Rossiya Federatsiyasi Qahramoni

Rossiya Federatsiyasi Qahramoni (ruscha: Герой Российской Федерации), norasmiy ravishda Rossiya Qahramoni (ruscha: Герой России) Rossiya Federatsiyasining eng yuqori faxriy unvoni hisoblanadi. Bu unvon Oltin Yulduz medali bilan tenglashtiriladi.

"Rossiya Federatsiyasi Qahramoni" Faxriy unvoni
Turi	Faxriy unvon
Kimga topshiriladi	Rossiya fuqarolari va xorijliklar
Kim tomonidan topshiriladi	Rossiya Fedratsiyasi
Taqdirlash asosi	Davlatga favqulodda xizmati uchun
Holati	Faol
Statistika
Taʼsis sanasi	1992-yil 20-mart[1]
Navbat
VikiOmborda "Rossiya Federatsiyasi Qahramoni" Faxriy unvoni

Bu unvon "Rossiya davlati va xalqi oldidagi xizmatlari uchun qahramonlik koʻrsatgan" shaxslarga beriladi.^[2] Unvonga ushbu nom Rossiya Federatsiyasi Prezidentining farmoni bilan berilgan.^[3] Unvonga erishish uchun Rossiya fuqaroligi yoki Rossiya davlati xizmatida boʻlish majburiy emas.

Unvon 1992-yilda tashkil etilgan va 2015-yil holatiga koʻra, 970 dan ortiq kishi mukofotlangan, ulardan 440 dan ortigʻiga vafotidan keyin berilgan.^[4]

Tarixi

Ikkinchi jahon urushi faxriysi va Kalashnikov avtomatlari konstruktori Mixail Kalashnikov Rossiya Federatsiyasi Qahramoni Oltin yulduzi va Sotsialistik Mehnat Qahramonining ikki yulduzi bilan taqdirlangan.

"Rossiya Qahramoni" unvonining oʻtmishdoshi Sovet Ittifoqi Qahramoni (ruscha: Герой Советского Союза) hisoblanib, Sovet Ittifoqi Markaziy Ijroiya Qoʻmitasining 1934-yil 5-maydagi qarori bilan tashkil etilgan.^[5] Unga tegishli "Oltin yulduz" arxitektor Miron Merjanov tomonidan yaratilgan va Oliy Kengash Prezidiumining 1939-yil 1-avgustdagi farmoni bilan tasdiqlangan sovet dizayni namunasidan olingan.^[6]

1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin Rossiya Federatsiyasi Prezidenti Boris Yelsin 1992-yil 20-martdagi 2553-1-sonli Rossiya Federatsiyasi qonuni bilan mukofotni oʻzgartirilgan hodla saqlab qoldi.^[1] Rossiya Konstitutsiyasining 71-moddasi unvonlar, ordenlar va medallarni hukumat tomonidan topshirishga ruxsat beradi, 89-moddasi esa Rossiya Prezidentiga davlat mukofotlarini ta'sis etish huquqini beradi.^[7] Davlat mukofotlari Rossiya prezidenti tomonidan fuqaroga taqdim etilishi mumkin boʻlgan eng oliy sharafdir.

Nizom

Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni davlat xizmatidagi qahramonlik uchun berilishi mumkin. U fuqaroviy va harbiy xizmatchilarga berilishi mumkin. Bu unvon, agar qahramonlik ishi oluvchining hayotiga zomin boʻlsa, vafotidan keyin ham berilishi mumkin. Rossiya Federatsiyasi Prezidenti mukofotni topshirishda asosiy vakolatli shaxs hisoblanadi.^[1][8][9]

Tavsifi

"Rossiya Federatsiyasi Qahramoni" unvonining nishoni "Oltin Yulduz" medali deb ham ataladi (ruscha: медаль "Золотая Звезда"). Uning dizayni sovet variantiga oʻxshaydi.

"Oltin Yulduz" medali besh qirrali oltin yulduz boʻlib, old tomonida silliq 15 mm dihedral nurlari bor. Boshqacha qilib aytganda, orqa yuzida 2 mm balandlikdagi "ROSSIYA QAHRAMONI" (ruscha: "ГЕРОЙ РОССИИ") yozuvi boʻlib, markazning yuqori qismida 1 mm balandlikda mukofotning seriya raqami aks etgan.^[10] Belgilar standart rus kvadratiga osma halqa bilan mahkamlangan. Nishon oq, koʻk va qizil rangli ipak moir lenta bilan qoplangan.^[10]

Rossiya Federatsiyasi Qahramoni nishoni koʻkrakning chap tomonida boshqa barcha medallar va ordenlar ustidan taqiladi. U har doim toʻliq oʻlchamda taqiladi. Medal oʻrniga taqiladigan lenta yoki rozet yoʻq. Sovet davridagi qahramon unvonlar (Sovet Ittifoqi Qahramoni, Sotsialistik Mehnat Qahramoni) bilan birga taqilganda, rus unvoniga ustunlik beriladi.^[8][9]

Erishganlar

1992-yilda kosmonavt Sergey Krikalev "Mir" kosmik stantsiyasidagi xizmatlari uchun unvonning birinchi sohibi boʻldi^[11]

General-mayor Sulom-Bek Oskanov 1992-yilda vafotidan keyin unvonga sazovor boʻlgan birinchi shaxs boʻldi.

Gvardiya podpolkovnigi Anatoliy Lebed 2005-yilda "Shimoliy Kavkazda harbiy vazifalarni bajarishdagi jasorati va qahramonligi uchun" taqdirlangan.

Arktika-2007 ekspeditsiyasi a'zosi Yevgeniy Chernyaev

Bu unvonni dastlab olganlarning aksariyati ikki toifaga boʻlingan: Checheniston mojarolari ishtirokchilari yoki kosmonavtlar. Ba'zi hollarda unvonga sazovor boʻlgan shaxs xizmat burchini bajarish paytida halok boʻlgan. Masalan, 2008-yilgi Janubiy Osetiya urushining boshida halok boʻlgan mayor Denis Vetchinov. Bunga janglarda halok boʻlganlar, shuningdek, oʻldirilgan hukumat amaldorlari kiradi. Chechenistonning sobiq gubernatori Ahmad Qodirov shunday odamlarga misol boʻla oladi. Moskvaparast yetakchi 2004-yilda Checheniston poytaxti Grozniyda Gʻalaba kuni munosabati bilan oʻtkazilgan parad paytida bomba hujumida halok boʻlgan edi. Ahmad oʻldirilganidan bir necha kun oʻtib Prezident Vladimir Putin unga mazkur unvonni berdi. Voqeadan bir muncha vaqt oʻtgach, Putin Qodirovning oʻgʻli Ramzanni Chechenistondagi faoliyati uchun xuddi shunday unvon bilan taqdirladi.^[12]

Rossiyaning barcha kosmonavtlari kosmosga qilgan sayohatlaridan keyin Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni bilan taqdirlanadilar. Baʼzilar unvonni kosmosga chiqquncha qoʻlga kiritgan boʻlishi mumkin. Masalan, sinov uchuvchisi sifatida uzoq muddatli xizmat uchun ham unvonga ega chiqish imkoni bor. Kosmonavtlar, shuningdek , Rossiya Federatsiyasining uchuvchi-kosmonavti unvoniga sazovor boʻlishadi. Bu unvonga sazovor boʻlgan baʼzilar, masalan, Sergey Krikalev, Lenin ordeni bilan bir qatorda Sovet Qahramoni unvonini ham olishgan.^[13] Kosmonavtlarning koʻpchiligi qoʻshaloq qahramonlardir. Ular "parvozni muvaffaqiyatli amalga oshirish, koʻrsatilgan jasorat va qahramonlik uchun" Sovet Ittifoqi Qahramoni va Rossiya Qahramoni unvonlariga sazovor boʻlishgan.^[14]

Ushbu ikki guruhdan tashqari, sportchilar va boshqa fuqaroviy va harbiy amaldorlar ham unvonga ega boʻlishadi. Eʼtiborli misollar orasida:

• 2000-yilgi portlashdan keyin choʻkib ketgan Kursksuv osti kemasi kapitani Gennadiy Lyachin. Portlash paytida koʻrsatgan qahramonligi va ekipajning hayotini saqlab qolishga urinishlari uchun Lyachin vafotidan keyin unvonga sazovor boʻldi. Uning ekipaj a'zolari "Jasorat" ordeni bilan taqdirlandi.^[15]
• Sportchi Larisa Lazutina 1998-yilda Yaponiyaning Nagano shahrida boʻlib oʻtgan qishki Olimpiya oʻyinlarida qoʻlga kiritilgan turli medallar uchun unvon bilan taqdirlangan.^[16]
• Aleksandr Karelin barcha davrlarning (qadim zamonlardan to hozirgi kungacha) eng buyuk kurashchisi sifatida tan olingani uchun mukofotlangan.^[17][18] U Olimpiya oʻyinlarida yunon-rum kurashchisi boʻlgan va oʻz faoliyatida 887 ta jang oʻtkazib, atigi 2 marta magʻlub boʻlgan.^[19] Uning yoʻqotishlari munozarali. Chunki sharhlovchilarning fikriga koʻra, uning magʻlubiyatlariga arzimas qoidaviy oʻzgarishlar sabab boʻlgan.^[20]
• Arktika-2007 ekspeditsiyasi a'zolari Anatoliy Sagalevich, Yevgeniy Chernyayev va Artur Chilingarov 2008-yil 10-yanvarda Shimoliy qutbda okean tubiga birinchi marta tushishni amalga oshirdilar. "Ekstremal sharoitlarda koʻrsatgan jasorati va qahramonligi hamda yuqori kenglikdagi Arktika chuqur suv ekspeditsiyasini muvaffaqiyatli yakunlagani uchun" unvonga sazovor boʻlishgan.^[21]
• Qurollar dizayneri Mixail T. Kalashnikov AK-47 avtomati va PK pulemyotining dizayneri. U 2009-yilning 10-noyabrida 90 yoshga toʻlgan kunida bu sharafga sazovor boʻldi.^[22]

2009-yil 16-avgustda Rossiya Harbiy-havo kuchlarining aerobatika koʻrgazmali guruhi, Rossiya ritsarlari qoʻmondoni, gvardiya polkovnigi Igor Tkachenko oʻzining Sukhoi Su-27 samolyoti 2009-yil MAKS havo kemasida mashq qilayotganda boshqa Sukhoi Su-27 bilan toʻqnashib ketishi natijasida halok boʻldi.^[23] 2009-yil 22-avgustda vafotidan keyin unga Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni berildi.

Medal taxminan 340 marta vafotidan keyin berilgan. Birinchi navbatda, Chechenistondagi birinchi va ikkinchi urushlarda qatnashganlarga berilgan. 2010-yil 24-martda Moskva oʻt oʻchirish boshqarmasi boshligʻi Evgeniy Chernishovga vafotidan keyin Prezident Dmitriy Medvedev tomonidan mukofot berildi. Chernishov 2010-yil 20-martda boshqalarning hayotini saqlab qolish uchun vafot etdi.

2012-yil 28-martda Belogorsk shahri yaqinidagi Uzoq Sharq harbiy bazasida oʻquv mashgʻuloti paytida mayor Sergey Solnechnikov muvaffaqiyatsiz uloqtirilgan granatadan askarni itarib yubordi. Granata ular boʻlgan xandaqqa qaytganidan keyin oʻz tanasi bilan uni yopib olib, yaqin atrofdagi oʻnlab askarlar hayotini saqlab qoldi. Ertasi kuni 29-mart sanasida vafotidan keyin unga Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni berildi.

2014-yil fevral oyida polkovnik Aleksandr Popov, 2014-yilgi Qrim anneksiyasi vaqtida Rossiya Spetsnaz otryadi qoʻmondoni boʻlgan, halok boʻladi. 2014-yil 4-aprelda Rossiya Federatsiyasi Prezidentining ("yopiq") farmoni bilan unga "harbiy burchni bajarishda koʻrsatilgan jasorat va qahramonlik uchun" Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni berildi.^[24]

2015-yil 24-noyabrda Turkiya harbiy-havo kuchlarining F-16 samolyoti Sukhoi Su-24 samolyotini urib tushirdi va Turkiya havo hududi buzilganini daʼvo qildi. Podpolkovnik Oleg Peshkov va mayor Konstantin Muraxtin samolyotdan muvaffaqiyatli chiqib olishdi, ammo ular yerdan otishmaga duchor boʻlib, natijada Peshkov halok boʻldi. Muraxtin keyinroq eson-omon qutqarib olindi. 25-noyabr kuni Prezident Vladimir Putin Peshkovga vafotidan keyin Rossiya Qahramoni unvonini berdi, Muraxtin esa “Jasorat” ordeni bilan taqdirlandi.^[25]

2016-yil 10-iyulda politsiya leytenanti Magomed NurbagandovDogʻistonlik islomiy jangarilar tomonidan qoʻlga olindi. Jangarilar butun voqeani videoga olgan holda Nurbagandov va uning hamkasblaridan militsiyadan isteʼfoga chiqishni talab qilishgan. Biroq u ularga qarshi chiqib, otib oʻldirilishidan oldin kameraga “Ishda davom etinglar, birodarlar!” degan. 2016-yil 22-sentyabr kuni Prezident Putin ofitserni boshqalarga namuna sifatida koʻrsatib, Nurbagandovga vafotidan soʻng Rossiya Qahramoni unvonini berdi va unvon uning ota-onasiga topshirildi.^[26]

2017-yilning 10-may kuni Rossiya prezidenti Vladimir Putin Suriyadagi terrorchilarga qarshi kurashda gʻayrioddiy jasorat koʻrsatgani uchun maxsus operatsiyalar kuchlarining toʻrt nafar zobitini shaxsan medallar bilan taqdirladi. Ular 300 dan ortiq jihodchilar tomonidan amalga oshirilgan hujumlarni hech qanday yoʻqotishlarsiz muvaffaqiyatli qaytarishga muvaffaq boʻlgan 16 kishilik maxsus kuchlar otryadining bir qismi edi. Boʻlinma komandiri podpolkovnik Daniloga Rossiya Federatsiyasi Qahramoni faxriy unvoni berildi.^[27]

2018-yil 3-fevralda mayor Roman Filipov “Tahrir ash-Shom”ga tegishli suriyalik jangarilar tomonidan portativ havo hujumidan mudofaa (MANPAD) tizimi yordamida urib tushirilgan Sukhoi Su-25 hujum samolyotining uchuvchisi boʻlgan. Mayor Filipov samolyotdan muvaffaqiyatli otilib chiqdi, lekin isyonchilar nazorati ostidagi hududga tushdi va jangarilarga qarshi qurolli jang qildi. Internetda eʼlon qilingan suratlarda u ikkita toʻpponcha patronini boʻshatgani va jangarilar uni oʻrab olishlari bilanoq, "Bu yigitlar uchun!" deb baqirib qoʻl granatasini otgani tasvirlangan.  2018-yil 6-fevralda Prezident Vladimir Putin mayor Roman Filipovga Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvonini berish toʻgʻrisidagi farmonni imzoladi.^[28]

2019-yil 15-avgust kuni Ural Airlines aviakompaniyasining 178-reysi havoga koʻtarilganidan koʻp oʻtmay makkajoʻxori dalasiga qulab tushdi. Muvaffaqiyatli favqulodda qoʻnishni amalga oshirgan aviakompaniya uchuvchilarning mahorati yuqori baholandi.^[29] Bosh uchuvchi Damir Yusupov va birinchi ofitser Georgiy Murzin Rossiya Federatsiyasi Qahramoni faxriy unvoni bilan taqdirlandi. Ekipajning qolgan qismi "Jasorat" ordeni bilan taqdirlangan.^[30]

2020-yil dekabr oyida, Rossiya Mudofaa vazirligiga koʻra, 1-kapitan Dmitriy Maslov Rossiya harbiy-dengiz flotining Shimoliy qismi “uzoq sayohatlardan birida hayot uchun xavf tugʻdirish bilan bogʻliq maxsus vazifalarni bajargani uchun” Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni bilan taqdirlandi.^[31]

2021-yil may oyida Rossiya Federatsiyasi Prezidentining “yopiq” farmoni bilan politsiya podpolkovnigi Zamid Chalayev Checheniston Ichki ishlar vazirligining xizmat burchini bajarishda koʻrsatgan jasorati va qahramonligi uchun Rossiya Federatsiyasi Qahramoni unvoni bilan taqdirlandi.^[32]

Manbalar

1. „Law of the Russian Federation of 20-mart 1992-yil No 2553-1“ (ru). Commission under the President of the Russian Federation on state awards (15-dekabr 1999-yil). 2012-yil 20-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-fevral. (in Russian). Commission under the President of the Russian Federation on state awards. December 15, 1999. Archived from the original on February 20, 2012. Retrieved February 20, 2012.
2. „Courage Lessons Dedicated to Heroes of Russia Held at the Military Training Centre - South Ural State University“. susu.ru. Qaraldi: 2022-yil 3-iyun.
3. „Государственные награды России“. Award.gov.ru. Qaraldi: 2015-yil 20-may.
4. „Учреждено звание Героя Российс“. Prlib.ru. Qaraldi: 2015-yil 20-may.
5. „Resolution of the Central Executive Committee of the Soviet Union of 5-may 1934-yil“ (ru). Wikisource (4-sentyabr 2010-yil). Qaraldi: 2012-yil 20-fevral.
6. „Decree of the Presidium of the Supreme Soviet of the USSR of 1-avgust 1939-yil“ (ru). Wikisource (28-sentyabr 2011-yil). Qaraldi: 2012-yil 20-fevral.
7. „Государственные награды России: Из Конституции Российской Федерации (in Russian). Archived from the original on 2-noyabr 2011-yil. Retrieved 30-sentyabr 2005-yil.“ (ru). 2-noyabr 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 30-sentyabr.
8. „Decree of the President of the Russian Federation of 7-sentyabr 2010-yil No 1099“ (ru). Russian Gazette (7-sentyabr 2010-yil). Qaraldi: 2012-yil 20-fevral."Decree of the President of the Russian Federation of September 7, 2010 No 1099". Russian Gazette (in Russian). September 7, 2010. Retrieved February 20, 2012.
9. „Decree of the President of the Russian Federation of 16-dekabr 2011-yil No 1631“ (ru). Russian Gazette (16-dekabr 2011-yil). 31-mart 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 20-fevral.
10. „Statute and description of the Gold Star medal of Hero of the Russian Federation“ (ru). Commission under the President of the Russian Federation on state awards (7-sentyabr 2010-yil). Qaraldi: 2012-yil 20-fevral."Statute and description of the Gold Star medal of Hero of the Russian Federation" (in Russian). Commission under the President of the Russian Federation on state awards. September 7, 2010. Retrieved February 20, 2012.
11. „Звание Героя Российской Федерации. Справка | РИА Новости“ (20-mart 2012-yil). Qaraldi: 2015-yil 20-may.
12. „Kadyrov Named Hero of Russia“. 11-fevral 2005-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 1-oktyabr.
13. „Cosmonaut Bio: Sergei K. Krikalev (10/2005)“. Qaraldi: 2005-yil 5-oktyabr.
14. „Герой Советского Союза, Герой России Поляков Валерий Владимирович (in Russian). Retrieved 5-oktabr 2005-yil.“ (ru). Qaraldi: 2005-yil 5-oktyabr.
15. Felgenhauer. „Drowning Reality of Kursk“ (ru). Moscow Times. 8-oktabr 2005-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 5-oktyabr.
16. „The Voice of Russia (Olympic Games 2002)“. 31-avgust 2005-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2005-yil 6-oktyabr.
17. „Summer Olympics 2000 Champion turned politician seeks fourth gold“. ESPN (27-sentyabr 2000-yil). Qaraldi: 2009-yil 14-mart.
18. „Summer Olympics 2000 Karelin loses first-ever international match“. ESPN (27-sentyabr 2000-yil). Qaraldi: 2011-yil 9-fevral.
19. Lawlor. „Siberian Heavyweight Gives Other Wrestlers The Chills His Monster Image Also Interests Hollywood“. The Philadelphia Inquirer (2-avgust 1992-yil). 2014-yil 8-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
20. „He Was Called 'The Experiment': Nobody believed that a human being could be so strong!“. Telegraf.rs. Internet Group d.o.o. (20-mart 2015-yil).
21. „Президент России Указ "О награждении государственными наградами Российской Федерации" (in Russian). Archived from the original on 18-yanvar 2008-yil. Retrieved 10-yanvar 2008-yil.“ (ru). 18-yanvar 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 10-yanvar.
22. Tkachenko, Maxim. „Kalashnikov gun designer turns 90“. CNN World (11-noyabr 2009-yil). Qaraldi: 2010-yil 12-avgust. „On Tuesday the legendary weapons designer turned 90. It was a day celebrated in Russia on a scale akin to a national holiday.“.
23. Pilot dies as Russia jets collide, BBC News Online
24. „Попов Александр Викторович 20.11.1974 - 02.07.2018 Герой Российской Федерации“. warheroes.ru (17-iyul 2019-yil).
25. „Звезду Героя России передали супруге Олега Пешкова, погибшего при выполнении боевой задачи в Сирии“. 1tv.ru (2-avgust 2018-yil).
26. „Putin Posthumously Gives Hero of Russia Award To Daghestani Policeman“. Radio Free Europe/Radio Liberty (22-sentyabr 2016-yil). Qaraldi: 22-iyul 2021-yil.
27. https://rg.ru/2017/05/24/putin-lichno-nagradil-specnazovcev-za-podvig-v-sirii.html |date= 22 May 2020
28. Major Roman Filipov awarded the title of Hero of Russian Federation – Kremlin news
29. @Ural_Air_Lines. „На рейсе U6178 Жуковский-Симферополь при вылете из Жуковского произошло многочисленное попадание птиц в двигатели самолета. Самолет совершил вынужденную посадку. Пассажиры и экипаж не пострадали.“ (Russian) (15-avgust 2019-yil).
30. „Путин присвоил звания Героев России летчикам самолета, совершившего посадку под Жуковским“ (ru) (2019-yil 16-avgust). Qaraldi: 2019-yil 16-avgust.
31. „The commander-submarine of the Northern Fleet became the Hero of Russia“. function.mil.ru (17-yanvar 2021-yil).
32. „Чалаев Замид Алиевич“. warheroes.ru. Qaraldi: 25-avgust 2021-yil.