Ene dobe rifondowe, c' est, dins les tecnikes di rfondaedje do walon, on mot k' on a ritnou deus rfondaedjes, diferins assez, mins ki c' est mågré tot l' minme tcherpinte.
Les dobès rfondowes sont ahivêyes po "fé plaijhi" a sacwants coines do payis, k' ont, po des mots foirt corants, des prononçaedjes diferins del prumire rifondowe, et eto nén rshonnants å spotchant lingaedje. On saye k' i gn åye li pus waire possibe di dobès rfondowes, ca c' est contråve ås såmes do rfondaedje.
- Dobe prono pårtixhrê: è; endè.
- etroclêyès dvancetes: azès; åzès; a les. pås, pa les.
- Les rwaitants di l' indicatif prezintrece (cawetes -nut & -èt) et do suddjonctif prezintrece.
- Les dobes pårticipes erireces.
- sacwants codjowaedjes coinreces tipikes do viebe "esse": il ere, il ît (il esteut); il erént (il estént).
Bodjes
Dobe cogne del minme betchete
- Li ristitcheye voyale et l' advancêye voyale.
- Li betchete s(i)- / (e)s-
- Ôtes mots ki cmincèt pa S + Cossoune.
- Li betchete r(i)- / (e)r-
- Les årtikes et prezintoes.
cawetes et betchetes
- Li femrin di nos d' fijheuse et d' mestî
- Li no d' fijheuse: femrin del cawete -eu: cawete -euse u cawete -resse.
- Sacwants femrins del cawete -î: cawetes -resse u cawete -ire: (gaztire / gaztresse; ovrire / overresse).
- Dobe cawete di viebe -ter / -oter: betchter / betchoter; tchicter / tchicoter
- Dobe cawete di viebe -ner / -iner
Mots å mierpî
- åy, way: deus sinonimes di oyi, foirt corants, onk d' Årdene (dizo disfondowe ây), l' ôte do Coûtchant walon.
- bwès, bos: bos å Coûtchant walon, foirt corant. A dné des parints boskiyon, bokion k' ont wangnî so l' Basse-Årdene.
- cloke et clotche (et leus parints) : «clotche» est erîlêye avou si TCH walon. Li spårdaedje est mitan mitan (Mape ALW 1 20). Li parint «clotchî» est l’ pus lådje oyou. Mins c’ est «cloke» dins les troes grandes veyes del Walonreye : Tchålerwè, Nameur et Lidje.
- djaeye et gaeye : "gaeye" est pus près del cogne di l' etimolodjeye (nux gallica), et c' est l' disfondowe di tot l' payis d' Nameur et d' Tchålerwè. Et co ça dpus : elle a dné on parint pår walon : gayete.
- mî, mia: les deus mots ont tchaeke ene mitan del Walonreye, mî so Lidje et l' Årdene, mia so Nameur et ene miete so Tchålerwè.
- ouy, iy, iy dizo disfondowe î so Tchålerwè, foirt tipike, ki pout rprezinter eto li disfondowe di Måmdi û. Sol restant del Walonreye, on-z a ouy.
- paile & payele : payele å Coûtchant walon.
- pu et pwis : "pwis" a dné adonpwis.
- pwin, pan: pan est foirt corant a Lidje.
- u, ou: ou est l' pus lådje oyowe; u est pus court, et diferin do francès.
- shure & shuve shure pus près di sûre (Lidje), sîre (Basse Årdene), chûre (Nameur); shuve pus près di chûve (Tchålerwè), swève (Hôte Årdene).
Diftongaedjes
Li diftongaedje est tipike do walon, mins les nén diftonguêyès cognes sont sovint les pus lådje oyowes.
Sinonimeye di mot foirt corant avou deus diferinnès cawetes u betchetes
- solea, s(o)lo: s(o)lo est ene fôme di Lidje, Hôte-Årdene et Tchestrolet, dedja diferinne e 1300 et des (ci n' est nén l' minme cawete). Atuzlêymint, "solo" riprezinte eto li fôme des aschates walon-picård solèy, mins kî çki va tuzer a ça ?
- "amon" et "emon".
minme mot arivé e walon pa deus voyes diferinnes
- måleur & målaweure (målureuzmint / målawureuzmint) : s' i gn a d' l' adire inte les deus mwaisse mots, les deus adviebes sont des vraiyès dobès rfondowes.
Les mots avou stitchaedje d' ene halcrosse voyale (U et I)
- Dobes adviebes avou on halcrosse U calké d' on E francès: ôtmint / ôtrumint; simpmint / simplumint; oniesté / oniestruté; oniesmint / oniestrumint.
- Dobes adviebes avou l' cawete -dimint: crånmint / cråndimint; abeymint / abeydimint; drolmint / droldimint; normålmint / normåldimint.
- Mots avou on rwalonijhaedje avanciveus (on wåde eto on rfondaedje pus classike): mieçnaire / mierçunaire; colneye / coloneye, Nosse-Dame / Notru-dame.
Cawete -ård / coron år
Cawete -åd / coron -å
Cwand l' cawete "åd" est dandjreus etimolodjike, mins k' ele n' a måy sitî scrîte dins les motîs
Mots d' aplacaedje
- leddimwin, londmwin
- dobes rifondowes di cåze d' on rbetchfessaedje :
C' est des dobes ridondowes k' ont-st aparexhou å cmince di rfondaedje (1993-2003) mins k' ont stî abandnêyes après.
- dobe codjowaedje di viebes (2inme u 3inme sôre u 5inme sôre / 4inme sôre).
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
