Idriss Déby
Pulezidenti wa Chad (1952-2021) / From Wikipedia, the free encyclopedia
Idriss Déby Itno[lower-alpha 1] (18 Juni 1952 ️ 20 Epulelo 2021) wakaŵa wandale wa Chad na msilikari uyo wakaŵa purezidenti wa Chadi kwambira 1990 mpaka nyifwa yake mu 2021.[5]
Marshal Idriss Déby إدريس ديبي | |
---|---|
Déby mu 2014 | |
6th President of Chad | |
Nyengo: 2 December 1990 – 20 April 2021 | |
Prime Minister | See list
|
Wachiŵili kwa mlongozgi | Bada Abbas Maldoum (1990–1991)[1] |
Kupokela | Hissène Habré |
Kuwiska na | Mahamat Déby (transitional) |
14th Chairperson of the African Union | |
Nyengo: 30 January 2016 – 30 January 2017 | |
Kupokela | Robert Mugabe |
Kuwiska na | Alpha Condé[2] |
Umoyo wamunthu | |
Kubabika | (1952-06-18)18 June 1952 Fada, French Equatorial Africa (now Chad) |
Kufwa | 20 April 2021(2021-04-20) (vyaka vikaŵa 68) Tibesti Region, Chad |
Malo ghakuŵikika | Amdjarass[citation needed] |
Chipani | Patriotic Salvation Movement |
Nthengwa | |
Ŵana |
|
Chikhwekhwelele | |
Military service | |
Allegiance | Chad |
Service/branch | Chadian Ground Forces |
Vyaka mukugwila | 1976–2021 |
Mndanda | Marshal |
Battles/wars |
|
Déby wakaŵa wa fuko la Bidayat la mtundu wa Zaghawa. Deby wakaŵa mulongozgi wa ŵasilikari ŵa President Hissène Habré mu vyaka vya m'ma 1980, ndipo wakawovwira chomene pa nkhondo ya Toyota iyo yikapangiska kuti Chadi yipambane nkhondo ya ku Libya na Chadi. Habré wakamukoma pamanyuma pakuti wakamukayikira kuti wakunozgekera kuwukira boma. Wakamba kuwusa mu Disembala 1990. Nangauli mu 1992 wakambiska ndondomeko ya vyaru vinandi pamanyuma pa vyaka vinandi vya muwuso wa chipani chimoza, kweni mu nyengo yose iyo wakaŵa pulezidenti, chipani cha Patriotic Salvation Movement ndicho chikaŵa na mazaza. Déby wakathereska mavoti gha purezidenti mu 1996 na 2001, ndipo pamanyuma pakuti mavoti gha mavoti ghafumiskikapo wakathereskaso mavoti mu 2006, 2011, 2016, na 2021.
Mu nyengo ya Nkhondo Yachiŵiri ya ku Congo, Déby wakalangura kuti ŵasilikari ŵanjirepo mu caru ca Congo, kweni pamasinda wakafumapo cifukwa cakuti ŵasilikari ŵake ŵakasuskika kuti ŵakuphanga vinthu na kuswa wanangwa wa ŵanthu. Kukwambilira kwa vyaka vya m'ma 2000, mafuta ghakasangika mu charu cha Chad, ndipo Déby wakawovwira kuti chuma cha charu ichi chambe kwenda makora. Wakapona ku viwukirano na viwukirano vyakupambanapambana vyakususkana na muwuso wake, kusazgapo chiwukirano icho chikaŵa na Youssouf Togoïmi uyo wakaŵa nduna yake yakuvikilira kufuma mu 1998 m'paka mu 2002 kweniso nkhondo ya cikaya kufuma mu 2005 m'paka mu 2010 iyo yikacitika cifukwa ca suzgo la ŵanthu ŵakuchimbira kwawo ku Darfur mu charu cha Sudan.
Ŵapharazgi ŵanandi ŵakuyowoya kuti [6]Déby ni munthu wamazaza. Mu vyaka 30 ivyo wakaŵira pa udindo wake, [7]Chadi wakasuzgika comene na vimbundi, kusuzgika na ŵanthu ŵa mu vyaru vinyake.[8][9][10] Mu 2016, gulu la Front for Change and Concord in Chad (FACT) likakhazikiskika na chilato cha kuwuskapo boma la Déby.[11][12] Mu Epulero 2021, FACT yikambiska nkhondo ya kumpoto kwa Chad; Déby wakapwetekeka pa 19 Epulero apo wakalongozganga ŵasilikari awo ŵakarwanga na ŵasilikari ndipo wakafwa pa 20 Epulero.