, კანადაშ ბჟადალშე დო რუსეთიშ ბჟაეიოლშე. რუსეთწკჷმა მერსხუაფა შილებე ბერინგიშ საროტით. შტატი ჰავაი რე არქიპელაგი რჩქალი ოკიანეშ ცენტრალურ ნორთის. თაშნეშე ქიანას ორხველჷ ტერიტორიეფი კარიბიშ ზუღას დო რჩქალ ოკიანეს.

ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი ინგლ. The United States of America ააშ
დევიზი: E pluribus unum "ჩქი ღორონთიშ ბწანა"
ჰიმნი:  "The Star-Spangled Banner"
ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფიშ ორენი
ნანანოღა		ვაშინგტონი 40,-10040°00′ ოორ. გ. 100°00′ ბჟად. გ.
უკაბეტაში ნოღა		ნიუ-იორკი
ოფიციალური ნინა(ეფი)		ინგლისური (დე-ფაქტო)
თარობა		ფედერალური ოპრეზიდენტე რესპუბლიკა
-	პრეზიდნეტი	ჯო ბაიდენი
-	ვიცე-პრეზიდენტი	კამალა ჰარისი
ფართობი
-	გვალო	9 833 520 კმ2 (3-ა)
-	წყარი (%)	6.97
მახორობა
-	2019 ფასებათ	328,239,523 (3-ა)
-	census	328,239,523
-	მეჭედალა	33.6 ად/კმ2 (146-ა)
ედპ (ჸუპ)		2019 ფასებათ
-	გვალო	$21.439 მილიარდო (2-ა)
-	ართ მახორუშე	$62.112 (11-ა)
აგი (2018)		0.920 (მაღალი) (15-ა)
ვალუტა		ააშ დოლარი ($) (USD)
ბორჯიშ ორტყაფუ		UTC −4-შე −12-შახ, +10, +11
-	ზარხულიშ (DST)	UTC −4-შე −10-შახ (UTC)
ქიანაშ კოდი		US
Internet TLD		.us
ოტელეფონე კოდი		+1

ქიანაშ ფართობი აკმადგინანს 9.83 მილიონ კვადრატულ კილომეტრის. ქიანას ოხორანს 309 მილიონი კოჩი. აკოართაფილი შტატეფი ფართობიშ დო მახორობაშ სიდიდაშ მეჯინათ მოსოფელშ ვით არძაშე უდიდაშ სახენწჷფოშა მიშმურს. ამერიკა რე მოსოფელს ართ-ართი არძაშე ეთნიკურო ანდაფეუანი დო მულტიკულტურული ქიანა, თაქ ბრელი იმიგრანტი ოხორანს. ააშ-ს ეკონომიკური მაძირაფალეფით მოსოფელს მაართა აბანი უკინებუ.

ქიანაშ მონძე მახორობა აზიური ბადებაშ რე, ნამუეფქჷთ ვითოშალათ წანეფიშ წოხოლე გჷნიხორეს თაქი. აკოართაფილი შტატეფი გაჭყჷ ვითოსუმ ბრიტანულ კოლონიაქ. 1776 წანაშ 4 კვირკვეს მუნეფქ დუდი ზოხორინელო გეგჷმაცხადეს. თეს მაჸუნუ ლჷმაქ ზოხორინელობაშო ბრიტანეთიშ იმპერიაწკჷმა. 1787 წანაშ 17ეკენიას ქიმიღეს ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფიშ კონსტიტუცია.

მა-19 ოშწანურას ააშ-ქ ქიმკირსხუ ტერიტორიეფი: საფრანგეთიშე, ესპანეთიშე, გოართამაფილი ომაფეშე, მექსიკაშე, რუსეთიშე. აკოართაფილ შტატეფქ ტეხასიშ რესპუბლიკა დო ჰავაი ქიმკირსხუ ანექსიაშ რზათ. 1860 წანას ქიანას ქჷდიჭყჷ ომენოღალერ ლჷმაქ, ნამუსჷთ ართიანს ოლჷმუდეს ოორუეშ დო ობჟათეშ შტატეფი. საბოლოოთ გომორძგუაქ ოორუეშ შტატეფს ქჷდასქიდეს. ლჷმაშ თებაშ უკული თელ ქიანას დოლმახორობაქ (მონობაქ) გეუქვუ. თეშ უკული აკოართაფილ შტატეფქ ბიწორია ტემპეფით გევითარჷ. ქიანა ოკათუდჷ მუჭოთ მაართა, თეშ მაჟირა მოსოფელიშ ლჷმეფს. ააშ რე გოართოიანაფილი ერეფიშ ორგანიზაციაშ უშქურანჯალაშ სხუნუშ იროიანი მაკათური.

ჯოხოდვალა

• ეტიმოლოგია: ჯოხოდვალაქ გიადუ ამერიკაშ კონტინენტიშ მეჯინათ, ნამუთ მუშჸურე მეღებული რე იტალიარი მარკვიებელიშ დო კარტოგრაფიშ, ამერიგო ვესპუჩიშ ჯოხოშე. ვაფორმალურო ქიანას ამერიკათ მიშინუანა, მუშ მახორუეფს — ამერიკალეფო.
• ოფიციალური ჯოხოდვალა: ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფი, კუნტას — ააშ.
• ინგლისური ჯოხოდვალა: United States of America, კუნტას - USA.

გეოგრაფია

სახენწჷფო იდვალუფუ ოორუე ამერიკას, ნამუთ გჷნოზინდილი რე ატლანტიშ ოკიანეშე რჩქალ ოკიანეშა. იკათუანს ტერიტორიულო დოშორაფილ ალასკაშ დო ჰავაიშ შტატეფს. ააშ-ს ორხველჷ ხოლო კოკეფი რჩქალ ოკიანეს (გუამი, პუერტო-რიკო დო შხვეფი).

• ფართობი: 9.629.091 კვ. კმ. ააშ სიდიდათ მასუმა ქიანა რე რუსეთიშ დო კანადაშ უკული.
• თანჯეფი: ოორუეშე ომძღჷ კანადა, ობჟათეშე — მექსიკა. ალასკაშ მუნაკვათას, ბერინგიშ საროტის გინმურს თანჯა რუსეთიწკჷმა. ოზუღე თანჯეფიშ სიგინძა - ალასკაშ დო ჰავაიშ მეკოროცხილო 19,928 კმ; ოსქირონე - 9,656 კმ.
• გვალამი სისტემეფი: როკი-მაუნთინი, სიერა ნევადა, აპალაჩეფი; უმაღალაში კონკა მაკ-კინლი 6,194 მ;
• ჰიდროგრაფია: თარი წყარმალუფი - არკანზასი, კოლორადო, მისისიპი, მისური, რიო გრანდე; ტობეფი - ერი, ჰურონი, მიჩიგანი, ონტარიო, ჟინი ტობა.

სახენწჷფო

• პოლიტიკური სისტემა: ფედერაციული რესპუბლიკა. კონსტიტუცია მეღებული რე 1787 წანას.
• სახენწჷფოშ მადუდე: პრეზიდენტი. ააშ-იშ პრეზიდენტი რე სახენწჷფოშ დო თარობაშ მადუდე, აკოანჯარაფილი ნძალეფიშ თარსარდალი. 2017 წანაშე პრეზიდენტი რე დონალდ ტრამპი.
• კანონმადვალუ ორგანო: ჟირპალატამი კონგრესი, ნამუთ აკმოდირთუ სენატიშე (ჟიდონი პალატა, 100 მაკათური) დო წჷმმარინაფალეფიშ პალატაშე (თუდონი პალატა, 435 მაკათური).
• პოლიტიკური პარტიეფი: დემოკრატიული პარტია (დირსხუ 1828 წანას), რესპუბლიკური პარტია (დირსხუ 1854 წანას).

ადმინისტრაციული დორთუალა

პრეზიდენტიშ რეზიდენცია

კაპიტოლიუმი

ააშ ფედერაციული რესპუბლიკა რე, ნამუშ სუბიექტეფი რე 50 შტატი (State). თეშ მოხ, აპალუ ართი ფედერალური ოლქი (კოლუმბია) დო 14 დოჸუნელი ტერიტორია (პუერტო-რიკო დო შხვეფი). ფედერაციაშ სუბიექტეფი გეოგრაფიულო 9 რეგიონს აკმოქიმინუნა. თენეფი რე:

• ახალი ინგლისიშ რეგიონი (N.E) :

მენი – ნიუ-ჰემპშირი – ვერმონტი – მასაჩუსეტსი – როდ-აილენდი – კონექტიკუტი

• შქა ატლანტიკური რეგიონი (M.A.) :

ნიუ-იორკი – ნიუ-ჯერსი – პენსილვანია

• ოორუე-ბჟაეიოლიშ ცენტრალური რეგიონი (E.N.C.) :

ოჰაიო – ინდიანა – ილინოისი – მიჩიგანი – უისკონსინი

• ოორუე-ბჟადალიშ ცენტრალური რეგიონი (W.N.C.) :

მინესოტა – აიოვა – მისური – ოორუე დაკოტა – ობჟათე დაკოტა – ნებრასკა – კანზასი

• ობჟათე ატლანტიკური რეგიონი (S.A.) :

დელავერი – მერილენდი – კოლუმბიაშ ოლქი – ვირჯინია – ბჟადალი ვირჯინია – ოორუე კაროლინა – ობჟათე კაროლინა – ჯორჯია – ფლორიდა

• ობჟათე-ბჟაეიოლიშ ცენტრალური რეგიონი (E.S.C.) :

კენტუკი – ტენესი – ალაბამა – მისისიპი

• ობჟათე-ბჟადალიშ ცენტრალური რეგიონი (W.S.C.) :

არკანზასი – ლუიზიანა – ოკლაჰომა – ტეხასი

• გვალამი რეგიონი (Mt) :

მონტანა – აიდაჰო – ვაიომინგი – კოლორადო – ნიუ-მექსიკო – არიზონა – იუტა – ნევადა

• რჩქალი ოკიანეშ რეგიონი (Pac) :

ვაშინგტონი – კალიფორნია – ორეგონი – ალასკა – ჰავაი

დოჸუნელი (უმკურსხუ) ტერიტორიეფი

ააშ-იშ დორხველობას რე თაშნეშე 15 შხვადოშხვა სტატუსიშ ტერიტორია:

1. ააშ-იშ ვირჯინიშ კოკეფი
2. ამერიკაშ სამოა
3. ბეიკერი
4. გუამი
5. კინგმანრიფი
6. მიდუეი
7. ნავასა
8. პალმირა
9. პუერტო რიკო
10. უეიკი
11. ოორუე მარიანაშ კოკეფი
12. ჯერვისი
13. ჯონსტონი
14. ჰოულენდი

დემოგრაფია

• მახორობა: 296 მლნ (2004). ამერიკალი ერი ალაზჷმაფათ ახალი პოლიეთნიკური ართობა რე, ნამუშ ფორმირაფაქ მოხვადჷ აბორიგენი მახორობაშ დო იმიგრანტეფიშ აკოწყორუაშ რზათ. თინეფშე: 77,1 % ჩეკანამი რე, 12,9% აფროამერიკალი, 4,2% აზიარი, 1,5% აბორიგენი ინდიარი, ესკიმოსი დო ალეუტი.
• ოფიციალური ნინა: ააშ-ს ოფიციალურო აღიარებული ნინა ვა უღუ, მარა დე-ფაქტო როლს ლაჸაფენს ინგლისური ნინა. ინგლისური დოკანონაფილი რე 28 შტატის. ინგლისურო რაგადანს 215,4 მილიონი კოჩი, ესპანურო — 28,1, ფრანგულო — 1,6, ჩინურო — 1,5, გერმანულო — 1,4.
• რელიგია: პროტესტანტეფი (52%), კათოლიკეფი (24%), მართლმადიდებელეფი 3%, მუსულმანეფი (1%), იუდაისტეფი (1%).

ააშ-იშ უდიდაში ნოღეფიშ ერკებული
№	ნოღა	შტატი	მახორობა.	Metro area rank	მეტროპოლიაშ მახორობა	რეგიონი		ნიუ-იორკი ლოს-ანჯელესი
1	ნიუ-იორკი	ნიუ-იორკი	8,175,133	1	18,897,109	ოორუე-ბჟაეიოლი
2	ლოს-ანჯელესი	კალიფორნია	3,792,621	2	15,250,000	ბჟადალი
3	ჩიკაგო	ილინოისი	2,695,598	3	9,461,105	ცენტრალური
4	ჰიუსტონი	ტეხასი	2,099,451	6	6,108,060	ობჟათე
5	ფილადელფია	პენსილვანია	1,526,006	5	6,385,461	ოორუე-ბჟადალი
6	ფინიქსი	არიზონა	1,445,632	13	4,192,887	ბჟადალი
7	სან-ანტონიო	ტეხასი	1,327,407	29	2,142,508	ობჟათე
8	სან-დიეგო	კალიფორნია	1,307,402	17	3,095,313	ბჟადალი
9	დალასი	ტეხასი	1,197,816	4	6,477,315	ობჟათე
10	სან-ხოსე	კალიფორნია	945,942	30	1,975,342	ბჟადალი
2010 წანაშ მუნაჩემეფი

ნოღეფი

• ნანანოღა: ვაშინგტონი (567 ვითოში).
• ნოღეფი: ნიუ-იორკი (8,108), ლოს-ანჯელესი (3,903, აგლომერაცია — 16.810), ჩიკაგო (2,940), ჰიუსტონი (2,088, აგლომერაცია — 4.710), დეტროიტი (966), ფილადელფია (1,520), ფინიქსი (1,457, აგლომერაცია — 3.159), სან დიეგო (1,292).

რესურსეფი ინტერნეტის

• United States, ტურისტული მანჯღვერე Wikivoyage-ს
• ამერიკაშ აკოართაფილი შტატეფიშ საელჩო საქორთუოს
• საქორთუოშ საელჩო ააშ, კანადა დო მექსიკას
• Official U.S. Government Web Portal Gateway to government sites
• House Official site of the United States House of Representatives
• Senate Official site of the United States Senate
• White House Official site of the President of the United States
• InfoUSA Archived 2011-10-09 ვებ-ხასჷლას Wayback Machine. Portal to U.S. Information Agency resources
• Library of Congress Official site of the U.S. Library of Congress
• The 50 States of the U.S.A. Collected informational links for each state
• United States Encyclopædia Britannica entry
• U.S. Census Housing and Economic Statistics Wide-ranging data from the U.S. Census Bureau
• U.S. Citizenship and Immigration Services Official government site
• State Fact Sheets Population, employment, income, and farm data from the U.S. Economic Research Service
• State Energy Profiles Economic, environmental, and energy data for each state from the U.S. Energy Information Administration
• Category:USA in the Creative Commons. Websites and projects for free usage under a Creative Commons license.
• Key Development Forecasts for the United States from International Futures

ისტორია

• Historical Documents Collected by the National Center for Public Policy Research
• U.S. National Mottos: History and Constitutionality Analysis by the Ontario Consultants on Religious Tolerance
• USA Collected links to historical data

რუკეფი

• National Atlas of the United States Official maps from the U.S. Department of the Interior

ქოძირით თაშნეშე

• ააშ-იშ პრეზიდენტეფიშ ერკებული

სქოლიო