Kalush (Ukraina)

Kalush (ukraincha: Ка́луш, pronounced [ˈkɑɫʊʃ]) — Ukraina gʻarbidagi Ivano-Frankivsk viloyati, Karpat togʻlari etaklarida joylashgan shahar. U Kalush tumanining maʼmuriy markazi boʻlib, Ukrainaning hromadalaridan biri boʻlgan Kalush shahar hromadasi maʼmuriyatiga egalik qiladi^[1]. Uning aholisi 2021-yilda taxminan 65 814 kishini tashkil etgan.

Kalush Калуш
Shahar
Bayroq Gerb
49°2′39″N 24°21′35″E
Mamlakat	Ukraina
Asos solingan	20-Mart 1972-yil
Aholisi  (2021)	65 814 kishi
Kalush

Mahalliy sanoatning muhim tarmoqlariga kimyo va beton sanoati kiradi.

Geografiyasi

Kalush — Ivano-Frankivsk viloyatining gʻarbiy qismi, Gʻarbiy Ukraina mintaqasi va Karpat togʻlari etaklarining bir qismi hisoblanadi.

Tarixi

Aholining oʻsishi

Yil	Aholi	±%
2007	67 180	—
2008	67 150	−0.0%
2009	67 207	+0.1%
2010	67 453	+0.4%
2013	67 585	+0.2%
2016	67 519	−0.1%

1889-yil, Kalush

Kalush haqidagi eng qadimgi maʼlumot 1437-yil 27-may yilnomasiga borib taqaladi^[2]. Oʻsha paytda, butun Qizil Ruteniya bilan birga, qishloq Polsha Qirolligiga tegishli boʻlib, Polsha nomi (Kałusz) bilan mashhur boʻlgan. 16-asrning oʻrtalariga qadar Kalush Ruteniya voevodeligi, Halicz yerining bir qismi edi. U pivo zavodi va tuz qazib olish tufayli mashhurlikka erishdi. 1469-yilda qirol Kazimierz Yagellonchik u yerda Rim-katolik cherkovini barpo qilgan.

1549-yilda Kalush Polsha qirolligining vakolatiga koʻra, Xetman Mikołaj Sieniawski tomonidan shahar maqomini oldi. Oʻsha paytda Kalush nitrat ishlab chiqarishga ixtisoslashgan kimyo sanoati shahri sifatida ham tanilgan. Zamonaviy shahar gerbi Sieniawski oilasining Leliwa gerbidan olingan va Vena jangidagi gʻalabaga bagʻishlangan, qalqonning yuqori qismida uchta oq tuzli pech mavjud. 1595-yilda 55 uydan iborat Kalush Qrim tatarlari tomonidan talon-toroj qilindi. Bu yerda ikkita muhim jang boʻlib oʻtdi. 1672-yilda Hetman Yan Sobieski qoʻshinlari Selim I Giray tatarlari bilan toʻqnashdilar va uch yil oʻtgach, Anjey Potokki bu yerda turklar bilan jang qildi. 1772-yilga kelib, Polshaning boʻlinishidan keyin shahar Gabsburg imperiyasi tomonidan bosib olindi va 1918-yilgacha mustamlaka sifatida qoldi.

Kalushdagi koʻcha sahnasi, Geynrix Vogeler, 1915-yil

Birinchi jahon urushigacha (1912—1913-yillarda) Kalush shahri yaqinida neft bazasi qurilgan. Biroq, neft oʻrniga, qurilma tabiiy gazni qazib oldi. Uzoq vaqt davomida gaz ishlatilmadi, lekin u vaqt oʻtgani sari Borislav va Drohobichdagi kaliy kareri va qozonlarini isitish uchun ishlatilgan.

Ikkinchi Polsha Respublikasida Kalush Stanislawow voevodeligidagi okrugning markazi edi. Uning aholisi 15 000 kishini tashkil qilardi. Bular: polyaklar, ukrainlar va yahudiylar edi^[3]. 1939-yilgi Polsha bosqinidan soʻng, shahar Sovet Ittifoqi tomonidan qoʻshib olindi. 1941-yil 2-iyuldan 1944-yil 30-iyulgacha Uchinchi Reyx tomonidan ham hujumga uchradi^[4], 1944-yilda baribir Sovet Ittifoqi tarkibiga qaytdi. Ikkinchi jahon urushi yillarida, shahar aholisi koʻplab etnosidlarning guvohi boʻlgan. 1940-yilda esa Sovet qoʻshinlari Kalush aholisini shaharni tark etishga majbur qildi va ularni Sibirga majburan koʻchirdi, ularning koʻpchiligi turli millat vakillari: polyaklar, ukrainlar va boshqalar edi. Keyin, 1941—1942-yil oxirida, Kalushning koʻplab yahudiy aholisi nemislar tomonidan oʻldirildi. 16-asrdan boshlab shaharda yahudiylar jamoasi gullab-yashnagan, biroq 1941-yilda, natsistlar nazorati ostida boʻlganida, bu jamoa deyarli yoʻq qilindi. Polsha uy armiyasi (AK) shahar hududida faol harakat qilar edi. Shaharning oʻzi AK tomonidan 1944-yil iyul oʻrtalarida, Tempest operatsiyasi paytida bosib olingan. 1945-yilda Polshaning Kalush aholisi qayta tiklangan hududlarga badargʻa qilindi.

1972-yil 20-martda Kalush shahri muhim ahamiyatga ega shahar boʻldi.

Yaqinda bir nechta mahalliy ibodatxonalarda taʼmirlash ishlari olib borildi. Ukraina pravoslav cherkovining barcha avliyolar ibodatxonasi (Kiyev Patriarxiyasi), Katolik Avliyo Valentin cherkovi va Avliyo Nikolayning Ukraina yunon-katolik cherkovi shular jumlasiga kiradi.

2020-yil 18-iyulgacha Kalush tumanning maʼmuriy markazi boʻlib xizmat qilgan. 2020-yil iyul oyida Ukrainaning maʼmuriy islohoti doirasida Ivano-Frankivsk viloyatining tumanlari soni oltitaga qisqartirildi, Kalush shahri Kalush tumaniga rasman birlashtirildi^[5][6].

2010-yilda Kalush shahar kengashi

Izoh: Foizlar shahar kengashidagi umumiy oʻrinlar soniga nisbatini koʻrsatadi, yaʼni 50 ta. Saylov natijalari 2010-yil 4-noyabrda eʼlon qilingan kalush.net saytidan olingan^[7][8]. Saylov (25 o‘rin) „ko‘pchilik qoidasi“, ikkinchisi (25 o‘rin) „partiyaviy ro‘yxat“ bo‘yicha o‘tkazildi. 15 ta aʼzo boʻlmagan nomzodlar bor edi, ularning barchasi oʻzlarini Ukraina partiyasi bilan bogʻlagandi (2006)^[9].

O'rinlar va foizlar
Ukrainian Party (32)			64%
Rukh (5)			10%
Fatherland (5)			10%
Svoboda (3)			6%
Our Ukraine (2)			4%
FZ (2)			4%
Party of Regions (1)			2%

Foyda keltiradigan jihatlari

Shaharda hali ham eski rathaus mavjud boʻlib, u № 591 Milliy arxitektura belgisi deb eʼlon qilingan. Oldingi rathaus Xmelnitskiy qoʻzgʻoloni paytida vayron qilingan. Yangisi esa 20-asrdan beri shahar hokimiyati va qishloq xoʻjaligi maʼlumotnomasi boʻlib xizmat qilgan. 2010-yilda diqqatga sazovor joylar xaroba ahvolga kelib qoldi. 2013-yilda rathaus xarobalarida yongʻin sodir boʻlgan edi^[10].

Shaharda kazaklar Getmanati davridagi Lisyanka polkovnigi va 1648-yilgi mahalliy qoʻzgʻolon rahbari Semen Vysochan nomidagi Vysochanka togʻlari mavjud.

Rasmlar

• 
  Kalush madaniyat uyi
• 
  Kalush shahar markazi
• 
  Kalushdagi cherkov
• 
  Kalush temir yo'l stantsiyasi
• 
  Kalushdagi Aziz Valentin katolik cherkovi
• 
  Kalushdagi eski kimyo zavodi
• 
  Kalushdagi issiqlik elektr stansiyasi
• 
  Kalush shahar rathaus (tashlangan)
• 
  Kalush
• 
  Kalush yahudiy qabristoni
• 
  Kalush prom ratusha
• 
  Kalush kostiol
• 
  Kalush yahudiy qabristoni

Taniqli shaxslar

• Stepan Bandera
• Avgust Aleksandr Czartoryski
• Yakub Sobieski
• Jan „Sobiepan“ Zamoyski
• Tomaş Zamoyski
• Fedir Danilak
• Vlad DeBrianskiy
• Natali Papazoglu
• Oleh Psiuk
• Arye Leib XaKoen Xeller, „Ketzos Xachoshen“ muallifi
• Yehuda Xeller Kahana, „Kuntras HaSfeikos“ muallifi
• Kalush, rap guruhi, Eurovision 2022 qoʻshiq tanlovi gʻoliblari

Qardosh shaharlar

Kalushning qardoshlari:

• Bačka Palanka, Serbia
• Český Krumlov, Czech Republic
• Grand Prairie, United States

== Joylashuv ==; Mahalliy orientatsiya

Manbalar

1. „Калужская городская громада“ (ruscha). Портал об'єднаних громад України.
2. Іstorіya mіsta Kalusha
3. Ukrainian youth and townsfolk band together to restore neglected Jewish cemetery, The Times of Israel (23 November 2018)
4. Osvobojdenie gorodov
5. „Про утворення та ліквідацію районів. Постанова Верховної Ради України № 807-ІХ.“ (ukraincha). Голос України (18-iyul 2020-yil). Qaraldi: 3-oktabr 2020-yil.
6. „Нові райони: карти + склад“ (ukraincha). Міністерство розвитку громад та територій України (17-iyul 2020-yil).
7. (ukraincha) Plurality winners
8. (ukraincha) Winning parties and their members
9. (ukraincha) Ukrainian Party official website
10. „Померла Ратуша | ВІКНА. Новини Калуша та Прикарпаття“.

Havolalar

• STARIY KALUSH
• Kalushdagi Ikkinchi jahon urushidan oldingi yahudiylar tarixi
• Foydali Kalush veb-sayti
• Galisiya va Bukovinadagi yahudiy tarixidagi Kalushdagi yahudiy saytlarining fotosuratlari
• Ukraina partiyasining sayti