From Wikipedia, the free encyclopedia
Макар Евсевьев (Макар Евсеви улы Евсевьев, 18 (30) гыйнвар 1864[1][2], 1864[3] яки 30 гыйнвар 1864[2], Кече Кармалы, Буа өязе, Казан губернасы, Россия империясе — 10 май 1931, 11 май 1931[4][1][2] яки 1931[3], Казан, РСФСР, СССР) — мордва (эрзә) галиме, язучы, мәгърифәтче, профессор (1921), коллегия киңәшчесе.
| Макар Евсевьев | |
|---|---|
 | |
| Туган | 18 (30) гыйнвар 1864[1][2], 1864[3] яки 30 гыйнвар 1864[2] Кече Кармалы, Буа өязе, Казан губернасы, Россия империясе |
| Үлгән | 10 май 1931, 11 май 1931[4][1][2] яки 1931[3] Казан, РСФСР, СССР |
| Яшәгән урын | Сул як Болак урамы, Казан |
| Ватандашлыгы | Россия империясе.svg){kind=small} СССР |
| Әлма-матер | Казан (Идел буе) федераль университеты |
| Һөнәре | педагог, укытучы, тарихчы, этнограф |
1864 елның 18 (30) гыйнварында Казан губернасы Буа өязе Кече Кармалы авылында крестьяннар гаиләсендә туган.
Шераут башлангыч училищесын тәмамлый (1876), Казанда башка милләтле укытучылар семинариясен (1883), Казан университетының тарих-филология факультетын тәмамлый (1892). Н. И. Ильминский һәм Н. А. Бобровниковның укучысы.
1892 елда Казан семинариясе янында Мордва башлангыч училищесының әзерлек класслары укытучысы һәм остазы булып эшли. 1919 елда кулга алына, РСФСР халык комиссариаты үтенеч белән азат ителә.
1920 елларда — бүлек мөдире, Казан крайны күнегү музеенда тикшеренүче. Мокша һәм эрзя этнографиясен һәм тарихын, бер вакытта Казан югары һәм урта уку йортларында мокша, эрзя телләреннән укыта. (Көнчыгыш академиясе Көнчыгыш педагогия институты, Казан педагогия университетына һ. б.). 1920 елда Мәскәүдә мордва укытучылар курсын (1926—1928), Казанда башлангыч 3 еллык курсларда, Түбән Новгород, Самар, Саранск, Сарытау, Сембер калаларында кыска вакытлы курслар оештыра.
Евсевьев — беренче галим-энциклопедист, мокша һәм эрзя халыкларының мәгърифәтчесе. Ул рус-мордва бәйләнешенә башлангыч сала. Ф. Батюшков, А. А. Шахматов, Д. В. Бубрих, этнографлар Н. Ф. Катанов, И. Н. Смирнов, Б. Ф. Адлер, методист һәм педагоглар Н. А. Бобровников. В. Никольский, И. С. Михеев, фин галиме Х. Паасонен, А. Гейкель һ. б. белән хезмәттәшлек итә.
Евсевьев исеме белән милли үзаң һәм мордва язуы үсешендә яңа чор бәйле. Гади сөйләш телен күнегү нигезендә «Мордва җанлы халык теле өлгеләрен» булдыра, мокша (1892) һәм эрзә (1897) телендә беренче әлифбалар яза һәм эрзәләр өчен беренче «Тундын чи» — «Язгы көн» совет әлифбасының автордашы була. «Мордва грамматикасының нигезләре», «Эрзянь-рузь вальс» («Эрзянско-русский словарь», М., 1931) монографияләрендә (1928) эрзя һәм мокша телләрен өйрәнүгә бердәм карашны тормышка ашыра. Евсевьев тәрҗемәчелек эшмәкәрлеге белән шөгыльләнә: тап ул 10 нан күчү дини кагыйдәләрне күнегү буенча һәм уку китапларын тәрҗемә итә.
Мокша һәм эрзя халкының авыз-тел иҗаты буенча фольклор экспедицияләрендә бай хемәтләр туплый, шул халыкларның көнкүреш мәдәниятен теркәгән беренче милли фотограф була. Түбән Новгородта бөтенрусия сәнәгать-сынлы күргәзмәсендә (1896), Парижда бөтендөнья күргәзмәсендә катнаша, анда М. Е. Евсевьев алып килгән эрзя хатын-кыз киеме алтын минага лаек була.
Ул җыйган 500-ләп мокша һәм эрзәләрнең киемнәре, биләүчеләре, көнкүреш һәм башка әйберләре Мәскәү, С.-Петербург, Казан, Саранск, Гамбург, Париж, Хельсинки калалларның үзәк музейларында саклана.
Макар Евсевьевич Евсевьев исеме бирелә:
Мордва дәүләт педагогия институтында ел саен «Евсевьев укулары» фәнни-гамәли конференциясе үтә
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
