Loading AI tools
Artvin'nin ilçesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Yusufeli, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nde Artvin iline bağlı bir ilçedir.
| Yusufeli | |
|---|---|
 | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Artvin |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Muhammed Ali Yolal |
| • Belediye başkanı | Barış Demirci (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 2261 km² |
| Rakım | 600 m |
| Nüfus (2018, 31 Aralık 2023) | |
| • Toplam | 20.794, 19,510 |
| • Kır | 12,490 |
| • Şehir | 7.342 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 08800 |
| İl alan kodu | 466 |
| İl plaka kodu | 08 |
Resmî site Yusufeli Belediyesi | |
Artvin il merkezinin güneybatısındadır. Çoruh Nehri ile Barhal Çayı’nın birleştiği bir vadide, denizden 560 metre yükseklikte kuruludur.
İlçenin yerleşim alanı tarihi boyunca çeşitli defalarca yer değiştirmiştir. Yusufeli Barajı'nın yapılması ile sular altında kalacak olduğundan ilçe merkezi 2022'de yedinci kez yer değiştirerek Yansıtıcılar mevkisine taşınmıştır.
İlçe, Artvin il merkezinin güneybatısında yer alır. Artvin kentine olan uzaklığı yaklaşık 76 km, Erzurum'a ise 139 km mesafededir. Ulaşım Erzurum-Artvin karayolu ile sağlanır.
İlçe merkezi Çoruh Nehri ile Barhal Çayı’nın birleştiği bir vadide kurulmuştur. Doğusunda Erzurum’un Olur ve Oltu ilçeleri, güneyinde Erzurum’un Tortum, Uzundere ve İspir ilçeleri, batısında Rize’nin Çamlıhemşin ve Ardeşen ilçeleri, kuzeyinde ise Artvin merkez ve Murgul ilçeleri yer alır.
Denizden yüksekliği 560 metere, yüzölçümü 2327 km²'dir. İlçenin yüzey şekillerini genellikle doğu–batı doğrultusunda uzanan dağlarla bu dağları birbirinden ayıran vadiler meydana getirir. Yusufeli, coğrafî konum itibarı ile çok engebeli, dağlık bir alana sahiptir. Düzlükler yok denecek kadar azdır.
Yusufeli Barajı'nın hizmete girmesi nedeniyle ilçe merkezi Eylül 2022'de Yansıtıcılar mevkisinde kazı ve dolguyla elde edilen 153 hektar alana taşındı.[1] teklerinde yeni yerleşim birimleri kuruldu.
Karadağ (2399 m) : İlçenin güneyinde yer alır, Kınalıçam (Aşbişen) köyünün Kurudere (Mevenk ve Haydar) mahalleleri bu dağın eteklerinde kuruludur.
Ali Dağı (2232 m) : İlçenin güneydoğusunda yer alır, bu dağın zirvesi Kınalıçam (Aşbişen) köyü sınırları içindedir bu dağın bir kısmı Erzurum il sınırları içinde kalmaktadır.
Kaçkar Dağı (3937 m): İlçenin kuzeybatısında yer alır. Rize ile il sınırını oluşturur. 3937 m yüksekliği ile Kuzeydoğu Anadolu Dağlarının en yüksek dağıdır. Kaçkar Dağı'nda çok sayıda endemik bitki ve çiçek türünün varlığı saptanmıştır. Kaçkar’ın etekleri yaz mevsiminde rengârenk çiçeklerle bezenir ve bu durumda dağ, trekkingciler için doyumsuz manzaralar sunar. Dağcılık sporuna da oldukça uygun bir dağ olup Türkiye’nin en önemli ve en tanınmış dağlarının başında gelmektedir.
Altıparmak Dağları (3562 m): İlçenin kuzeybatısında yer alıp kuzey-batı doğrultusunda uzanarak Rize ile il sınırını oluşturur. Altıparmak Dağları sıradağlar biçiminde uzanmakta olup birçok dağ bu silsileye mensuptur. Çok sayıda buzul gölünün yer aldığı Altıparmak Dağları, Barhal Çayı'nın da kaynaklarını oluşturur. Trekking ve dağcılık sporlarına elverişlidir.
İlçenin en büyük akarsuyu Çoruh Nehridir. Yusufeli sınırlarındaki bütün çay ve dereler Çoruh’un kollarını oluştururlar. Çoruh Nehri, kaynağını Mescid Dağının (3255 m) batı yüzünden alır. Önce batı doğrultusunda akıp Bayburt’tan geçtikten sonra bir yay çizerek doğuya yönelir. Yokuşlu köyü önünde Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli, Artvin ve Borçka’nın içerisinden geçtikten sonra Borçka’nın Muratlı kasabasından da geçerek burada il ve ülke sınırlarını terk eder ve Batum’da Karadeniz’e dökülür. Toplam uzunluğu 376 km olan Çoruh Nehrinin il sınırları içerisindeki uzunluğu 150 km olup 100 km'si Yusufeli sınırları içerisinde seyreder. Çoruh’un debisi Mayıs ayında (569/529 m³/sn.) zirveye çıkar. Yıl boyunca en düşük debisi ise 53,09 m³/sn.’dir. Eğim %5’tir.
Çoruh Nehrinde başta sazan, kefal ve alabalık olmak üzere birkaç balık türü bulunur.
Çoruh Nehrinin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 km'ik kısmı rafting ve kano gibi su sporları için en uygun ve en zorlu parkurları meydana getirmiştir.
Barhal Çayı'nın tamamı Yusufeli sınırları içerisinde yer alır. Kaynaklarını Altıparmak Dağları ve Kaçkar Dağından (3937 m) toplar. İki kolu Yaylalar (Hevek) köyünün aşağısında birleşir ve buradan kuzeydoğuya doğru akmaya devam eder. Yaylalar köyü içerisinden geçtiği için, kaynağından Altıparmak köyüne kadar olan bölümüne Hevek Suyu adı da verilir. Altıparmak köyü içerisinde, kaynağını Kaçkar Dağından alan ve aynı zamanda Barhal Çayının en büyük kolu olan Kocaçay'ı alır. Balcılı köyü yakınlarında Yüksekoba (Kobak) Suyunu aldıktan sonra kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda seyrederek, Dereiçi köyü yakınlarında, Balalan (Arcivan) Deresini de alır. Yusufeli ilçe merkezinin tam ortasından geçerek, ilçe merkezinin önünde, Kâzım Karabekir (Kazahora) mahallesi ile Üzümbağı (Hamzet) mahallesinin karşısında Çoruh Nehrine karışır. Oldukça berrak ve temiz bir su olup alabalık yönünden de çok zengindir. İlçe merkezinin içme suyunun kaynağını teşkil eder. Bu çayın üzerinde, Sarıgöl mevkiinde şahısa ait alabalık çiftliği kurulmuştur. Yatağı boyunca sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Bunlardan başka ayrıca su sporlarına elverişli olup bu suda rafting ve kano gibi su sporları yapılır.
İlçenin Pamukçular (Ohur) köyü yakınlarında Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Tortum Çayı ile birleşir ve her iki çay, Oltu Çayı adıyla Günalp Kayası (Su kavuşumu) denilen mevkide Çoruh Nehrine karışır.
Kargapazarı Dağları’nın kuzey yamaçlarından kaynaklarını alan Tortum Çayı, Erzurum–Artvin il sınırında bulunan Kınalıçam (Aşpişen) köyünde Yusufeli sınırlarına girer ve Kınalıçam köyü içerisinden geçerek Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Oltu Çayı ile birleşir. Su kavuşumu mevkiinde Çoruha karışır.
İlçe genelinde Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimi tipi hakim olmakla birlikte ilçe merkezi ve yakın çevresi ile Çoruh Nehrine yakın yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer; Akdeniz iklimini andırır. Buralarda Akdeniz ikliminin tipik bitki türleri olan zeytin, incir, üzüm gibi meyveler bolca yetişir. Vadinin yüksek kesimlerinde karasal iklim hüküm sürer. Yazlar serin, kışlar soğuk ve yağışlıdır. Yağışlar genelde ilkbahar sonu ve yaz başlarında görülür.
İlçenin yıllık hakim rüzgâr yönü batı–doğu doğrultusundadır. Rüzgârlar yılın ilk yedi ayında batıdan; ağustos, eylül, ekim aylarında güneybatıdan; kasım ayında güneyden ve aralık ayında ise kuzeyden eser. Yaz aylarında ise meltem rüzgârları eser. Rüzgârlar, gündüzleri vadiden dağa doğru, geceleri ise dağdan vadiye doğru eser.
İlçe alanının 28.620 hektarlık bölümü ormanlarla kaplıdır. Ormanlar genellikle yüksek kesimlerdedir. Ağaç türü olarak çam, sarıçam, ladin, köknar, karaağaç, meşe (pelit), ardıç, kayın, dişbudak, kızılağaç ve yabani kavak bulunur. İğne yapraklılar çoğunluktadır. Ormanlar, 700–2500 m arası rakımlarda yer alır.
"Yusufeli" adı 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkmıştır. Bugünkü Yusufeli ilçesini kapsayan bölge, Osmanlı Devleti'nin Erzurum vilayetine bağlı bir kaza iken Kiskim veya Keskim adını yaşıyordu.[2] Ankara vilayetine bağlı olan Keskin kazası arasında postada karışıklığın ortaya çıkması gerekçesiyle kazanın adı 6 Mayıs 1914 tarihinde Yusuf ili (یوسف ایلی) / Yusufeli olarak değiştirildi. Kiskim kazasına bu ad, 32. Osmanlı padişahı Abdülaziz'in oğlu Şehzade Yusuf İzeddin Efendi'nin adına istinaden verilmiş olup "Yusuf'un diyarı" anlamına gelir.[3][4] Bununla birlikte kaza merkezinin adı, Ersis olarak kaldı.
Yusufeli kazası 1926 yılında Artvin vilayetine bağlandğında, kazanın idari merkezi Ersis'in adı da Öğdem (eski adı "Kuşnara" veya Okdemi ) oldu. Yaklaşık 25 yıl sonra, 11 Şubat 1950 tarihinde, Yusufeli'nin idari merkezi bu kez Öğdem'den Ahalt'a nakledildi. Ahalt adı, Ahalta'dan (ახალთა) değişime uğramıştır Gürcüce "ahali" (ახალი: yeni) kelimesinden türemiştir.[5]
"Yusufeli ilçesi Merkezi Öğdem'den Ahalt, Vecenket ve Kozahora mahallelerinden teşekkül eden Ahalt Köyüne kaldırılmış ve bu merkeze Yusufeli adı verilmiştir" biçimindeki karar 16 Şubat 1950 tarihli Resmî Gazete'de yayınlanmıştır.
1940 yılında Ahalt'ın nüfusu 546 kişiden oluşuyorken, ilçe merkezi olmasından sonra artmış; 22 Ekim 1950 tarihli genel nüfus sayımında Yusufeli’nin idari merkezinin “şehir nüfusu” 812 kişiye ulaşmıştı.[3][4][6][7][8] Kaza merkezi alanı genişledikçe yerleşim de Yusufeli olarak anılmış, Ahalt zaman içinde kentin bir mahallesine dönüşmüştür.
Yusufeli'nin tarihi MÖ 3000 yılına, Bronz Çağı'na dayanmaktadır. İlk adı "Perterek" (veya Pertarek)dir. Hurri, Urartu, Pers, Roma, Bizans, Gürcü yönetiminde kaldıktan sonra, bölgeye Müslümanların geldi ve yöre sırasıyla Selçuklu, Saltuklu, İlhanlı, Timur, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı yönetiminde kaldı. 93 Harbi sonrası Rusya hakimiyetine giren yerleşim, Batum Antlaşması ile Türkiye'nin parçası oldu.
Toponomi ve etnografya çalışmalarının gösterdiğine göre Kıpçaklar, Yusufeli yöresinde yoğun olarak bulunur. Bu Kıpçak unsur Yusufeli'ne Oğuz Türklerinin aksine Horasan bölgesinden değil, Kafkasya'dan Anadolu'ya inmiştir. Bu yoğun Kıpçak bakiyesine Yusufeli çoruh vadisi boyunca rastlanır.[9] Kıpçaklar, 11. yüzyılda Aral Gölü'nden Karadeniz’e doğru uzanan ve Deşt-i Kıpçak denilen bozkırlarda göçebe bir devlet kurmuşlardı. Gürcü Kralı IV. David, Çoruh boyundaki şehir ve kaleleri ele geçiren Büyük Selçukuluları'na karşı girişeceği mücadelede destek olmak 1118'de onbinlerce Kıpçak askerini ülkesine getirip bir ordu kurdu.[10] Aileleri ile birlikte gelen Kıpçaklar, Selçuk Türkleri ile Gürcü Krallığı arasındaki sınır bölgelerine yerleştirildi. Yusufeli bölgesinde Türkçe yer isimlerinin bu ilk yerleşimci Türkler tarafından konulduğu düşünülür.[11]
İlçe merkezi, tarihi boyunca çeşitli defalar taşındı. Osmanlı yönetimi altında1892 yılına kadar 3 kez yerleşim yeri değişen Yusufeli kazasının merkezi, Ersis halkının talebi talebi ve kaza olmak için gerekli olan hükûmet konağı, telgrafhane, hapishane ile telgraf tellerinin döşenme masraflarını köyün ileri gelenlerinin üstlenmeyi taahhüt etmeleri üzerine 1892'de Kiskim'den (Öğdem) Ersis'e taşındı.[11] 1914'te kazanın adının "Ersis" olarak değiştirilmesi gündeme geldi; konuyu görüşen Kizkim Kaza Meclisi kazanın adının Yusuf İzzeddin Efendi'nin ismine izafeten Yusufeli olarak değiştirilmesini kararlaştırdı.
I. Dünya Savaşı başladığında Yusufeli bölgesi Osmanlı ve Rus taraflarının savaş hazırlıkları bakımından önemli bir mevkii durumuna geldi. Her iki taraf da rakip orduları yıpratmak için çeteler kurdu. İttihat ve Terakki’nin liderlerinden Bahattin Bey önderliğindeki milis güçler, yerel halkın büyük desteği ile savaşın balında Ruslar'a karşı başarılı çatışmalar yaptı. Yusufeli, Bahattin Bey'in karargâhı konumundaydı. Artvin bölgesindeki Teşkilat-i Mahsusa kuvvetlerinin Ruslar karşısında bozguna uğraması ile 5 Nisan 1915 tarihinde Türk askerleri bölgeden çekildi; Yusufeli yeniden sınır oldu. Ruslar Yusufeli bölgesini işgal etmeye başlayınca kaza merkezi ve köylerden kitle halinde göçler yaşandı.[11]
Rusya'daki Bolşevik İhtilalinden sonra Rus orduları dağıldı. 1918 yılının ilk aylarında Yusufeli bölgesindeki Rus kuvvetlerinin ayrılması ile Yusufeli düşman işgalinden kurtuldu. Ruslar Yusufeli kazasını terk ederken hükümet konağını tahrip etmiş ve yakmışlardı. Yeni hükûmet konağının inşa masrafları ve inşa edilene kadar birkaç yıl boyunca hükûmet konağı olarak kullanılan evin kirası İstanbul hükûmeti tarafında ödendi.
Yusufeli kazası 1926'da Artvin vilayetine bağladı. 29 Haziran 1926 tarihinde çıkarılan kanunla ilçe merkezi yeniden Öğdem'e nakledildi. 1933'te Erzurum'a, 1936'da Çoruh vilayeti'ne bağlandı.
11 Şubat 1950 tarihinde TBMM'de kabul edilen 5531 sayılı yasayla ilçe merkezinin yeri Ögdem'den Ahlat'a nakledildi.[7][12]
Yusufeli Barajı'nın hizmete girmesi nedeniyle ilçe merkezi Eylül 2022'den itibaren yedinci kez yer değiştirdi.[1][13][14] Tekkale, Yeniköy, Irmakyanı, Çeltikdüzü, Meşecik ve Çevreli, İşhan köylerinde yaşayanlar için de dağların eteklerinde yeni köyler kuruldu.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Yusufeli ilçesi (Artvin) | |||
| 1927[15] | 26.390 | 167 | 26.223 |
| Yusufeli ilçesi (Erzurum) | |||
| 1935[16] | 30.908 | 579 | 30.329 |
| Yusufeli ilçesi (Artvin) | |||
| 1940[17] | 32.080 | 666 | 31.414 |
| 1945[18] | 31.984 | 686 | 31.298 |
| 1950[19] | 33.218 | 812 | 32.406 |
| 1955[20] | 35.673 | 1.743 | 33.930 |
| 1960[21] | 39.470 | 1.624 | 37.846 |
| 1965[22] | 41.304 | 2.183 | 39.121 |
| 1970[23] | 42.546 | 2.466 | 40.080 |
| 1975[24] | 43.356 | 3.050 | 40.306 |
| 1980[25] | 41.110 | 2.948 | 38.162 |
| 1985[26] | 39.692 | 3.964 | 35.728 |
| 1990[27] | 37.060 | 3.954 | 33.106 |
| 2000[28] | 29.133 | 6.105 | 23.028 |
| 2007[29] | 22.945 | 6.085 | 16.860 |
| 2008[30] | 22.220 | 6.106 | 16.114 |
| 2009[31] | 21.758 | 5.844 | 15.914 |
| 2010[32] | 21.513 | 5.863 | 15.650 |
| 2011[33] | 21.725 | 6.318 | 15.407 |
| 2012[34] | 22.234 | 6.856 | 15.378 |
| 2013[35] | 22.093 | 7.172 | 14.921 |
| 2014[36] | 21.596 | 7.260 | 14.336 |
| 2015[37] | 20.917 | 7.804 | 13.113 |
| 2016[37] | 20.592 | 7.634 | 12.958 |
| 2017[37] | 20.218 | 7.735 | 12.483 |
| 2018[37] | 20.794 | 7.233 | 13.561 |
| 2019[37] | 20.154 | 7.383 | 12.771 |
| 2020[37] | 19.832 | 7.342 | 12.490 |
İlçenin nüfusu 2012 adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre 22.234'tür. Bunun 6.856'sı ilçe merkezinde, 15.378'i ise belde ve köylerde yaşamaktadır.
İlçe merkezinde 37 dükkânlı bir sanayi sitesi bulunmaktadır.[38]
Halk, geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamakla birlikte "gurbetçilik" en önemli geçim kaynaklarındandır. Coğrafyanın dağlık ve işlenebilir, toprağın çok kıt oluşu, halkı gurbetçiliğe zorlamıştır
Çok miktarda Gürcü dönemini yansıtan kale ve saray kalıntısı vardır. Bunlardan biri de Armaşen Kalesi'dir.
Halk müzikleri halk oyunları; horon, bar oyunları ve Artvin (Ahıska) Kafkas dansları üzerine kurulmuştur. Başlıca müzik aletleri tulum, zurna, asma davul, saz ve akordeondur.
En meşhur yemeği Yusufeli cağ kebabı'dır.
| Seçildiği yıl | Belediye başkanları[39] |
|---|---|
| 2024 | Barış Demirci (CHP) |
| 2019 | Eyüp Aytekin (AK Parti) |
| 2014 | Eyüp Aytekin (AK Parti) |
| 2009 | Eyüp Aytekin (AK Parti) |
| 2004 | Yusuf Sağlam (MHP) |
| 1999 | Yusuf Sağlam (MHP) |
| 1994 | Ali Osman Arslan (ANAP) |
| 1989 | Ali Osman Arslan (ANAP) |
| 1984 | Ali Osman Arslan (ANAP) |
| 1977 | Ali Erbaş (AP) |
| 1973 | Ömer Erbaş (AP) |
| 1968 | Cemil Güngör (CHP) |
| 1963 | Şerafettin Uslu (AP) |
| 1955 | Ali Arslan (DP) |
| 1950 | Ali Arslan (DP) |
| 1946 | Hafız Arslan (CHP) |
| 1942 | Osman Ziya İrmiş (CHP) |
| 1940 | Osman Ziya İrmiş (CHP) |
| 1938 | Osman Gültekin (CHP) |
| 1934 | Osman Gültekin (CHP) |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
