Andijon voqeasi

Andijon voqeasi — 2005-yilning 13-mayida Oʻzbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi hamda Miliy xavfsizlik xizmati Andijon shahrida namoyishchilarni oʻqqa tutganda sodir boʻlgan voqea^[1][2][3]. Rasmiy maʼlumotlarga koʻra, hodisa davomida 187 nafar odam halok boʻlgan. Boshqa manbalar yuzlab odam oʻlganini taʼkidlaydi^[4][5]. Sobiq Oʻzbekiston Milliy xavfsizlik xizmati xodimi 1,500 odam halok boʻlganini davo qilgan^[6]. Ayrim maʼlumotlarga koʻra, voqea ortidan halok boʻlganlarning jasadlari umumiy qabrlarga koʻmilgan^[7].

Andijon voqeasi
Bobur maydoni, Andijon voqeasi sodir boʻlgan joy
Sana	13-may, 2005-yil (19 yil avval) (2005-05-13)
Joy	Andijon, Uzbekistan
Sababi	Korrupsiya Iqtisodiy va ijtimoiy tengsizlik Avtoritarizm va fuqarolar erkinliklarining yoʻqotilishi Politsiya va harbiy shafqatsizlik Siyosiy, diniy va etnik nizolar
Usullari	Namoyish Zoʻravonliksiz qarshilik Fuqarolar itoatsizligi Voqea Isyonlar
Natijasi	Yevropa Ittifoqining Oʻzbekistonga qurol sotish boʻyicha taqiqi
Fuqarolik nizosining tomonlari
Andijon aholisi Qoʻllab quvvatlaganlar: Hizb ut-Tahrir (gumon qilingan) Oʻzbekiston islomiy harakati (gumon qilingan) Akromiylar (gumon qilingan) Oʻzbekiston Respublikasi hukumati Davlat xavfsizlik xizmati Ichki ishlar vazirligi Oʻzbekiston Xalq demokratik partiyasi Qurolli Kuchlar Oʻzbekiston Quruqlik Qoʻshinlari
Yetakchilar
Markazlashtirilgan rahbarlar yoʻq Islom Karimov Shavkat Mirziyoyev Qodir Gʻulomov Ismoil Ergashev Rustam Inoyatov Zokir Almatov
Raqamlarda
Qurbonlar va yoʻqotishlar
Qurbonlar
Oʻlim(lar)	187–1,500

Voqealarga oid quyidagi tahminlar mavjud:

• Oʻzbekiston hukumati tartibsizliklarni Oʻzbekiston Islomiy Harakati uyushtirgani va namoyishchilar Hizb ut-Tahrir aʼzolari ekanini aytdi^[8].
• Hukumat tanqidchilarining taʼkidlashicha, islomchi radikal yorligʻi mamlakatda repressiv rejimni saqlab qolish uchun bahona boʻladi.
• Uchinchi tahmin shundan iboratki, bahs haqiqatan ham davlat hokimiyati uchun klanlararo kurash edi^[3].

Biroq Oʻzbekiston hukumati qoʻzgʻolonda mintaqadagi yomon iqtisodiy sharoit va xalq noroziligi muhim rol oʻynaganini tan oldi^[9]. Qoʻshinlar navbatdagi rangli inqilobning oldini olish uchun tartibsiz oʻq uzgan boʻlishi^{[manba kerak]} yoki qamoqxonadagi tanaffusni bostirish uchun qonuniy harakat qilgan boʻlishi mumkin^{[10][11][12][13]}.

Taʼkidlanishicha, Gʻarb hukumatlarining xalqaro tekshiruv oʻtkazishga chaqiruvlari Oʻzbekiston tashqi siyosatida avtokratik davlatlar bilan yaqinroq munosabatlarni qoʻllab-quvvatlovchi katta oʻzgarishlarga sabab boʻlgan, garchi Oʻzbekiston hukumati AQSh hukumati bilan yaqin aloqada ekanligi maʼlum va George W. Bush prezidentligi davrida AQSh Oʻzbekistonni AQSh xavfsizligi uchun muhim deb eʼlon qilgan edi, chunki Oʻzbekiston AQSh harbiy kuchlariga katta harbiy bazani ijaraga bergan. Oʻzbekiston hukumati Amerika Qoʻshma Shtatlari Qarshi-Xonobod havo bazasini yopish va hukumatning javobini qoʻllab-quvvatlagan Xitoy Xalq Respublikasi va Rossiya Federatsiyasi bilan aloqalarni yaxshilashga buyruq berdi^[2][14].

Yana qarang

• 1999-yil 16-fevraldagi Toshkent portlashlari
• 2010-yilgi Qirgʻiziston janubidagi tartibsizliklar
• Oʻzbekiston tarixi
• Oʻzbekistonda inson huquqlari
• Oʻzbekistonda Islom
• Oʻzbekiston davlat tuzumi

Manbalar

1. „Preliminary Findings on the Events in Andijan, Uzbekistan, 13-may 2005-yil“. Organisation for Security and Co-operation in Europe (20-iyun 2005-yil). Qaraldi: 7-aprel 2014-yil.
2. Beehner, Lionel „Documenting Andijan“. Council on Foreign Relations (26-iyun 2006-yil). 2017-yil 22-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-aprel 2014-yil.
3. Burnashev, Rustam; Irina Chernykh. "Changes in Uzbekistan’s Military Policy after the Andijan Events". China and Eurasia Forum Quarterly 5 (I): 67–73.
4. „Preliminary findings on the events in Andijan, Uzbekistan, 13-may 2005-yil“. Organisation for Security and Co-operation in Europe (20-iyun 2005-yil). Qaraldi: 16-fevral 2017-yil.
5. Usmanova, Dilya [Andijan: A Policeman's Account „Andijan: A Policeman's Account“]. Institute for War and Peace Reporting. Qaraldi: 7-aprel 2014-yil.
6. Donovan, Jeffrey. „Former Uzbek Spy Accuses Government Of Massacres, Seeks Asylum“ (1-sentabr 2008-yil). Qaraldi: 7-aprel 2014-yil.
7. „The Andijan massacre a year after“. Columbia Radio News (10-iyun 2007-yil). 10-iyun 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 7-aprel 2014-yil. (Wayback Machine saytida 2007-06-10 sanasida arxivlangan)
8. „Border situation between Uzbekistan, Kyrgyzstan returns to normal“. ReliefWeb (2005-yil 26-may). 2014-yil 8-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.
9. „Uzbekistan: Karimov Reappraises Andijon“ (2006-yil 19-oktyabr). 2014-yil 22-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.
10. C. J. Chivers; Ethan Wilensky-Lanford. „Uzbeks Say Troops Shot Recklessly at Civilians“ (2005-yil 17-may). 2014-yil 17-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.
11. „Uzbek troops clash with protesters“ (2005-yil 13-may). 2007-yil 13-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.
12. „"Bullets Were Falling Like Rain" The Andijan Massacre, May 13, 2005“. Human Rights Watch. 2013-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.
13. Chivers, C. J.. „Toe Tags Offer Clues to Uzbeks' Uprising“ (2005-yil 23-may). 2014-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.
14. Rodriguez, Alex. „US closes air base in Uzbekistan amid uprising dispute“ (2005-yil 22-noyabr). 2014-yil 28-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 7-aprel.

Havolalar

• Hodisa boʻyicha Human Rights Watch hisoboti ^(ingl.)