Xitoy Xalq banki

Xitoy Xalq banki (xitoycha: 中国人民银行) – Xitoy Xalq Respublikasining markaziy banki boʻlib, Xitoy Xalq banki toʻgʻrisidagi qonun va Tijorat banki toʻgʻrisidagi qonun bilan belgilanadigan mamlakat hududida pul-kredit siyosatini yuritish va moliya institutlarini tartibga solish uchun javobgar organ hisoblanadi. U Xitoy Davlat kengashining Vazirlar mahkamasi darajasidagi ijroiya organidir^[4].

Xitoy Xalq banki
中国人民银行
Zhōngguó Rénmín Yínháng

Pekindagi Xitoy Xalq banki bosh qarorgohi
Bosh qarorgohi	Pekin Shanxay
Koordinatalari	Pekin 39°54′24″N 116°21′14″E
Tashkil etilgan yili	1-dekabr, 1948-yil (75 yil avval) (1948-12-01)
Mulkchilik shakli	Xitoy Xalq Respublikasi Davlat kengashi
Asosiy shaxslar	Guo Shuqing, Xitoy Kommunistik partiyasi rahbari, Pan Gongsheng, Xitoy Xalq banki raisi
Markaziy banki	Xitoy
Valyutasi	Xitoy yuani
Oltin-valyuta zaxiralari	$3,357 trillion (2020)[1]
Majburiy zaxira stavkasi	8.45% (2021-yil dekabr)[2]
Foiz stavkasi	2.75% (2022-yil avgust)[3]
Veb sayti	PBC.gov.cn (Ingiliz tilida)

Tarixi

Bank 1948-yil 1-dekabrda 3 ta bank Huabey bank, Beyhay bank va Sibey fermer banklarining birlashuvi natijasida tashkil etilgan. Bosh ofisi dastlab Xebey provinsiyasining Shijiazhuang shahrida joylashgan boʻlib, keyinroq 1949-yilda Pekinga koʻchirilgan. 1950—1978-yillarda Xitoy Xalq banki mamlakatdagi yagona bank boʻlib, markaziy bank va tijorat banklari operatsiyalari uchun javobgar edi. Xitoyning materik hududidagi boshqa barcha banklar, masalan, Xitoy banki yoki Xalq banki boʻlinmalari sifatida tashkil etilgan^[5] yoki depozit qabul qilmaydigan agentliklar boʻlgan^[6][7].

1952-yildan 1955-yilgacha davlat-xususiy sheriklik shaklidagi banklarni tashkil qilish uchun davlat aksiyalari xususiy banklarga qoʻshildi, birinchi besh yillik rejaga koʻra, 1955-yildan 1959-yilgacha boʻlgan davrda Xitoy Xalq banki xususiy banklarni toʻliq nazorat qilib, ularni oʻz filiallariga aylantirgan va bu Vladimir Leninning qarashlarga juda oʻxshagan^{[manba kerak]}. Sovet Ittifoqining yordami bilan xususiy korxonalarning ulushi va ular bilan sanoat mahsuloti xuddi shunday yoʻldan borib, sovet uslubidagi rejali iqtisodiyotni shakllantirilgan.

Qishloqni rivojlantirish uchun ajratilgan maxsus mablagʻlarni hisobga olmaganda monolit Xalq banki 1978-yilgacha barcha biznes tranzaksiyalari va kreditlarda yetakchilik qilgan^[8]. Xitoy iqtisodiy islohotlarining bir qismi sifatida Davlat kengashi Xalq bankining tijorat banki funksiyalarini toʻrtta mustaqil, biroq davlat banki sanaladigan banklarga ajratdi – Xitoy sanoat va tijorat banki (ICBC), Xitoy banki (BOC), Xitoy qishloq xoʻjaligi banki (ABC) va Xitoy qurilish banki (CCB).^[9] 1983-yilda Davlat kengashi Xalq bankini Xitoyning markaziy banki sifatida faoliyat yuritishini eʼlon qildi.

Chen Yuan 1990-yillar boshida bankni modernizatsiya qilishda muhim rol oʻynadi. Bankning markaziy banki maqomi 1995-yil 18-martda sakkizichi Butunxitoy xalq vakillari kongressining 3-plenumida qonuniy ravishda tasdiqlandi va oʻsha yilgi akt bilan Davlat kengashining boshqa vazirliklariga qaraganda yuqoriroq mustaqillik darajasi berildi^[10]. 1998-yilda Xitoy Xalq banki katta qayta qurishdan oʻtdi. Barcha viloyat va mahalliy boʻlimlar tugatilib, Xalq bankining chegaralari mahalliy maʼmuriy chegaralarga toʻgʻri kelmaydigan toʻqqizta hududiy boʻlimi ochildi. 2003-yilda Oʻninchi Butunxitoy Xalq vakillari Kongressining Doimiy qoʻmitasi umumiy moliyaviy barqarorlikni taʼminlash va moliyaviy xizmatlar koʻrsatish uchun pul-kredit siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishda Xalq banki rolini kuchaytirish toʻgʻrisidagi qonunni maʼqulladi.

Boshqaruvi

Xalq bankining yuqori rahbariyati rais va maʼlum miqdordagi rais oʻrinbosarlaridan iborat. Xalq banki raisi Butunxitoy xalq vakillari kongressi yoki uning Doimiy qoʻmitasi tomonidan tayinlanadi yoki lavozimidan ozod qilinadi. Bank raisligiga nomzod Xitoy Xalq Respublikasi Bosh vaziri tomonidan koʻrsatiladi va Butunxitoy xalq vakillari kengashi tomonidan tasdiqlanadi. Butunxitoy xalq vakillari kongressi tanaffusda boʻlganda, Doimiy qoʻmita Xalq banki raisligiga nomzodni sanksiya qiladi. Bank raisi oʻrinbosarlari Davlat kengashi Bosh vaziri tomonidan lavozimga tayinlanadi yoki lavozimidan ozod qilinadi.

Xitoy Xalq banki raisning javobgarligi tizimini qabul qiladi, unga koʻra rais bankning umumiy ishini nazorat qiladi, rais oʻrinbosarlari esa raisga masʼuliyatini bajarishda yordam beradi. Hozirgi rais – Pan Gongsheng. Boshqaruv guruhining rais oʻrinbosarlariga quyidagilar kiradi: Zhu Hexin, Zhang Qingsong, Xuan Changneng, Lu Lei va Tao Ling^[11].

Muayyan darajada mustaqil tarzda ishlagani bilan, Xitoy Xalq banki markaziy bank mustaqilligiga ega emas va siyosiy jihatdan Xitoy Kommunistik partiyasi siyosatini amalga oshirishi talab qilinadi^[12]. Bank Kommunistik partiyaning Markaziy moliya komissiyasi direktivasi asosida faoliyat yuritadi^[13]. Xalq bankining Kommunistik partiya qoʻmitasi kotibi bankdagi eng kuchli lavozim boʻlib, raisdan koʻra koʻproq vakolatlarga ega boʻlishi mumkin. Hozirgi qoʻmita kotibi Pan Gongsheng hisoblanadi^[14].

Tuzilmasi

Xitoy Xalq bankining Tyantszin filiali, 1949-yilgacha ilgari Markaziy bank Tyantszin filiali binosi boʻlgan, hozirda muhofaza etiladigan meros obyekti.

Xitoy Xalq bankining Tyantszin, Shenyan, Shanxay, Nankin, Szinan, Uxan, Guanchjou, Chendu va Sian shaharlarida bittadan 9 ta hududiy boʻlimi, Pekin va Chunsinda 2 ta operatsion idorasi, 303 ta munitsipal boʻlinmasi va 1809 ta tuman filiali darajasidagi kichik boʻlimlari tashkil qilindi.

Uning 6 ta xorijdagi vakolatxonasi mavjud. Amerika uchun Xitoy Xalq banki vakolatxonasi, Yevropa uchun XXB vakolatxonasi (London), XXB Tokio vakolatxonasi, XXB Frankfurt vakolatxonasi, XXBning Afrika boʻyicha vakolatxonasi, XXBning Karib Taraqqiyot bankidagi aloqa idorasi faoliyat olib bormoqda.

Xalq banki 18 ta funktsional boʻlimdan (byurolardan) iborat^[15]:

• Bosh boshqaruv boshqarmasi
• Huquqiy ishlar boshqarmasi
• Pul-kredit siyosati boshqarmasi
• Moliya bozori boshqarmasi
• Moliyaviy barqarorlik byurosi
• Moliyaviy tadqiqotlar va statistika boshqarmasi
• Buxgalteriya hisobi va gʻaznachilik boshqarmasi
• Toʻlov tizimi boshqarmasi
• Texnologiya boshqarmasi
• Valyuta, oltin va kumush byurosi
• Davlat gʻaznachilik byurosi
• Xalqaro boshqarma
• Ichki audit boshqarmasi
• Xodimlar boshqarmasi
• Tadqiqot byurosi
• Kredit axborot tizimi byurosi
• Pul yuvishga qarshi kurash byurosi (Xavfsizlik byurosi)
• XXBning CPC qoʻmitasining taʼlim boshqarmasi

Quyidagi korxona va muassasalar bevosita XXBga tegishli^[16]:

• Xitoyning Pul yuvishga qarshi monitoring va tahlil markazi
• XXB Oliy maktabi
• Xitoy moliya nashriyoti
• Moliyaviy yangiliklar
• Xitoy Milliy kliring markazi
• Xitoy banknotlarini chop etish va zarb qilish korporatsiyasi
• Xitoy oltin tanga korporatsiyasi
• Xitoyning moliyaviy kompyuterlashtirish korporatsiyasi
• Xitoy valyuta savdo tizimi

Mikromoliya

• Qishloq kredit kooperativlari

Moliyaviy inklyuzivlik

XXB moliyaviy inklyuzivlik siyosatini ilgari surishda faol va Moliyaviy inklyuziya alyansi aʼzosi^[17].

Raislar roʻyxati

№	Ism-familyasi	Lavozimga kirishish sanasi	Lavozimdan ketish sanasi	Bosh vazir	Izohlar
1	Nan Hanchen	1949-yil oktabr	1954-yil oktabr	Chjou Enlay
2	Sao Juru	1954-yil oktabr	1964-yil oktabr	Chjou Enlay
3	Hu Lijiao	1964-yil oktabr	1966-yil	Chjou Enlay
Madaniy inqilob davrida lavozim bekor qilingan
4	Chen Xiyu	1973-yil may	1978-yil yanvar	Chjou Enlay Hua Guofeng
5	Li Baohua	1978-yil yanvar	1982-yil aprel	Hua Guofeng Chjao Ziyang
6	Lü Peijyan	1982-yil aprel	1985-yil mart	Chjao Ziyang
7	Chen Muxua	1985-yil mart	1988-yil aprel	Chjao Ziyang	Davlat maslahatchisi (1982—1988)
8	Li Guixian	1988-yil aprel	1993-yil iyul	Li Peng	Davlat maslahatchisi (1988—1998)
9	Chju Rongji	1993-yil iyul	1995-yil iyun	Li Peng	Birinchi martabali Bosh vazir oʻrinbosari (1993—1998)
10	Dai Xianglong	1995-yil iyun	2002-yil dekabr	Li Peng Chju Rongji
11	Chjou Syaochuan	2002-yil dekabr	2018-yil mart	Chju Rongji Ven Jiabao Li Keqiang	XXSKK raisining oʻrinbosari Milliy qoʻmita (2013—2018)
12	Yi Gang	2018-yil mart	Amaldagi	Li Keqiang	Partiya boʻlimi kotibi Guo Shuqing qoʻl ostida ishlaydi

Foiz stavkalari

Avvallari bank belgilaydigan foiz stavkalari dunyoning boshqa mamlakatlaridagi kabi 25 ga emas, har doim toʻqqizga boʻlinar edi^[18][19]. Lekin, 2010-yil 19-oktabrdan boshlab Xalq banki stavkalarni 0,25 foiz punktga oshirishni boshlaganligi sababli, hozirda bunday emas.

Xalq bankining soʻnggi foiz stavkasi oʻzgarishlari^[20]:

Oʻzgartirish sanasi	Foiz stavkasi
2015-yil 25-avgust	4,600%
2015-yil 27-iyun	4,850%
2015-yil 10-may	5,100%
2015-yil 28-fevral	5,350%
2014-yil 21-noyabr	5,600%
2012-yil 6-iyul	6,000%
2012-yil 8-iyun	6,310%
2011-yil 7-iyul	6,560%
2011-yil 6-aprel	6,310%
2011-yil 9-fevral	6,060%
2010-yil 26-dekabr	5,810%

Majburiy zaxira stavkasi

Xitoyning yirik banklari uchun majburiy zaxira stavkasi

XXBning soʻnggi majburiy zaxira stavkasi oʻzgarishlari:

Oʻzgartirish sanasi	Majburiy zaxira stavkasi	Moliyaviy tizim uchun qoʻshimcha naqd pul
2008-yil dekabr	21,0%
2011-yil dekabr	20,5%	350 milliard yuan (55 milliard dollar)[21]
2012-yil may	20,0%	400 milliard yuan (63,4 milliard dollar)[22]
2015-yil fevral	19,5%	600 milliard yuan (96 milliard dollar)[23]
2015-yil aprel	18,5%	1,5 trillion yuan (240 milliard dollar)[24]
2015-yil avgust	18,0%	650 milliard yuan (101 milliard dollar)

Valyuta zaxiralari

2004-yildan boshlab valyuta zaxiralari^[25][26]:

Yil & oy	Xorijiy valyuta zaxiralari (mlrd AQSh dollarida)
2004-01	415,7
2004-02	426,6
2004-03	439,8
2004-04	449
2004-05	458,6
2004-06	470,6
2004-07	483
2004-08	496,2
2004-09	514,5
2004-10	542,4
2004-11	573,9
2004-12	609,9
2005-01	623,6
2005-02	642,6
2005-03	659,1
2005-04	670,8
2005-05	691
2005-06	711
2005-09	769
2005-12	818,9
2006-01	845,2
2006-02	853,7
2006-03	875,1
2006-04	895
2006-05	925
2006-06	941,1
2006-07	954,6
2006-08	972
2006-09	987,9
2006-10	1009,6
2006-11	1038,8
2006-12	1066,3
2007-01	1104,7
2007-02	1157,4
2007-03	1202
2007-04	1246,6
2007-05	1292,7
2007-06	1332,6
2007-07	1385,2
2007-08	1408,6
2007-09	1433,6
2007-10	1454,9
2007-11	1497
2007-12	1528,2
2008-01	1589,8
2008-02	1647,1
2008-03	1682,2
2008-04	1756,7
2008-05	1797
2008-06	1808,8
2008-07	1845,2
2008-08	1884,2
2008-09	1905,6
2008-10	1879,7
2008-11	1884,7
2008-12	1946
2009-01	1913,5
2009-02	1912,1
2009-03	1952,7
2009-04	2008,9
2009-05	2089,5
2009-06	2131,6
2009-07	2174,6
2009-08	2210,8
2009-09	2272,6
2009-10	2328,3
2009-11	2388,8
2009-12	2399,2
2010-01	2415,2
2010-02	2424,6
2010-03	2447,1
2010-04	2490,5
2010-05	2439,5
2010-06	2454,3
2010-07	2538,9
2010-08	2547,8
2010-09	2648,3
2010-10	2760,9
2010-11	2767,8
2010-12	2847,3
2011-01	2931,7
2011-02	2991,4
2011-03	3044,7
2011-06	3197,5
2011-07	3245,3
2011-08	3262,5
2011-09	3201,7
2011-10	3273,8
2011-11	3220,9
2011-12	3181,1
2012-01	3253,6
2012-02	3309,7
2012-03	3305
2012-04	3298,9
2012-05	3206,1
2012-06	3240
2012-07	3240
2012-08	3272,9
2012-09	3285,1
2012-10	3287,4
2012-11	3297,7
2012-12	3311,6
2013-01	3410
2013-02	3395,4
2013-03	3442,6
2013-04	3534,5
2013-05	3514,8
2013-06	3496,7
2013-07	3547,8
2013-08	3553
2013-09	3662,7
2013-10	3736,6
2013-11	3789,5
2013-12	3821,3
2014-01	3866,6
2014-02	3913,7
2014-03	3948,1
2014-04	3978,8
2014-05	3983,9
2014-06	3993,2
2014-07	3966,3
2014-08	3968,8
2014-09	3887,7
2014-10	3852,9
2014-11	3847,4
2014-12	3843
2015-01	3813,41
2015-02	3801,5
2015-03	3730,04
2015-04	3748,14
2015-05	3711,14
2015-06	3693,84
2015-07	3651,31
…	…
2017-05	3053,57
2017-06	3056,79
2017-07	3080,72
2017-08	3091,53
2017-09	3108,51
2017-10	3109,21
2017-11	3119,28
2017-12	3139,95
2018-01	3161,46
2018-02	3134,48
2018-03	3142,82

Yana qarang

• Renminbi, Xitoy milliy valyutasi
• Hong Kong Monetar boshqarmasi
• Xitoy Respublikasi (Tayvan) Markaziy banki

Manbalar

1. „Total reserves (includes gold, current US$) - China | Data“. data.worldbank.org. Qaraldi: 17-dekabr 2021-yil.
2. Xie, Stella Yifan „China Moves to Boost Slowing Economy“. WSJ (6-dekabr 2021-yil). Qaraldi: 18-dekabr 2021-yil.
3. „China cuts interest rate to shore up sagging economy“ (inglizcha). AP NEWS. Associated Press (15-avgust 2022-yil). Qaraldi: 20-avgust 2022-yil.
4. Becky Chiu, Mervyn Lewis 2006.
5. „History of Bank of China“, Boc.cn, Retrieved 2015-11-23.
6. „History“, China Construction Bank webpage.
7. Zimmerman, James M.. James M. Zimmerman 2010. China Law Deskbook. p.449, 2005. ISBN 9781616327897.
8. Becky Chiu, Mervyn Lewis 2006.
9. Zimmerman, James M.. James M. Zimmerman 2010. China Law Deskbook. p.450, 2005. ISBN 9781616327897.
10. Becky Chiu, Mervyn Lewis 2006.
11. „Management Team“. People's Bank of China. Qaraldi: 2024-yil 12-iyul.
12. Wei. „Beijing Reins In China's Central Bank“. WSJ (8-dekabr 2021-yil). — „Beijing has little tolerance for any talk of central-bank independence; the monetary authority, just like any other part of the government, answers to the party.“. Qaraldi: 17-dekabr 2021-yil.
13. Cheng, Leng; Sun, Yu. „China sidelines its once venerated central bank“. Financial Times (2023-yil 25-dekabr). 2023-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 25-dekabr.
14. White, Edward; Leng, Cheng. „Western-trained banker in line to lead China's central bank“. Financial Times (2023-yil 1-iyul). 2023-yil 1-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 1-iyul.
15. The People's Bank of China. „Management and Organizational Structure“. Qaraldi: 29-may 2012-yil.
16. The People's Bank of China. „Enterprises and Institutions directly under the PBC“. Qaraldi: 29-may 2012-yil.
17. „AFI members“. AFI Global (10-oktabr 2011-yil). 2012-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 23-fevral 2012-yil.
18. „Calendar, Abacus Help Determine Size of Chinese Rate Increases“. Bloomberg (18-may 2007-yil).
19. „Viewpoint: The "divisible by nine" rule“. Info.gov.hk. Qaraldi: 4-dekabr 2017-yil.
20. „PBC base interest rate – Chinese central bank’s interest rate“ (Wayback Machine saytida 2020-05-21 sanasida arxivlangan), Global-rates.com.
21. „China's Reserve-Ratio Cut May Signal Economic Slowdown Deepening“. Bloomberg.com (30-noyabr 2011-yil). Qaraldi: 4-dekabr 2017-yil.
22. „China Lowers Banks' Reserve Requirements to Support Growth“. Bloomberg.com (12-may 2012-yil). Qaraldi: 4-dekabr 2017-yil.
23. Wei. „China Cuts Reserve Requirement Ratio“. Wsj.com (5-fevral 2015-yil). Qaraldi: 4-dekabr 2017-yil.
24. „Economists React: China's Aggressive Cut in Banks' Reserve Requirement Ratio“. Blogs.wsj.com (20-aprel 2015-yil). Qaraldi: 4-dekabr 2017-yil.
25. „China Monthly Foreign Exchange Reserves Analysis – CNGFOREX“. Bloomberg.com. Qaraldi: 4-dekabr 2017-yil.
26. „China's foreign exchange reserves“. 2015-yil 12-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 12-avgust 2015-yil.

Adabiyotlar

• Stiven Bell va Xui Feng. Xitoy Xalq bankining yuksalishi: institutsional oʻzgarishlar siyosati (Garvard universiteti nashriyoti; 2013) 384 bet; Yaqin tarix; asosiy shaxslar bilan suhbatlardan foydalanadi

Havolalar

• Rasmiy sayti