Tarqalgan disk
From Wikipedia, the free encyclopedia
Tarqalgan disk (yoki tarqoq disk) Quyosh tizimidagi uzoq yulduz atrofidagi disk boʻlib, u Neptun orti obyektlarining kengroq oilasining bir qismi boʻlgan muzli kichik quyosh sistemasi jismlari bilan siyrak joylashadi. Tarqalgan diskli obyektlar (TDO) orbital ekssentrisitetlari 0,8 gacha, moyilliklari 40° gacha va perigeliya 30 dan koʻproq astronomik birlikka ega. Ushbu ekstremal orbitalar gaz gigantlari tomonidan tortishish „tarqalishi“ natijasidir va obyektlar Neptun sayyorasi tomonidan taʼsirlanishda davom etmoqda[1].
Eng yaqin tarqalgan disk jismlari Quyoshga taxminan 30-35 a.b. da yaqinlashsa-da, ularning orbitalari 100 a.b. dan ancha uzoqlashishi mumkin. Bu tarqoq jismlarni Quyosh tizimidagi eng sovuq va eng uzoq jismlar qatoriga kiritadi. Tarqalgan diskning eng ichki qismi anʼanaviy ravishda Koyper belbog'i deb ataladigan orbitadagi jismlarning tonus shaklidagi hududi bilan bir-biriga toʻgʻri keladi, lekin uning tashqi chegaralari Quyoshdan ancha uzoqroqda va Koyper belbogʻiga qaraganda ekliptikadan ancha yuqori va nisbatan pastda joylashgan.
Oʻzining beqaror tabiati tufayli astronomlar tarqoq diskni Quyosh tizimidagi koʻpgina davriy kometalarning paydo boʻlish joyi deb hisoblashadi, kentavrlar esa Yupiter va Neptun oʻrtasidagi muzli jismlar populyatsiyasi obyektning koʻchishining oraliq bosqichidir. Oxir-oqibat, gigant sayyoralarning qoʻzgʻalishlari bunday jismlarni Quyosh tomon yuboradi va ularni davriy kometalarga aylantiradi. Taklif etilgan Oort bulutining koʻplab obyektlari ham tarqalgan diskda paydo boʻlgan deb taxmin qilinadi. Ajratilgan obyektlar tarqoq disk obyektlaridan keskin farq qilmaydi va baʼzilari, masalan, Sedna baʼzan ushbu guruhga kiritilgan deb hisoblangan.