From Wikipedia, the free encyclopedia
Islom Tojikistonda eng keng tarqalgan din hisoblanadi. 2009-yilda Tojikiston Oliy Majlisi hanafiy mazhabini mazhab sifatida hamda islomni rasmiy din sifatida talqin qilish uchun ovoz berdi[1]. AQSh Davlat departamentining 2009-yildagi ma'lumotlariga ko'ra, Tojikiston aholisining 99 foizi musulmonlar (95 foizi - sunniylar, 5 foizi - shialar va bir qismi so'fiylar )[2]. Tojikiston musulmonlari rahnamolari, ulamolari hukumatning doimiy qattiq nazorati ostida.
Islom dinini Oʻrta Osiyoga VII asrda arab voizlari olib kelishgan. Shu vaqtdan boshlab islom dini tojik madaniyatining ajralmas qismiga aylanadi. Somoniylar davlati IX-X asrlarda islom-fors madaniyatining markaziga aylanadi. Tojik millatining otasi sanalgan Ismoil Samoniy mintaqadagi musulmonlarning targ`ibot faoliyatiga hissa qo'shgan.
Postsovet davrida islom diniy muassasalar tarmogʻi respublikada keskin kengaydi: 2014-yilda Tojikistonda 3424 ta masjid, shu jumladan 344 ta sobor va 40 ta markaziy sobor[3]. 2005-yilning oktabr oyida Tojikiston Ta’lim vazirligi maktablarda islomiy libos kiyishni (ya'ni hijob o`rashni) taqiqlagan edi. Tojikiston taʼlim vaziri Abdujabbor Rahmonov umumtaʼlim maktablarida oʻquvchi-qizlarning hijob oʻrash holatlari koʻpayib borayotganini tanqid qilib, bu “Tojikistonning taʼlim toʻgʻrisida”gi qonunining uchinchi moddasiga zid ekanligini taʼkidlaydi. Unga ko`ra barcha oʻrta, oliy va kasb-hunar taʼlim muassasalarida diniy mafkura taqiqlanadi[4].
Tojikiston hukumati muntazam ravishda noqonuniy masjidlarni yopib keladi[5]. Davlat "xavfli" masjidlarni yopib, fuqarolarga g'amxo'rlik qilayotganini da'vo qiladi, shu bilan bir qatorda, ba'zi ekspertlar mamlakatda islom taqib ostida ekanligini aytishadi[5]. 2010-yillarda mamlakatda islom dinini dunyoviy hokimiyatga qattiq bo‘ysundirishga qaratilgan siyosat olib boriladi. 2011-yildan beri Tojikistonda 1500 dan ortiq masjidlar yopilgan, bolalar uchun hijob taʼqiqidan tashqari, azon uchun ovoz kuchaytirgichlardan foydalanish va ayollarning masjidlarga borishi taqiqlangan[6]. Hukumat xorijda islomiy ta’lim olayotgan talaba va imomlar ustidan monitoringni joriy qildi va masjidlarda va’z qilish uchun ruxsat etilgan mavzularning rasmiy ro‘yxatini tasdiqladi[7]. Din ishlari boʻyicha qoʻmita tomonidan imom-xatiblar uchun yilning har bir haftasi uchun ixtiyoriy-majburiy asosda qoʻllaniladigan “52 ta juma maʼruzasi” - maxsus qoʻllanma ishlab chiqildi[8]. Xorijda o‘qishni nazorat qilishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2011-yildan boshlab, vasiylik va homiylik organlarining roziligisiz voyaga yetmaganlarni chet elga o'qishga yuborish taqiqlanadi[9]. 2013-yilda Liviya, Saudiya Arabistoni, Eron va Misrdan 2705 nafar talaba Tojikistonga chaqirib olingan[10]. Din ishlari boʻyicha qoʻmita vakillari barcha diniy tadbirlarda hozir boʻlish va masjidlar imom-xatiblari saylovini muvofiqlashtirish huquqiga ega[11]. Davlat maktabgacha ta'lim muassasalari va davlat maktablarida, shuningdek, xususiy uylar va kvartiralarda va'z qilish taqiqlanadi[11]. Nihoyat, 2014-yildan boshlab masjid imom-xatiblari davlatdan maosh olishmoqda[11]. Voyaga yetmaganlarning masjidlarga borishi taqiqlanadi[9].
2017-yilning avgust oyida Tojikiston Taʼlim va fan vazirligi maktab oʻquvchilari uchun kiyinish qoidalarini eʼlon qildi, unda qizlar uchun hijob, oʻgʻil bolalar uchun soqol qoʻyish taqiqlangan[12].
Tojikistonda diniy arab-musulmon nomlari anʼanaviy tojik nomlariga qaraganda koʻproq mashhur boʻla boshladi[13]. Bu tojik rasmiylarini arabcha nomlarni taqiqlashga majbur qildi[14][15][16]. Tojikiston prezidenti Imomali Rahmon fors tilidagi “ Shohnoma ” dostonidan tojiklar nomlari uchun asosiy manba sifatida foydalanish kerakligini taʼkidladi[17]. U paranji yopingan ayollarni ham tanqid qilgan[18].
2009-yil Tojikistonda musulmon olami Ulug' olimi, ulamosi Abu Hanifa yili sifatida nishonlandi. Dushanbeda Abu Hanifaga bagʻishlangan xalqaro simpozium boʻlib oʻtdi, unda dunyoning turli mamlakatlaridan ilm-fan va diniy yetakchilar yigʻildi[19]. 2009-yilning oktyabr oyida Dushanbe shahrida Markaziy Osiyodagi eng yirik Dushanbe markaziy sobori masjidining birinchi toshi qo'yildi, u 120 mingdan ortiq kishini sig'dira oladi. Qurilish Qatar hukumati tomonidan moliyalashtirilgan. 2019-yilda masjid qurilishi yakunlandi[20]. 2010-yilda Tojikistonda Islom hamkorlik tashkilotining sessiyasi boʻlib oʻtdi, unda 56 davlatning vakillari ishtirok etishdi[21].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
