From Wikipedia, the free encyclopedia
Магниттиг шөл — шимчеп турар электрилиг зарядтарже болгаш магнитиг моментилиг телоларже кылдыныг болдуруп турар шөл.
Магниттиг шөлдү электрилиг ток азы доктаамал магниттерге хамаарыштыр атомунда электроннарның магниттиг моментизи тургузуп турар.
Магниттиг шөлдүң кол шынарлыг характеристиказынга магниттиг индукцияның вектору болур. Математиктиг талазы-биле магниттиг шөлдү векторлуг шөл таварыштыр тайылбырлаар .
Чамдык литературада вакуумда магниттиг шөлдүң кол характеристиказы кылдыр магниттиг шөлдүң дыңзыының векторун шилип турар.
Магниттиг шөлдү материяның онзагай хевири деп болур, ооң дузазы-биле магниттиг моментилиг шимчеп турар зарядтыг кезекчигештер азы телолар аразында бот-боттарынче кылдыныг боттанып турар боор.
хемчээли кылдыр Интернационалдыг хемчеглер системазының эге хемчеглер системазында теслаларажыглаттынып турар (орус ады: Тл; делегей чергелиг ады: T).
Векторлуг шөл бир метрде амперлер-биле (А/м) хемчээттинер.
Магниттиг шөл кезекчигештерниң база телоларның магниттиг моментизинче, шимчеп турар зарядтыг кезекчигештерже кылдыныг болурга тыптыр.
Ол кандыг-бир күштүң салдары-биле азы магнитче өске магниттиң кылдыныының дузазы-биле болдур.
, 
...| Энергияның хевирлери: | ||
|---|---|---|
 | Механиктиг | Потенциалдыг Кинетиктиг |
| ‹♦› | Иштики | |
 | Электросорунзалыг | Электрилиг Сорунзалыг |
 | Химиктиг | |
 | Ядролуг | |
| Гравитацялыг | ||
| Вакуумнуң | ||
| Гипотетиктиг: | ||
| Караңгы | ||
| Улай көр.: Энергияның кадагалаттынарының хоойлузу | ||
Магниттер болгаш магнетизм шагда билдингир-даа турган болза, магниттиг шөлдүң шинчилели 1269 чылда француз эртемден Пётр Перегринниң дуржулгалыг экспериментилеринден эгелээн. Каң инелерни алгаш, борбак магнит кырынга салгаш, тыптып келген магниттиг шөлдүң шыйыглары ийи точкада кежилчип турарын тодараткан, ынчангаш оларны «полюстар» деп адаан (Черниң полюстары ышкаш). Ооң соонда үш чүс чыл болганда Уильям Гильберт Колчестер Петр Перегринниң ажылын ажыглап Чер боду магнит-тир дээрзин тодаргай чугаалаан. «De Magnete» деп ооң ажылы 1600 чылда парлаттынгаш, магнетизм деп эртемниң үндезини болган[1].
XIX чүс чылдың эгезинде магнетизмге хамаарышкан үш ажыдыышкын улуг ужур уткалыг болган. Бирээде, 1819 чылда Ханс Кристиан Эрстед электрилиг ток бодун долгандыр магниттиг шөлдү тургузуп турар деп илереткен. Ийиде, 1820 чылда Андре-Мари Ампер чаңгыс угланыышкынче ток чоруп турар ийи чергелешкек проводтар бот-боттарынче тыртыжып турарын көргүскен. Ооң соонда 1820 чылда Жан-Батист Био биле Феликс Савар ток чоруп турар кандыг-даа проводтуң долгандыр магниттиг шөлүн баш бурунгаар тодарадыптар Био-Савара-Лапластың хоойлузу деп адаан хоойлуну ажытканнар[1].
Ол экспериментилерни калбартып тургаш Ампер 1825 чылда бодунуң магнетизмниң моделин кылган. Ол-ла ажылында Ампер «электродинамика» деп электричество биле магнетизмниң бот-боттарынга харылзаазын тайылбырлаан терминни киирген[1].
1831 чылда Майкл Фарадей электромагниттиг индукцияны ажыткан. Ол доктаамал эвес магниттиг шөл электричество тывылдырып турарын илереткен[1].
1861 биле 1865 чылдар аразында Джеймс Клерк Максвелл классиктиг физикада электричество биле магнетизмни каттыштырган база тайылбырлаан Максвеллдиң деңнелгезин тургузуп кылгаш парлап үндүрген. Бир дугаар 1861 чылда «On Physical Lines of Force» деп аттыг үнген статьязында ол деңнелгени бижээн[1].
Чээрби чүс чыл электродинамикаже көрүштү калбарткан, Альберт Эйнштейн 1905 чылда үнген тускай хамаарылга теориязында электрилиг болгаш магниттиг шөлдер дээрге, чаңгыс ол-ла болуушкуннуң кезектери-дир деп чүүлдү көргүскен. Ооң соонда квантылыг механика биле классиктиг электродинамиканы каттыштырган соонда квантылыг электродинамика тургустунган (КЭД)[1].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
