Yumurtalık (Adana)

Yumurtalık (“tuxum uyasi” degan maʼnoni anglatadi) — Turkiyaning Adana viloyatidagi mashhur kurort tuman. Ilgari Aegeae, Ayas, Lyeys yoki Laiazzo deb nomlangan^[1]. Ushbu tuman Adana shahridan taxminan 40 km (25 mi) janubda joylashgan oʻrta yer dengizi portidir. Yumurtalıkning aholisi qishda 5000 dan oshmasligiga qaramasdan, yozda 30-40 000 kishigacha koʻtariladi, chunki Adana shahri aholisining koʻpchiligi bu yerda dam olish uylariga ega boʻlib asosan yozda koʻchib kelishadi.

Yumurtalık Yumurtalık tumani
Turkiya Bayroq
36°46′4″N 35°47′32″E
Mamlakat	Turkiya
Maydon	553 km2 (214 kv mi)
Rasmiy til(lar)i	turk tili
Vaqt mintaqasi	UTCShYV
Pochta indeks(lar)i	01680
Avtomobil kodi	01
Yumurtalık

Mahallalar

Yumurtalıkdagi 24 mahalladan 6 tasi markazda joylashgan. Markaziy mahallalarda 5236 nafar (30,4%) aholi istiqomat qiladi. Uning eng chekka mahallasi Yeşilköy, markazdan 34,4 km uzoqlikda joylashgan. Yumurtalık aholisi 2017-yilda 2,49 foizga kamaygan.

Yumurtalık tumanidagi mahallalarning, mahalladan tuman markazigacha boʻlgan masofasi va aholisi soni:

No	Mahalla nomi	Masofasi(km)	Aholi soni
1	Akdeniz Mah.	0,3	1.393
2	Akyuva Mah.	2,6	392
3	Ayaş Mah.	0,0	724
4	Devrişiye Mah.	2,0	810
5	Kemalpaşa Mah.	1,8	1.206
6	Ören Mah.	0,6	758
	Yumurtalık (markazi)		5.283
7	Asmalı Mah.	28,8	988
8	Ayvalık Mah.	10,7	435
9	Demirtaş Mah.	6,9	641
10	Deveciuşağı Mah.	17,2	657
11	Gölovası Mah.	19,9	786
12	Hamzalı Mah.	15,9	338
13	Haylazlı Mah.	13,4	363
14	Kaldırım Mah.	29,2	1.282
15	Kalemli Mah.	4,1	191
16	Kesmeburun Mah.	32,3	68
17	Kırmızıdam Mah.	32,9	224
18	Kuzupınarı Mah.	24,8	1.682
19	Narlıören Mah.	14,1	324
20	Sugözü Mah.	16,3	782
21	Yeniköy Mah.	6,3	352
22	Yeşilköy Mah.	34,4	1.581
23	Yumurtalık Mah.	7,1	194
24	Zeytinbeli Mah.	12,8	1.480
	Yumurtalık (qishloq)		12.368
	Yumurtalık (okrug)		17.651

Yumurtalık yirik erkin iqtisodiy zonaga ega boʻlib, hozirda faoliyat koʻrsatayotgan yoki qurilayotgan oʻttizga yaqin korxonaning ishlab chiqarish boʻlinmalari joylashgan. Faoliyat sohalari neft-kimyo, sintetik tolalar va poʻlat sanoatidan iborat^[2].

Tarixi

Ushbu Port tuman uzoq tarixga ega, tarixi kamida miloddan avvalgi 2000-yilgacha borib taqaladi. Zeytinbeli Höyuk tepaligidan miloddan avvalgi 17-asrga oid Xet sopol buyumlari topilgan.

Rim imperiyasi davrida tuman Rimning Kilikiya viloyati tarkibiga kirgan. Avliyolar Kosmas va Damian xristian agiografiyasi bilan shugʻullangan. Ushbu egizak aka-uka aslida shifokorlar boʻlib, Egeyada oʻz kasblari bilan shugʻullanganlar. Ular xizmatlari uchun hech qanday toʻlovni qabul qilmaganlar va oxir-oqibat Diokletian hukmronligi davrida vafot etishgan^[3].

1271-yilda Marko Polo tashrif buyurgan Laiazzo portining koʻrinishi, Le Livre des Merveillesda taqdim etilgan.

Oʻrta asrlarda, ayniqsa 13-asrda, Egeya Kilikiya Armaniston Qirolligining muhim port shahriga aylandi. Venetsiyaliklar Aegeae Aiazzo yoki Laiazzo deb atashgan va u mahalliy aholi orasida Ayas (armancha: Այաս) nomi bilan mashhur boʻlgan^[4]. Akrening qulashi^[5] va Tarsus bandargohining loy bilan qoplanishi, Ayasning sharqqa tomon kengayishiga va tumanning gʻarb va Sharq oʻrtasidagi asosiy savdo markaziga aylanishiga olib keldi^[6]. Arman qirollari oʻsha davrda Italiyaning bir qancha shahar-davlatlariga turli savdo imtiyozlari bergan koʻplab shartnomalar boʻyicha muzokaralar olib borgan^[7].

1266—1322-yillar oraligʻida mamluklar va turkmanlarning bu hududga bostirib borishlari savdogarchilik faoliyatida ma'lum davr uzilishlarga olib keldi. Marko Polo 1271-yilda Xitoyga sayohatini boshlash uchun bu yerga keladi va u bu shaharni "savdo uchun eng yaxshi shahar" deb ta'riflab, "bu shaharga barcha ziravorlar, ipak, oltin va jun olib kirilganini" qoʻshimcha qiladi^[8].

Yumurtalık bugun

Yumurtalik plyaji

Tumanning dengiz suvi toza va qirgʻoqda ham osoyishtalik mavjud, shuning uchun Yumurtalık, Adana va Chukurova viloyatining boshqa shaharlari aholisi uchun dam olish kunlari bu yer dam olish maskanidir, ular odatda qoʻshma binolarda qurilgan dengiz boʻyidagi dam olish kvartiralarida qolish uchun bu yerga keladi. Kunduzi suzish va plyaj boʻylab sayr qilish uchun yoki kechqurun qishloqqa sayr qilish uchun vaqti-vaqti bilan tashrif buyuruvchilar uchun kichik mehmonxonalar va mehmon uylari ham mavjud. Jamoat plyajlari munitsipalitet tomonidan unchalik yaxshi saqlanmagan va ular ba'zan axlat bilan qoplangan holatda boʻladi. Ammo dam olish qishloqlarida shaxsiy plyajlar mavjud boʻlib, ular toza saqlanadi va begonalar tomonidan kichik kundalik kirish toʻlovi evaziga foydalanishlari mumkin.

Ayas qal'asi

Manbalar:

1. Täuber, Hans (Vienna).
2. „En büyük tersane (The largest shipyard)“ (tr). Lojiport. 2012-yil 7-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-noyabr.
3. „CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: Sts. Cosmas and Damian“. www.newadvent.org.
4. Eser, Erdal. "FROM THE ROMAN SETTLEMENT OF AIGAI TO AYAS". Hrcak.srce.hr. https://www.academia.edu/980851.
5. Hild and Hellenkemper, Friedrich and Hansgerd. Tabula Imperii Byzantini, Bd. 5 Kilikien und Isaurien, Vienna: Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, 1990 — 141-bet.
6. Hild, Friedrich. Das byzantinische Strassensystem in Kappadokien. Vienna: Verlag der Osterreichischen Akademie der Wissenschaften, 1977 — 32, 51–59, 125–129, 96–100, 125-bet.
7. Edwards, Robert W.. The Fortifications of Armenian Cilicia: Dumbarton Oaks Studies XXIII. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, 1987 — 77–83, esp. note 4, 281, pls.25a-29b, 290a, 291a-bet. ISBN 0-88402-163-7.
8. „Ayaş Antique Theatre in Turkey's south raises curtains after 2,000 years“. Hürriyet Daily News.