Pxarmat (chex. pkhyar — temirchi va mat/mot-stan, temirchi yashaydigan joy)[1] — chechen mifologiyasida Sela xudosidan olov oʻgʻirlagan nart[2][3][4]. Ingush mifologiyasida u Kurko (Kuryuko) nomi bilan mashhur[1].
_5033_m.,_Stefancminda_district.jpg)
Chechen afsonasi. Pxarmat
Pxarmat Momaqaldiroq Seladan Nart-Orstxois uchun olovni oʻgʻirladi va buning uchun Xudo odamlarga baxtsizlik yubordi. Buni tuzatish uchun u Selaning oldiga keldi va uni Beshlam (Kazbek) togʻiga zanjirband qilishni buyurib, uni abadiy azobga mahkum qildi. Har kuni Ida qushi uning yoniga uchib kelib, jigarini peshardi[5][6][7][8].
Ingush afsonasi. Kuryuko
Xuddi shunday afsona chechenlar orasida ham mavjud edi. Chechenlar Ursa Major yulduz turkumini — „Vorh Veshin Vorh Seda — yetti aka-ukaning yetti yulduzi“ deb atashadi. Biroq yulduzga aylangan yetti aka-uka haqidagi chechen afsonasi „Darzi Klantash“ (Darza Kongash ing.) Pxarmata (Kuryuko) haqidagi afsonadan alohida mavjud. Bundan tashqari Ingush versiyasidan farqli oʻlaroq, Selaning rafiqasi Sata (Sela-Sata Ing.) Pxarmatga (Kuryuko) yordam beradi va uning taqdiriga hamdardlik bildiradi.
Kuryuko odamlarni ochlikdan qutqarish uchun olov va bir nechta qoʻylarni oʻgʻirladi, Sela ularni aybladi. Bunda unga Selaning yetti oʻgʻli yordam berdi. Jazo sifatida Kuryuko Kazbek togʻiga zanjirband qilingan. Momaqaldiroq xotini Furkiga uni qoʻriqlashni buyurdi va oʻgʻillarini jannatga surgunga yubordi va endi ular Ursa Major yulduz turkumini tashkil qiladi. Ketishdan oldin oʻgʻillar onalarini abadiy olov va goʻsht bilan taʼminladilar. Ingushlar ularni „Darza kongash“ („Boʻron oʻgʻillari“) deb atashadi[9][10].
Shimoliy Kavkazning deyarli barcha xalqlarida Xudodan olov oʻgʻirlagan qahramon haqida afsona bor (Amirani, Abrskil, Kuryuko va boshqalar). Buning uchun u Kazbek (Beshloam) togʻiga abadiy zanjirband qilingan. Ushbu afsonaning motivi, ehtimol, yunon kelib chiqishiga bogʻliqdir. Prometey haqidagi yunon afsonasidan maʼlumki, olovni oʻgʻirlagani uchun Zevs Gefestga (yoki Germes) Prometeyni Kavkaz togʻlari qoyasiga (Kolxida) yoki Skifiyada zanjirband qilishni buyurgan[11][12].
Chechen afsonasining birinchi yozuvi Ahmad Sulaymonov tomonidan 1937-yilda otasi Sulaymondan qilingan. Mif togʻli Itum-Kalinskiy lahjasida yozilgan. Ruslan Nashxoev tomonidan 2002-yil tarjimasi. Qahramon Phyari (Pxarmatning uy hayvonlari shakli) deb nomlangan afsonaning yana bir versiyasi 1940-yilda Zumsoy togʻ jamiyatida qayd etilgan. Unga yetib borish qiyin boʻlgan Geloy-Koʻrta togʻining („Gela choʻqqi“) choʻqqisida yashagan Gela ismli chol aytdi. Bu variantni rus tiliga tilshunos professor Katy Chokaev[2] tarjima qilgan.
Ingush afsonasi „Boʻronning yetti oʻgʻli“ Svetlov Valerian Yakovlevich tomonidan yozilgan.
- Sergey Stratanovskiy — „Zanjirlangan Pxarmat“ sheʼriy pyesasi[13].
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
