Các dân tộc Turk

Các dân tộc Turk, được các sử liệu Hán văn cổ gọi chung là Đột Quyết (突厥), là các dân tộc nói các ngôn ngữ Turk^[31], thuộc hệ dân Á Âu, định cư ở miền Bắc, Trung và Tây lục địa Á-Âu. Các dân tộc này có chung nhiều đặc trưng văn hóa và bối cảnh lịch sử ở các mức độ khác nhau. Các dân tộc Turk bao gồm người Kazakh, Uzbek, Kyrgyz, Uyghur, Azerbaijan, Turkmen, Tatar, Qashkai, Bashkir, Chuvash, Afshar và Thổ Nhĩ Kỳ, cũng như các dân tộc từng tồn tại trong lịch sử như Bulgar, Kuman, Avar, Seljuk, Khazar, Ottoman, Mamluk và có thể cả Hung Nô^[32][33][34].

Các dân tộc Turk

Türk, 突厥
Quốc gia và vùng mà một ngôn ngữ Turk nào đó là ngôn ngữ chính thức hoặc là ngôn ngữ phần đông dân số.
Tổng dân số
Approx. 140–160 triệu[1][2] tới 170 triệu[3]
Khu vực có số dân đáng kể
Thổ Nhĩ Kỳ	57,500,000–61,500,000[4]
Uzbekistan	25,200,000[5]
Iran	15,000,000-20,000,000[6][7] 18% of population[8]
Nga	12,751,502[cần dẫn nguồn]
Kazakhstan	12,300,000[9]
Trung Quốc	11,647,000[10]
Azerbaijan	10,000,000[11]
Liên minh Châu Âu	5,876,318[cần dẫn nguồn]
Turkmenistan	4,500,000[12]
Kyrgyzstan	4,500,000[13]
Afghanistan	3,500,000[14]
Iraq	3,000,000[15][16]
Tajikistan	1,200,000[17]
Hoa Kỳ	1,000,000+[18]
Syria	800,000–1,000,000+[19]
Bulgaria	588,318[20]
Ukraina	398,600[21]
Bắc Síp	313,626[22]
Úc	293,500[cần dẫn nguồn]
Mông Cổ	202,086[23]
Liban	200,000[24][25][26][27]
Moldova	126,010[28]
Bắc Macedonia	81,900[29][30]
Ngôn ngữ
Các ngôn ngữ trong ngữ hệ Turk
Tôn giáo
Rất nhiều tôn giáo khác nhau

Xuất xứ của các dân tộc Turk là Trung Á. Nhưng khi ngôn ngữ Turk lan rộng tới các khu vực khác, thông qua di cư và xâm chiếm, thì hiện nay họ sinh sống ở khắp thế giới. Có khoảng 180 triệu người trên thế giới sử dụng các ngôn ngữ Turk như tiếng mẹ đẻ và 20 triệu người khác sử dụng các ngôn ngữ Turk như ngôn ngữ thứ hai. Những quốc gia độc lập của các dân tộc Turk là: Azerbaijan, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, Thổ Nhĩ Kỳ, và Uzbekistan. Các vùng lãnh thổ trong quốc gia nơi các dân tộc Turk có quyền tự trị gồm: Bashkortostan, Tatarstan, Chuvashia, Khakassia, Tuva, Yakutia, Cộng hòa Altai, Altai Krai, Kabardino-Balkaria, và Karachay-Cherkessiađều thuộc Liên bang Nga, Khu tự trị dân tộc Uyghur Tân Cương của Trung Quốc, khu tự trị Gagauzia của Moldova. Ngoài ra, ở nước Cộng hòa Tự trị Krym của Ukraina là quê hương của người Tatar Krym. Ở một số địa phương của Iran, Iraq, Gruzia, Bulgaria, Cộng hòa Macedonia, Hy Lạp, Tajikistan, Afghanistan, và miền tây Mông Cổ cũng có nhiều người thuộc các dân tộc Turk định cư.

Một bộ phận lớn người các dân tộc Turk theo Hồi giáo. Ngoài ra còn có người theo Kitô giáo^[35], Phật giáo^[36], Do thái giáo^[37], Shaman giáo, Tengri giáo, thuyết vô thần, thuyết bất khả tri.

Danh sách các nhóm sắc tộc

Danh sách các dân tộc Turk ngày nay
Tên dân tộc	Dân số	Các nhà nước dân tộc được hình thành	Tôn giáo
Turk	60.000.000–65.000.000	Thổ Nhĩ Kỳ,  Bắc Síp	Hồi giáo Sunni, Alevi
Azerbaijan	31.300.000	Azerbaijan,  Dagestan (Liên bang Nga)	Hồi giáo Shia, Hồi giáo Sunni
Uzbek	30.700.000	Uzbekistan	Hồi giáo Sunni
Kazakh	15.193.000	Kazakhstan, Bayan-Ölgii, Châu tự trị dân tộc Kazakh Ili, Huyện tự trị dân tộc Kazak-Barköl, Huyện tự trị dân tộc Kazakh-Mori,  Cộng hòa Altai	Hồi giáo Sunni
Duy Ngô Nhĩ	11.900.000	Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương	Hồi giáo Sunni
Turkmen	8.000.000	Turkmenistan	Hồi giáo Sunni
Tatar Volga	6.200.000	Tatarstan (Liên bang Nga)	Hồi giáo Sunni, Chính thống giáo Đông phương
Kyrgyz	6.000.000	Kyrgyzstan, Châu tự trị dân tộc Kyrgyz Kizilsu	Hồi giáo Sunni
Bashkir	1.700.000	Bashkortostan (Liên bang Nga)	Hồi giáo Sunni
Chuvash	1.500.000	Chuvashia (Liên bang Nga)	Chính thống giáo Đông phương, Vattisen Yaly
Turk Khorasani	1.000.000	Không có	Hồi giáo Shia
Qashqai	949.000		Hồi giáo Shia
Người Karakalpak	796.000	Bản mẫu:Country data Karakalpakstan (Uzbekistan)	Hồi giáo Sunni
Kumyk	520.000	Dagestan (Liên bang Nga)	Hồi giáo Sunni
Người Tatar Krym	<500.000	Krym (tranh chấp giữa Ukraina và Nga)	Hồi giáo Sunni
Yakut (Sakha)	482.000	Cộng hòa Sakha hoặc Yakutia (Liên bang Nga)	Chính thống giáo Đông phương, Tengri giáo
Karachay	346.000	Karachay-Cherkessia (Liên bang Nga)	Hồi giáo Sunni
Tuva	273.000	Tuva (Liên bang Nga)	Phật giáo Tây Tạng, Tengri giáo
Gagauz	126.000	Gagauzia (Moldova)	Chính thống giáo Đông phương
Balkar	112.000	Kabardino-Balkaria (Liên bang Nga)	Hồi giáo Sunni
Nogai	110.000	Dagestan và  Karachay-Cherkessia (Liên bang Nga)	Hồi giáo Sunni
Salar	104.000	Hạt tự trị dân tộc Salar-Tuần Hóa, Huyện tự trị dân tộc Bảo An, Đông Hương và Salar Tích Thạch Sơn	Hồi giáo Sunni, Phật giáo Tây Tạng
Khakas	75.000	Khakassia (Liên bang Nga)	Chính thống giáo Đông phương, Tengri giáo
Altai	74.000	Cộng hòa Altai (Liên bang Nga)	Burkhan giáo, Tengri giáo, Chính thống giáo Đông phương
Äynu	>60.000	Không có	Alevi
Khalaj	42.000		Hồi giáo Shia
Yugur	13.000	Hạt tự trị dân tộc Yugur Túc Nam	Phật giáo Tây Tạng, Tengri giáo
Dolgan	13.000	Huyện Taymyrsky Dolgano-Nenetsky (Liên bang Nga)	Tengri giáo, Chính thống giáo Đông phương
Khoton	10.000	Không có	Hồi giáo Sunni
Nağaybäk	8.000		Chính thống giáo Đông phương
Shor	8.000		Chính thống giáo Đông phương, Tengri giáo
Người Tatar Siberia	6.000		Hồi giáo Sunni
Telengit	3.700		Chính thống giáo Đông phương, Burkhan giáo, shamanism
Soyot	3.600		Phật giáo Tây Tạng, Tengri giáo
Kumandin	2.900		Chính thống giáo Đông phương, Tengri giáo
Teleut	2.700		Chính thống giáo Đông phương, Tengri giáo
Karaite Krym	2.000		Hồi giáo Karaite
Tubalar	1.900		Chính thống giáo Đông phương, shaman giáo
Kyrgyz Phú Dụ	1.400		Hồi giáo Sunni
Chelkan	1.100		Chính thống giáo Đông phương, Burkhan giáo, shaman giáo
Krymchak	1.000		Do Thái giáo chính thống
Tofalar	800		Tengri giáo, Chính thống giáo Đông phương
Chulym	355		Chính thống giáo Đông phương
Dukha	282		Tengri giáo
Turk Ili	177		Hồi giáo Sunni

Ngôn ngữ

Phân bố

Ngữ hệ Turk bao gồm 30 ngôn ngữ, được nói trên một khu vực rộng lớn từ Tây Âu và Địa Trung Hải, cho tới Siberia và Mãn Châu và qua cả Trung Đông. Khoảng 170 triệu người trên thế giới có một ngôn ngữ Turk là ngôn ngữ đầu tiên;^[38] và 20 triệu người khác thì sử dụng ngôn ngữ Turk như là một ngôn ngữ thứ hai. Trong số những người nói ngôn ngữ Turk, thì số lượng người nói tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, hay tiếng Thổ Nhĩ Kỳ Tiểu Á chiếm phần lớn nhất, lên tới 40%.^[39] Hơn một phần ba trong số này là người Thổ Nhĩ Kỳ (Türk), sống chủ yếu ở Thổ Nhĩ Kỳ và các khu vực trước đây do Ottoman ở Nam, Đông Âu và Tây Á; cũng như là Tây Âu, lục địa Úc và châu Mỹ do nhập cư. Những người Turk còn lại tập trung ở Trung Á, Nga, khu vực gần dãy Kavkaz, Trung Quốc và miền Bắc Iraq.

Bảng chữ cái

Bản đồ mô tả sự phân bố của các dân tộc Turk.

Lịch sử

Nguồn gốc

Các chứng cứ lịch sử trong thời kỳ đầu

Hung Nô (Thế kỷ 3 TCN – Thế kỷ 1 CN)

Người Hung (Thế kỷ 4 – 6 CN)

Mở rộng về vùng thảo nguyên

Göktürk – Hãn quốc Đột Quyết (5th–8th c.)

Người Bulgar, Hãn quốc Kim Trướng và Hãn quốc Sibir

Hồi Cốt (Thế kỷ 8 – 9)

Trung Á

Liên minh Kangar

Nhà nước Oghuz Yabgu (766–1055)

Mở rộng về Iran, Ấn Độ, Ả Rập và Tiểu Á

Ba Tư

Triều đại Ghaznavid (977–1186)

Đế quốc Seljuik

Đế quốc Timur

Các Hãn quốc Trung Á

Triều đại Afsharid (1736–1796)

Triều đại Qajar (1789–1925)

Nam Á

Thế giới Ả Rập

Tiểu Á – Ottoman

Hồi giáo hóa

Lịch sử hiện đại

Khảo cổ học

Các tổ chức quốc tế

TÜRKSOY

Tổ chức các nhà nước Turk

Nhân khẩu

Ẩm thực

Tôn giáo

Thần thoại Turk thời kỳ đầu và Tengri giáo

Cải giáo

Phật giáo

Hồi giáo

Kitô giáo

Thuyết vật linh

Người Turk Hồi giáo và người Turk không theo Hồi giáo

Thư viện ảnh

Tham khảo

1. Brigitte Moser, Michael Wilhelm Weithmann, Landeskunde Türkei: Geschichte, Gesellschaft und Kultur, Buske Publishing, 2008, p. 173
2. Deutsches Orient-Institut, Orient, Vol. 41, Alfred Röper Publushing, 2000, p. 611
3. Yunusbayev et al. 2015.Lỗi sfn: không có mục tiêu: CITEREFYunusbayev_et_al.2015 (trợ giúp)
4. “Turkey”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 9 năm 2017. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2014. "Population: 81,619,392 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Turkish 70–75%, Kurdish 18%, other minorities 7–12% (2008 est.)" 70% of 81.6m = 57.1m, 75% of 81.6m = 61.2m
5. “Uzbekistan”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 7 năm 2016. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2014. "Population: 28,929,716 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Uzbek 80%, Russian 5.5%, Tajik 5%, Kazakh 3%, Karakalpak 2.5%, Tatar 1.5%, other 2.5% (1996 est.)" Assuming Uzbek, Kazakh, Karakalpak and Tartar are included as Turks, 80% + 3% + 2.5% + 1.5% = 87%. 87% of 28.9m = 25.2m
6. “Azerbaijani (people)”. Encyclopædia Britannica. Truy cập ngày 24 tháng 1 năm 2012. (15 million)
7. Egbert Jahn, (2009). Nationalism in Late and Post-Communist Europe, p. 293 (20 mil)
8. Library of Congress - Federal Research Division - Country Profile: Iran, May 2008, page 5
9. “Kazakhstan”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 12 năm 2018. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2014. "Population: 17,948,816 (July 2014 est.)" "Ethnic groups: Kazakh (Qazaq) 63.1%, Russian 23.7%, Uzbek 2.9%, Ukrainian 2.1%, Uighur 1.4%, Tatar 1.3%, German 1.1%, other 4.4% (2009 est.)" Assuming Kazakh, Uzbek, Uighur and Tatar are included as Turks, 63.1% + 2.9% + 1.4% + 1.3% = 68.7%. 68.7% of 17.9m = 12.3m
10. “China”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.
11. “Azerbaijan”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 7 năm 2016. Truy cập ngày 30 tháng 7 năm 2016. "Population: 9,780,780 (July 2015 est.)"
12. “Turkmenistan”. The World Factbook. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.^{[liên kết hỏng]}
13. “Kyrgyzstan”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.
14. “Afghanistan”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 7 năm 2016. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.
15. Triana, María (2017), Managing Diversity in Organizations: A Global Perspective, Taylor & Francis, tr. 168, ISBN 978-1-317-42368-3, Turkmen, Iraqi citizens of Turkish origin, are the third largest ethnic group in Iraq after Arabs and Kurds and they are said to number about 3 million of Iraq's 34.7 million citizens according to the Iraqi Ministry of Planning.
16. Bassem, Wassim (2016). “Iraq's Turkmens call for independent province”. Al-Monitor. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 10 năm 2016. Turkmens are a mix of Sunnis and Shiites and are the third-largest ethnicity in Iraq after Arabs and Kurds, numbering about 3 million out of the total population of about 34.7 million, according to 2013 data from the Iraqi Ministry of Planning.
17. “Tajikistan”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 5 năm 2020. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.
18. “Obama, recognize us”. St. Louis American. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 9 năm 2014. Truy cập ngày 18 tháng 3 năm 2015.
19. Nahost-Informationsdienst (ISSN 0949-1856): Presseausschnitte zu Politik, Wirtschaft und Gesellschaft in Nordafrika und dem Nahen und Mittleren Osten. Autors: Deutsches Orient–Institut; Deutsches Übersee–Institut. Hamburg: Deutsches Orient–Institut, 1996, seite 33.

    “

    The number of Turkmens in Syria is not fully known, with unconfirmed estimates ranging between 800,000 and one million.

    ”

20. National Statistical Institute of Bulgaria (2011). “2011 Population Census in the Republic of Bulgaria (Final data)” (PDF). National Statistical Institute of Bulgaria.
21. “All-Ukrainian population census 2001 – General results of the census – National composition of population”. State Statistics Committee of Ukraine. 2003. Truy cập ngày 2 tháng 9 năm 2017.
22. TRNC SPO, Economic and Social Indicators 2014, pages=2–3
23. “Mongolia”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 29 tháng 12 năm 2010. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.
24. Al-Akhbar. “Lebanese Turks Seek Political and Social Recognition”. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 6 năm 2018. Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2012.
25. “Tension adds to existing wounds in Lebanon”. Today's Zaman. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 1 năm 2012. Truy cập ngày 6 tháng 4 năm 2011.
26. Ahmed, Yusra (2015), Syrian Turkmen refugees face double suffering in Lebanon, Zaman Al Wasl, truy cập ngày 11 tháng 10 năm 2016
27. Syrian Observer (2015). “Syria's Turkmen Refugees Face Cruel Reality in Lebanon”. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 10 tháng 10 năm 2016.
29. “North Macedonia”. The World Factbook. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 1 năm 2018. Truy cập ngày 13 tháng 5 năm 2014.
31. Turkic people, Encyclopædia Britannica, Online Academic Edition, 2008.
32. "Timur Lưu trữ 2008-06-30 tại Wayback Machine", The Columbia Encyclopedia, ấn bản lần thứ 6, 2001-05, Nhà in Đại học Columbia.
33. Encyclopaedia Britannica, bài Consolidation & expansion of the Indo-Timurids, ấn bản trực tuyến, 2007.
34. Turkic people, Encyclopædia Britannica, ấn bản hàn lâm trực tuyến, 2008
35. Người Gagauz ở vùng châu thổ sông Danub, người Chuvash trong khu vực sông Volga và người Yakut cùng một số sắc tộc nhỏ gốc Turk khác tại Siberi là những người theo Chính thống giáo Đông phương
36. Người Tuvan ở Siberi và người Uighur Vàng tại tỉnh Cam Túc, Trung Quốc theo Phật giáo.
37. Người Karaim ở Đông Âu theo Do thái giáo.
38. Turkic Language family tree entries provide the information on the Turkic-speaking populations and regions.
39. Katzner, Kenneth (tháng 3 năm 2002). Languages of the World, Third Edition. Routledge, an imprint of Taylor & Francis Books Ltd. ISBN 978-0-415-25004-7.

Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Các dân tộc Turk.