Sharl de Goll aeroporti

Parij Sharl de Goll aeroporti (fransuzcha: Aéroport de Paris-Charles-de-Gaulle), Roissi aeroporti (Aéroport de Roissy) yoki shunchaki Paris CDG nomi bilan ham mashhur, Fransiya poytaxti Parij shahriga xizmat koʻrsatuvchi asosiy xalqaro aeroportdir. 1974-yilda ochilgan, Parijdan 23 km (14 mi) shimoli-sharqdagi Roissy-en-Franceda joylashgan va Ikkinchi jahon urushi davridagi davlat arbobi Sharl de Goll (fransuzcha: Charles de Gaulle) (1890–1970) sharafiga nomlangan, ismning bosh harflari (CDG) esa aeroportning IATA kodi sifatida qoʻyilgan.

Parij Sharl de Goll aeroporti Aéroport de Paris-Charles-de-Gaulle Roissi aeroporti Aéroport de Roissy
IATA kodi: CDG – ICAO kodi: LFPG – WMO identifikatori: 07157
Qisqacha bayon
Aeroport turi		Fuqarolik
Egasi		Groupe ADP
Operator		Paris Aéroport
Xizmat doirasi		Parij metropolitan hududi
Joylashuvi		Roissy-en-France, Fransiya
Ochilgan		8-mart, 1974-yil (50 yil avval) (1974-03-08)
Havo yoʻli tuguni		Air France Air France Cargo FedEx Express
Dengiz sathidan balandligi		119 m / 392 ft
Koordinatalari		49°00′35″N 002°32′52″E
Vebsayti		parisaeroport.fr/en/charles-de-gaulle-airport
Xarita
CDG/LFPG Aeroportning Fransiya xaritasidagi joylashuvi
Uchish/qoʻnish yoʻlaklari
	Uzunligi		Yuzasi
	m	ft
08L/26R	4,142	13,589	Asfalt
08R/26L	2,700	8,858	Asfalt
09L/27R	2,700	8,858	Asfalt
09R/27L	4,200	13,780	Asfalt
FATO 08/26	440	1,444	Turf
Maʻlumotlar (2023)
Yoʻlovchilar soni			67,421,316
Parvozlar soni			448,305
Manba: AIP France[1] Passenger Traffic & Aircraft Movements[2] Freight Movements[3]

Sharl de Gol aeroporti Air France va boshqa eski tashuvchilar (Star Alliance, Oneworld va SkyTeam ittifoqlaridan) uchun asosiy markaz hamda easyJet va Norse Atlantic Airways kabi aviakompaniyalar uchun ikkilamchi havo tuguni boʻlib xizmat qiladi. Groupe ADP (Aéroports de Paris) tomonidan boshqariladi va Paris Aéroport brendi ostida faoliyat koʻrsatadi.

2022-yilda aeroport 57 474 033 yoʻlovchi tashidi va 34 657 parvozlarga xizmat koʻrsatdi^[4], bu esa yoʻlovchilar soni boʻyicha aeroportni jahonning toʻqqizinchi, Yevropaning uchinchi (Istabul va Hitrou aeroportlaridan keyin) eng yirik aeroportga aylantirdi. Sharl de Goll Yevropa Ittifoqidagi eng gavjum aeroportdir. Yuk tashish hajmi boʻyicha esa jahonda oʻn birinchi, Yevropada birinchi oʻrinda turadi. 2019-yilda aeroport orqali 2,102,268 tonne (2,069,066 long ton; 2,317,354 short ton) yuk tashilgan^[5]. Shuningdek, u eng koʻp aviakompaniyalar xizmat koʻrsatadigan aeroport boʻlib, Sharl de Gollda 105 dan ortiq aviakompaniyalar ishlaydi^[6].

2017-yil holatiga koʻra, aeroport eng koʻp mamlakatga toʻgʻridan-toʻgʻri parvozlar taklif qiladi va eng koʻp aviakompaniyaga xizmat koʻrsatadi^[7]. 2018-yil 12-fevraldan beri aeroport direktori Marc Houalla hisoblanadi.

Joylashuvi

Parij Sharl de Goll aeroporti 32.38 square kilometre (12.50 kv mi) maydonni egallaydi. Terminallar va uchish-qoʻnish yoʻlaklarini oʻz ichiga olgan aeroport hududi uchta departament va oltita kommuna hududida joylashgan.

• Seine-et-Marne departamenti: Le Mesnil-Amelot (2E terminali, S3 va S4 yoʻldoshlari va 2F terminali), Mauregard (1- va 3-terminallar) va Mitry-Mory (2G terminali) kommunalari^[8];
• Seine-Saint-Denis departamenti: Tremblay-en-France (2A, 2B, 2C, 2D terminallari va Roissypôle) kommunasi^[8];
• Val-d'Oise departamenti: Roissy-en-France va Épiais-lès-Louvres kommunalari.

Parij markazidan tashqarida xalqaro aviatsiya markazini qurish tanlovi potentsial koʻchirish yoki ekspropriatsiya qilish istiqbollari cheklanganligi va kelajakda aeroportni yanada kengaytirish imkoniyati tufayli amalga oshirildi.

Aeroport boshqaruvi faqatgina Groupe ADP nazoratida boʻlib, guruh Orli (Parij janubi), Le Bourget (Sharl de Goll aeroportining janubi-gʻarbiy qismida, hozirda umumiy aviatsiya va Parij aviashoulari uchun foydalaniladi), Parij atrofidagi bir nechta kichikroq aerodromlar hamda dunyo boʻylab bevosita yoki bilvosita boshqa aeroportlarni ham boshqaradi.

Tarixi

Rivojlanishi

Oʻz davrida Aéroport de Paris Nord (Parij shimoliy aeroporti)^[9] deb atalgan aeroportning rejalashtirish va qurilish bosqichi 1966-yilda boshlandi. 1974-yil 8-martda Sharl de Goll aeroporti deb nomlangan aeroport faoliyatini boshladi. Avangard dizaynidagi 1-terminal oʻn qavatli dumaloq bino boʻlib, ularning har biri quyosh nurlarining teshiklardan kirishiga imkon beruvchi oltita eshikdan iborat boʻlgan yettita yoʻldosh binolar bilan oʻralgan. Asosiy meʼmor Paul Andreu edi, u keyingi oʻn yilliklarda kengaytmalarga ham mas’ul boʻlgan.

2-terminal 1981-yilda ochildi. Oʻsha vaqtdagi mamlakat prezidenti Fransua Mitteran ishtorikida rasmiy ochilish marosimi boʻlib oʻtdi. 1-terminaldan farqli oʻlaroq, 2-terminal anʼanaviy chiziqli sxema bilan ishlab chiqilgan, biroq vaqt oʻtishi bilan 2A dan 2G gacha bir qator alohida terminallarga aylangan^{[manba kerak]}.

Parijning barcha aeroportlarida Paris Aéroport brendi joriy etilgandan soʻng, Groupe ADP ham Sharl de Goll aeroporti uchun katta oʻzgarishlarni eʼlon qildi: Yoʻldosh 1 terminallari, shuningdek, 2B va 2D terminallari birlashtiriladi. Parij-Sharl de Goll markazida ishlaydigan aviakompaniyalar uchun yuklarni yetkazib berish vaqtini tezlashtirish uchun 2E Hall L terminali ostida yangi avtomatlashtirilgan yuklarni saralash tizimi va konveyer oʻrnatildi. Parijdan Sharl de Goll aeroportiga toʻgʻridan-toʻgʻri tezkor temir yoʻl aloqasi boʻlgan CDG Express 2027-yilning boshida ochilishi rejalashtirilgan^[10].

Korporativ identifikatsiyasi

Frutiger shrifti aeroportda foydalanish uchun tanlangan va 1975-yilda butun bino boʻylab belgilarda qoʻllangan. Bu shrift dastlab Roissy deb nomlangan, u oʻzining dizayneri Adrian Frutiger sharafiga oʻzgartirilgan.

2005-yilgacha, 1-terminalda qilingan har bir ommaviy eʼlondan oldin „Indicatif Roissy“ laqabli va 1971-yilda Bernard Parmegiani tomonidan yozilgan oʻziga xos qoʻngʻiroq tovushi boʻlgan. Qoʻngʻiroqni Roman Polanskining Frantic filmida eshitish mumkin. Chiroq rasman „Indicatif ADP“ qoʻngʻirogʻi bilan almashtirildi.

2016-yil 14-aprelda Groupe ADP Connect 2020 korporativ strategiyasini ishlab chiqdi va Paris Aéroport tijorat brendi Parijning barcha aeroportlariga, jumladan, Le Burje aeroportiga ham tatbiq etildi^[11].

Terminallari

Aeroport diagrammasi

1-terminalning havodan koʻrinishi (taʼmirlashdan oldin)

2A va 2B terminalining havodan koʻrinishi (taʼmirlashdan oldin)

Sharl de Goll aeroportining uchta terminali bor: 1-terminal eng eskisi va 3-terminalning qarshisida joylashgan, 2-terminal boshqa tomonda joylashgan boʻlib, 7 ta sub terminal binolariga (2A dan 2G gacha) ega. 2-terminal dastlab faqat Air France uchun qurilgan^[9], u sezilarli darajada kengaytirilgandan keyin boshqa aviakompaniyalarga ham xizmat koʻrsata boshlagan. 2A dan 2F gacha boʻlgan terminallar baland yoʻlaklar bilan oʻzaro bogʻlangan va yonma-yon joylashgan. 2G terminali shatlbas orqali bogʻlangan yoʻldosh bino hisoblanadi^[9].

3-terminal (ilgari „9-terminal“ deb atalgan) charter va lou-kost aviakompaniyalarga xizmat koʻrsatadi. CDGVAL yengil temir yoʻl transporti 2-terminalni 1/3-terminallar va ularning toʻxtash joylari bilan bogʻlaydi.

Pandemiyagacha Sharl de Goll aeroporti barcha Star Alliance aʼzolariga 1-terminaldan, Oneworld aʼzolariga 2A terminaldan va SkyTeam aʼzolariga 2C, 2E (qitʼalararo), 2D, 2F va 2G (Yevropa yoʻnalishlari) terminallaridan foydalanishni tayinlagan edi. Pandemiya sababli tayinlovlar bir necha marta oʻzgartirildi.

Bugungi kunda aeroport Star Alliance aviakompaniyalariga 1-terminaldan, Oneworld aviakompaniyalariga Oʻrta Sharq va Osiyo yoʻnalishlarida 1-terminaldan va Amerika, Afrika va Yevropa (2A terminalning yopilishi tufayli) yoʻnalishlarida 1-terminaldan hamda SkyTeam aviakompaniyalariga xalqaro yoʻnalishlarda 2E terminaldan, Shengen yoʻnalishlarida 2F terminaldan xizmat koʻrsatadi.

1-terminal

Paul Andreu loyihalashtirgan 1-terminal sakkizoyoq shaklida qurilgan. U dumaloq terminal binosidan iborat boʻlib, unda roʻyxatdan oʻtish taymerlari va yuklarni qabul qilish konveyerlari kabi asosiy funksiyalar mavjud. Bort darvozalari boʻlgan yettita yoʻldosh yer osti yoʻlaklari orqali markaziy binoga ulangan.

Oʻrtasida katta osmon yoritgichi boʻlgan markaziy binoning har bir qavati bitta funksiyani bajaradi. Birinchi qavat texnik operatsiyalar uchun ajratilgan va jamoat uchun ochiq emas. Ikkinchi qavatda doʻkonlar va restoranlar, CDGVAL terminallararo poyezd platformalari (2-terminal va Parij markaziga ketadigan poezdlar uchun) va yaqinda taʼmirlangan roʻyxatdan oʻtish peshtaxtalari mavjud. Roʻyxatdan oʻtish punktlarining aksariyati uchinchi qavatda joylashgan boʻlib, u yerda taksi toʻxtash joylari, avtobus bekatlari va maxsus olib ketish vositalari ham mavjud. Amaldagi bortga chiqish talonlari bilan joʻnab ketayotgan yoʻlovchilar boj olinmaydigan doʻkonlar va chegara nazorat postlari joylashgan toʻrtinchi qavatga chiqishlari mumkin. Beshinchi qavatda kelgan yoʻlovchilar uchun yuklarni qabul qilish konveyerlari mavjud. Barcha toʻrtta yuqori qavatda avtoturargoh va aviakompaniya ofislari uchun joylar ajratilgan.

Uchinchi, toʻrtinchi va beshinchi qavatlar orasidagi oʻtish joylari binoning oʻrtasidan oʻrnatilgan eskalatorlar toʻri bilan taʼminlanadi. Ushbu eskalatorlar markaziy kort ustida toʻxtaydi. Har bir eskalator har qanday ob-havo sharoitidan himoyalanish uchun shaffof trubka bilan qoplangan. Ushbu eskalatorlar koʻpincha filmlarni suratga olishda ishlatilgan (masalan, The Last Gang of Ariel Zeitoun). Alan Parsons Project guruhining I Robot albomining muqovasida ana shu eskalatorlar tasvirlangan.

1-terminal 2020-yil mart oyida COVID-19 pandemiyasi munosabati bilan yopildi. ADP bu vaqtdan 250 million yevro miqdoridagi taʼmirlash ishlarini amalga oshirish uchun foydalangan. 2023-yilda nihoyasiga yetgan rekonstruksiya 1, 2 va 3-yoʻldoshlarni bogʻlovchi yangi tutashuv binosini yaratish va terminalning markaziy korpusini modernizatsiya qilishni oʻz ichiga oldi. Yangilangan terminaldagi turli dizayn detallari Andreuning original dizaynining aylana shakliga hurmat bilan qarashadi. Yangilangan 2-terminalda fransuz dizaynerlari Maksim Liautard va Ugo Toro tomonidan yaratilgan yangi joʻnash zali ham mavjud boʻlib, u Parij bistrosi muhitini aks ettiradi^[12][13].

Star Alliance ittifoqining barcha aviakompaniyalari 1-terminaldan foydalanadilar^[14]. 1-terminaldan foydalanadigan boshqa tashuvchilarga Oneworld aviakompaniyalari – Cathay Pacific, Qatar Airways va SriLankan Airlines hamda ittifoqlarga qoʻshilmagan Aer Lingus, Emirates, Etihad Airways, Eurowings, Icelandair, Kuwait Airways va Oman Air kiradi^[15].

2-terminal

2-terminal yettita sub-terminalga – 2A dan 2G gacha yoyilgan. 2A dan 2F gacha boʻlgan terminallar terminallararo yoʻlaklar bilan bogʻlangan, ammo 2G terminali 800 m (0.5 mi) masofada joylashgan yoʻldosh binosi hisoblanadi. 2G terminalga faqat 1, 2A va 2F va 3 terminallaridan avtobus orqali kirish mumkin. CDGVAL terminallararo transport poyezdi, Parij RER Regional-Express va tezyurar TGV temir yoʻl stansiyasi, Aéroport Charles de Gaulle 2 TGV, 2-terminal majmuasida 2C va 2E lar (bir tomondan) yoki 2D va 2F larda (qarama-qarshi tomondan) joylashgan.

2F terminal U2 guruhining „Beautiful Day“ qoʻshigʻiga (oʻzbekcha: Goʻzal kun) klip suratga olish uchun foydalanilgan. Guruh shuningdek, Terminal 2F ichida oʻzining 2000-yilgi „All that you canʼt Leave Behind“ albomining (oʻzbekcha: Siz ortda qoldirib boʻlmaydigan barcha narsalar) albom rasmlari uchun suratga olgan.

2B va 2D terminallaridan Oneworld alyansining koʻpgina aviakompaniyalari foydalanadi, Oneworldning Osiyo va Yaqin Sharqqa uzoq masofali tashuvchilari, Fransiyaning xorijdagi Air Austral va Air Tahiti Nui aviakompaniyalari^[15] va 1-terminaldan parvoz qilmaydigan yuk tashish va oʻrtacha masofaga qatnovchi SkyTeam aʼzosi boʻlmagan boshqa barcha aviatashuvchilar bundan mustasno^[16]. SkyTeam tashuvchisi boʻlgan Czech Airlines ham ushbu terminaldan foydalanadi^[15].

2E va 2F terminallari Air France hamda uning SkyTeam hamkorlari tomonidan foydalaniladi, faqat Czech Airlines (Terminal 2D) hamda Saudia (1-terminal) bundan mustasno. Oneworld aʼzosi Japan Airlines^[16] hamda hech qaysi ittifoqqa aʼzo boʻlmagan Air Mauritius, China Southern Airlines, Gulf Air, LATAM Chile, va WestJet kabi aviatashuvchilar^[15] ham ushbu terminaldan parvozlarni tashkillashtiradi.

Eslatmalar

Manbalar

1. Andoza:AIP FR
2. „DECEMBER 2023 AND FULL-YEAR TRAFFIC FIGURES“ (en) (2024-yil 16-yanvar). Qaraldi: 2024-yil 18-yanvar.
3. „Preliminary world airport traffic rankings released“. aci.aero (2019-yil 13-mart). 2021-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 31-avgust.
4. „Traffic Paris Aéroport and Groupe ADP airports“ (en). www.parisaeroport.fr. Qaraldi: 2023-yil 7-aprel.
5. „Statistiques annuelles“. Union des aéroports Français. 2012-yil 29-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 24-fevral.
6. „which airport serves the most airlines?“. travelupdate.com (2020-yil 4-iyun). 2022-yil 13-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 31-may.
7. „Frankfurt and Paris CDG lead global analysis of airports in S17“ (en-GB). anna.aero (2017-yil 15-fevral). 2023-yil 29-yanvarda asl nusxadan arxivlangan.
8. "le 5 janvier 1993 Rapport preliminaire relatif à l’accident survenu sur l’aéroport de Roissy-Charles de Gaulle (Wayback Machine saytida 18 January 2012 sanasida arxivlangan)." Bureau d’Enquêtes et d’Analyses pour la Sécurité de l’Aviation Civile. 26/34. Retrieved on 14 July 2010.
9. „Charles de Gaulle Airport, Paris: history and terminals“. Charlesdegaulleairport.co.uk. 2022-yil 19-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 16-oktyabr.
10. Allix, Grégoire. „La future ligne de train CDG Express ne sera finalement pas en service pour les JO de 2024“ (fr) (2019-yil 29-may). Qaraldi: 2020-yil 12-oktyabr.
11. Charlotte Turner. „ADP reveals rebrand and opens Orly South Pier“. Trbusiness.com (2016-yil 19-aprel). 2022-yil 26-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 22-mart.
12. „Paris CDG Terminal 1 reopens“ (en-GB). Business Traveller. Qaraldi: 2023-yil 25-sentyabr.
13. „'Our flagship boutique terminal' – Groupe ADP launches Extime retail and hospitality brand at stunning new-look Paris CDG T1“ (en-GB). The Moodie Davitt Report (2023-yil 3-fevral). Qaraldi: 2023-yil 25-sentyabr.
14. Stewart, Kyle „Terminal 1 at Paris CDG Re-Opens“ (2022-yil 4-dekabr). Qaraldi: 2023-yil 5-iyun.
15. „Which terminal ?“. Easy CDG. Qaraldi: 2023-yil 20-aprel.
16. „[PARIS CHARLES DE GAULLE INTERNATIONAL AIRPORT“]. Japan Airlines. Qaraldi: 2023-yil 30-aprel.

Havolalar

• Vikiomborda Paris-Charles de Gaulle Airport mavzusiga oid fayllar bor
• Official website (fransuzcha)
• Aéroports de Paris (fransuzcha)
• Paris-Charles de Gaulle Airport aviation weather (ispancha, English, fransuzcha, and xitoycha)