Rossiyalik siyosatchi va Checheniston Respublikasi rahbari From Wikipedia, the free encyclopedia
Ramzan Ahmad oʻgʻli Abdulqodirov (1976-yil 5-oktyabrda tugʻilgan) – rossiyalik siyosatchi va Checheniston Respublikasining hozirgi rahbari. U ilgari Chechenistonning separatistlar tomonidan tayinlangan muftiysi boʻlgan otasi orqali Checheniston mustaqillik harakati bilan aloqador edi. Rossiya armiyasining general-polkovnigi. Chechenistonning sobiq prezidenti Ahmad Qodirovning oʻgʻlidir. Ikkinchi Chechen urushida Ahmad Qodirov Vladimir Putin xizmatiga kirgan va 2003-yilda Checheniston prezidenti boʻlgan. Ahmad Qodirov 2004-yilning may oyida oʻldirilgan. 2007-yilning fevralida 30 yoshli Ramzan Qodirov prezident lavozimini egalladi. U umumiy harbiy hokimiyat uchun chechen qoʻmondonlari Sulim Yamadayev (2009-yilda vafot etgan) va Said-Magomed Kakiyev bilan hokimiyat uchun shiddatli kurash olib borgan. 2015-yil noyabr oyidan beri Rossiya Federatsiyasi Davlat kengashining maslahat komissiyasi aʼzosi[1][2]. 2005-yili Rossiyadagi eng yirik masjidlardan birini qurdirdi[3].
Ramzan Qodirov | |
---|---|
Рамзан Кадыров Рамзан КъадиргӀеран | |
Qodirov 2023-yilda | |
Mansab davri 15-fevral 2007-yildan – hozirgacha | |
Oʻtmishdoshi | Alu Alxanov |
Checheniston bosh vaziri | |
Mansab davri 18-noyabr 2005-yildan – 10-aprel 2007-yilgacha | |
Oʻtmishdoshi | Sergey Abramov |
Vorisi | Odes Baysultanov |
Shaxsiy maʼlumotlari | |
Tavalludi |
Ramzan Ahmadovich Qodirov 5-oktyabr 1976-yil Tsentaroy, Chechen-Ingush ASSR, RSFSR, Sovet Ittifoqi |
Millati | Chechen |
Siyosiy partiyasi | Yedinaya Rossiya |
Turmush oʻrtogʻi |
|
Bolalari | 12 (6 oʻgʻil, 6 qiz) |
Onasi | Aymani Qodirova |
Otasi | Ahmad Qodirov |
Mukofotlari |
|
Vikiiqtibosda Ramzan Qodirovga tegishli iqtiboslar mavjud. |
Qodirov Checheniston Respublikasi boshqaruvida totalitar va repressiv taktikadan foydalanib keladi[4][5][6][7]. Oʻtgan yillar davomida inson huquqlarining buzilishi holatlari uchun Human Rights Watch kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan tanqid ostiga olindi[8]. Oʻz faoliyati davomida ayollarning jamiyatdagi faoliyatini chekladi va Respublikada geylarga qarshi tozalash ishlarni olib bordi[9][10]. Qodirov Chechenistonda va Rossiya Federatsiyasining boshqa mintaqalarida, chet eldagi huquq faollari, tanqidchilar va ularning qarindoshlarini oʻgʻirlash, oʻldirish va qiynoqqa solishda bosh-qosh boʻlganlikda ayblangan. U hamma ayblovlarni ochiqchasiga rad etib keladi[11][12][13][14][15][16].
Qodirov omma oldida qurol va harbiy liboslar bilan suratga tushgan, boyligini namoyish qilib, haloskor timsolida omma orasida tanilgan[17][18][19]. Qodirovlar oilasi uning mamlakat rahbarligi davrida ancha boyidi[20].
Chechen-Ingush ASSRning Tsentaroy shahrida tugʻilgan. U Ahmad Qodirov va Aymaniy Qodirova oilasida ikkinchi va kenja farzandi edi. Uning Zelimxon ismli akasi bor edi (1974-yilda tugʻilgan, 2004-yil 31-mayda oʻlgan), ikki opasi bor: Zargan (1971-yilda tugʻilgan) va Zulay (1972-yilda tugʻilgan).
1990-yillar boshida, Sovet Ittifoqi parchalanishi bilan chechenlar mustaqillik uchun kurashni boshladilar. Qodirov imomlik qilgan otasi Ahmad Qodirovning hurmatini qozonishga intilardi. Ahmad Birinchi Chechen urushi paytida ruslarga qarshi jihod chaqiruvini qoʻllab-quvvatlagan, ammo ikkinchi Chechen urushida Rossiyaga sodiqligini eʼlon qilgan[21][22].
Birinchi Chechen urushi paytida otasi bilan birga Rossiya qurolli kuchlariga qarshi kurashgan[23][24]. Urushdan keyin Ramzan Chechenistonning separatist muftiysi boʻlgan otasi Ahmadning shaxsiy haydovchisi va qoʻriqchisi boʻlgan[25]. Qodirovchilar armiyasi Birinchi Chechen urushi davrida[26], Ahmad Qodirov Rossiyaga qarshi jihod eʼlon qilganida tuzilgan. Oila 1999-yilda Ikkinchi Chechen urushi boshida Rossiya tomoniga oʻtib ketgan. Oʻshandan beri Qodirov oʻz militsiyasini Rossiya Federal xavfsizlik xizmati (FSB) koʻmagida boshqargan, shu jumladan xizmat guvohnomalari bilan taʼminlangan, Checheniston prezidenti xavfsizlik xizmati rahbari boʻlgan. Militsiya keyinchalik Qodirovchilar nomi bilan mashhur boʻldi[27].
2004-yil 9-mayda otasi, oʻsha paytdagi prezident oʻldirilganidan soʻng, Ramzan 2004-yil 10-mayda Checheniston Respublikasi Bosh vazirining birinchi oʻrinbosari etib tayinlandi[28].
2005-yil yanvar oyida uning singlisi Dogʻiston politsiyasi tomonidan hibsga olingan. Qodirov 150 ga yaqin qurollangan kishi bilan Xasavyurt shahar politsiyasi binosi tomon yoʻl olgan. Shahar merining soʻzlariga koʻra, Qodirovning odamlari boʻlinmani oʻrab olib, navbatchilariga hujum qilgan. Zulay Qodirova ozod qilingan[29].
2005-yil avgust oyida Qodirov Grozniy shahar markazidagi vayron qilingan xarobalar oʻrniga „Yevropadagi eng katta masjid“ qurilishini eʼlon qildi[30]. Checheniston „Rossiyadagi eng tinch joy“ ekanligini va bir necha yildan keyin dunyodagi „eng boy va eng tinch“ joy boʻlishini taʼkidladi. Uning soʻzlariga koʻra, urush allaqachon tugagan, atigi 150 nafar „bandit“ qolgan (rasmiy maʼlumotlarga koʻra 700 dan 2000 nafargacha isyonchi jangchilardan farqli oʻlaroq) va otasining sharofati bilan 1999-yildan beri 7000 separatist Rossiya tomoniga oʻtgan.
2005-yilning noyabrigacha Bosh vazirning birinchi oʻrinbosari boʻlib qoldi[31].
2005-yil noyabr oyida Checheniston bosh vaziri Sergey Abramov avtohalokatdan keyin isteʼfoga chiqqan. Qodirov 2005-yil 18-noyabrda muvaqqat bosh vazir etib tayinlandi. U zudlik bilan qimor oʻyinlari va spirtli ichimliklar ishlab chiqarishni taqiqlash kabi shariat qonunlarini amalga oshirishga kirishdi[32][33].
2006-yil fevral oyida Muhammad karikaturalarining nashr etilishiga javoban daniyaliklarni „josus“ va „terrorizm tarafdori“ dedi. Daniya fuqarolarining Chechenistonga kirishini taqiqlab, mintaqada faoliyat yurituvchi eng yirik nodavlat tashkilot boʻlgan Daniya qochqinlar kengashi faoliyatini taqiqladi. Qodirovning „Oʻsha karikaturachini tiriklayin koʻmish kerak“, degan soʻzlari keltiriladi[34].
Qodirov ayollarning roʻmol oʻrashga majburlash haqidagi farmoni chiqdi. Respublika byudjetini federal tarzda ajratishni rad etib, koʻproq pul talab qildi va chegarachilardan tashqari barcha federal kuchlarni olib chiqishga chaqirdi.
Qodirov 2006-yil 4-martda Alxanov tomonidan Checheniston Respublikasi Bosh vaziri etib tayinlangan[35]. Qodirov lavozimga kirishganidan koʻp oʻtmay, Grozniyning vayron boʻlgan markazidagi Sunja daryosi boʻyidagi uchastkada 120 ming kv.m. maydonda prezident saroyi qurish loyihasini tasdiqladi. Besh yulduzli mehmonxona va dam olish maskanlarini oʻz ichiga olgan loyihani qurish uchun taxminan 1,5 milliard rubl (54 million dollar) sarflanishi taxmin qilingan[36].
Keyinroq Qodirov Checheniston boʻylab tarqalib ketgan qochqinlar lagerlarini yopishga chaqirib, qochqinlarni „Checheniston va Rossiya oʻrtasida ziddiyatni avj oldirishdan manfaatdor, mintaqamizdagi vaziyatni beqarorlashtirishga intilayotgan xalqaro josuslar“ deb atadi. Reuters agentligi uning „qochoqlar lagerlarini tugatish bizga xorijiy razvedka xizmatlarida ishlayotgan josuslarni fosh qilish imkonini beradi“ degan soʻzlaridan iqtibos keltirdi[37]. Uning amakivachchasi Odes Baysultanov 2006-yil 6-martda Checheniston parlamenti tomonidan bir ovozdan maʼqullanganidan keyin Alxanov tomonidan Bosh vazirning birinchi oʻrinbosari lavozimiga tayinlangan[38][39].
2006-yil 5-iyunda Checheniston Xalq Assambleyasi spikeri Dukvaxa Abdurahmonov Moskvada boʻlib oʻtgan matbuot anjumanida „Qodirovdan boshqa prezidentlik uchun muqobil yoʻq, Qodirov jangovar mukofotlarga ega, hayotni yaxshilash va inson huquqlarini himoya qilishda muvaffaqiyatlarga erishdi. Hozirgi bosqichda uning oʻrnini kim bosa oladi? Hech kim“, – dedi. Oʻsha yilning oxirida Chechenistonning Federatsiya Kengashidagi vakili va Qodirovning yaqin ittifoqchisi Umar Jabrailov Qodirovni respublika prezidenti boʻlishiga koʻmaklashishni talab qildi[40].
Keyingi haftada bir qancha rus gazetalari Chechenistondagi vaziyatning yomonlashuvi Qodirovning respublika prezidenti lavozimida Alu Alxanov oʻrniga kelishi ehtimolini kamaytirgani haqida xabar tarqatdi[41][42].
2006-yil 6-dekabrda Qodirov Chechenistonda tinch aholining oʻlimi yoki bedarak yoʻqolishi uchun javobgar boʻlgan federal harbiy qismlar qoʻmondonlarini (general-mayor Aleksandr Studenikin) javobgarlikka tortishini aytdi. Bundan tashqari, Qodirov Chechenistondagi urushni chechen xalqi emas, balki Rossiya rahbariyati boshlaganini aytdi. Qodirovning izohlari uning hukumati Moskvada uning Checheniston prezidenti lavozimiga koʻtarilishiga toʻsqinlik qilayotgan ayrim shaxslardan noroziligini ifodalagan boʻlishi mumkin[43]. 2006-yilda amerikalik diplomat sizdirgan materiallarga koʻra, Qodirov Rossiyaning Kavkaz mintaqasida ishtirok etgan dabdabali toʻyda raqqosa bolalarga 100 dollardan uloqtirgani va tunda Kaspiy dengizida skuter bilan sayr qilgani, yangi turmush qurgan er-xotinga „besh kilolik oltin“ sovgʻa qilgani aytiladi[44].
2007-yil 5-fevralda Qodirov Checheniston prezidenti boʻlishga intilmasligini aytdi, lekin Alxanovni tanqid qildi. Qodirov, shuningdek Chechenistondagi urush „qurolli guruhlar yoʻq qilingani“ bilan yakunlanganini aytdi. Alxanov, oʻz navbatida, Grozniyda ulkan portretlari koʻzga tashlanadigan Qodirovga aniq ishora qilib, „shaxsga sigʻinish va bir shaxsni ideallashtirishni“ tanqid qildi.
2007-yil 15-fevralda Putin Alxanovni lavozimidan chetlatish va Qodirovni Checheniston prezidenti vazifasini bajaruvchi etib tayinlash haqidagi farmonni imzoladi[45]. 2007-yil 2-martda Checheniston parlamenti bu nomzodni maʼqulladi[46]. Keyingi kunlarda respublikaning maʼmuriy tuzumida ham yuqori, ham oʻrta mansabdor shaxslarga tegishli jiddiy oʻzgarishlar roʻy berdi. Bosh vazirning sobiq oʻrinbosari Odes Baysultanov (Qodirovning amakivachchasi) boʻsh turgan bosh vazir lavozimiga koʻtarildi. Tanqidchilarning taʼkidlashicha, Qodirov respublikada faol ravishda oʻzining „hokimiyat vertikali“ni qurdi va oʻz oila aʼzolarini odamlarni (Qodirov) rahbar va muhim lavozimlarga qoʻyib, qarindosh-urugʻchilikni ragʻbatlantirdi.
Gazeta.ru gazetasining yozishicha, mustaqil Levada markazi oʻtkazgan soʻrov natijalariga koʻra, rossiyaliklarning atigi 33 foizi Qodirovga ishonish mumkinligini, 35 foizi esa unga ishonmasligini aytgan. „Qodirov Chechenistondagi vaziyatni normallashtirib, u yerda qon toʻkilishini toʻxtata oladimi, deb oʻylaysizmi?“ degan savolga 31 foizi „ha“, 38 foizi „yoʻq“ deb javob bergan[47].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.