![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/3/36/Battles_of_the_Uganda%25E2%2580%2593Tanzania_War.svg/langtum-640px-Battles_of_the_Uganda%25E2%2580%2593Tanzania_War.svg.png&w=640&q=50)
Nkhondo ya ku Uganda na Tanzania
nkhondo ya 1978-79 / From Wikipedia, the free encyclopedia
Nkhondo ya Uganda-Tanzania, iyo yikumanyikwa mu Tanzania kuti Nkhondo ya Kagera (Chiswahili: Vita vya Kagera) na mu Uganda kuti Nkhondo ya Ufulu ya 1979, yikacitika pakati pa Uganda na Tanzania kwambira Okutobala 1978 mpaka Juni 1979 ndipo yikapangiska kuti pulezidenti wa Uganda Idi Amin wathereskeke. Nkhondo iyi yikamba apo ubwezi pakati pa Uganda na Tanzania ukakhira chifukwa chakuti Amin wakawuskapo pulezidenti Milton Obote mu 1971. Mu vyaka vyakulondezgapo, boma la Amin likakhwaskika na nkhaza, masuzgo gha vyachuma, na kukwiya kwa ŵasilikari ŵa Uganda.
Nkhondo ya ku Uganda na Tanzania | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() Nkhondo ya ku Uganda-Tanzania | |||||||||
| |||||||||
Belligerents | |||||||||
![]() ![]() ![]() Supported by: ![]() ![]() |
![]() Supported by: ![]() ![]() ![]() ![]() | ||||||||
Commanders and leaders | |||||||||
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() |
![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() ![]() | ||||||||
Strength | |||||||||
![]() ![]() ![]() |
![]() ![]() ![]() | ||||||||
Casualties and losses | |||||||||
~1,000 Ugandans killed 3,000 Ugandans captured 600+ Libyans killed 59 Libyans captured 12–200 Palestinians killed/missing |
373 Tanzanians killed ~150 UNLA fighters killed | ||||||||
~1,500 Tanzanian and 500+ Ugandan civilians killed |
Ŵanthu ŵakumanya makora yayi umo nkhondo iyi yikambira, ndipo pali nkhani zakupambana pa nkhani iyi. Mu Okutobala 1978, ŵasilikari ŵa Uganda ŵakamba kuwukira caru ca Tanzania. Paumaliro wa mwezi wenewura, ŵasilikari ŵa ku Uganda ŵakanjira mu caru cawo, ŵakapoka katundu na kukoma ŵanthu. Ŵapharazgi ŵa boma ŵa ku Uganda ŵakapharazga kuti Kagera Salient yatoreka. Pa Novembala 2, Nyerere wakapharazga nkhondo ku Uganda ndipo wakapangiska gulu la Tanzania People's Defence Force (TPDF) kuti liwezgere malo agha. Nyerere wakawovwiraso ŵakugaluka ŵa ku Uganda awo ŵakaŵa ŵakugomezgeka kwa Obote na Yoweri Museveni kuti ŵambe kusuzga boma la Amin. Pamanyuma pakuti Amin wakatondeka kuleka ivyo wakakhumbanga kwa Kagera ndipo wupu wa African Unity (OAU) ukatondeka kususka nkhondo ya Uganda, TPDF yikapoka matawuni gha Masaka na Mbarara kumwera kwa Uganda.
Apo ŵasilikari ŵa TPDF ŵakanozgekeranga kuluta ku Kampala, msumba ukuru wa Uganda, Muammar Gaddafi, mulongozgi wa Libya na mubwezi wa Amin, wakatuma ŵasilikari ŵanandi ku Uganda kuti ŵawovwire ŵasilikari ŵa Uganda. Wupu wakuwona vya wanangwa wa ŵanthu ku Palestina nawo ukatuma ŵasilikari ŵanandi kuti ŵawovwire Amin. Mu Malichi, nkhondo yikuru comene yikacitika apo ŵakugaluka ŵa ku Tanzania na Uganda ŵakathereska ŵasilikari ŵa ku Uganda, Libya, na Palestina ku Lukaya. Kufwa kwa Lukaya kukapangiska kuti ŵasilikari ŵa ku Uganda ŵambe kusweka. Nyerere wakagomezganga kuti ŵakugaluka ŵa ku Uganda ŵakwenera kupika nyengo kuti ŵanozge boma lawo na kunjira mu malo gha Amin. Iyo wakawovwira pa ungano wa ŵakugaluka na ŵakucimbira mu Moshi mu mwezi wenewura, uko gulu la Uganda National Liberation Front (UNLF) likakhazikiskika. Libiya likamalizga kunjilirapo pa nkhondo mu Epulero ndipo ŵasilikari ŵake ŵakafumamo mu caru ici. Pa 10 Epulero, ŵasilikari ŵa TPDF na UNLF ŵakawukira Kampala, ndipo ŵakamupoka zuŵa lakulondezgapo. Amin wakacimbilira ku caru cinyake apo boma la UNLF likakhazikiskikanga. Mu myezi yakulondezgapo, TPDF yikanjira mu Uganda, ndipo yikakumana na ŵanthu ŵanandi yayi. Wakaponoska mphaka ya Uganda na Sudan mu Juni, ndipo nkhondo yikamara.
Nkhondo iyi yikananga comene cuma ca ku Tanzania, ndipo Kagera wakasuzgika comene. Chikaŵaso na masuzgo ghakuru gha vyachuma mu Uganda, ndipo chikapangiska kuti ubendezi na nkhaza za ndyali vifike paheni apo boma la UNLF likayezgayezga kusungilira bata. Nkhondo ya ku Uganda yikamba mu 1980 chifukwa cha kupambana maghanoghano pa nkhani za ndyali kweniso chifukwa chakuti ŵasilikari ŵa ku Uganda ŵakalutilira kukhala mu vigaŵa vya mphaka.