Remove ads
Tataristan Cumhuriyeti (Tatarca: Tatarstan Cömhüriyäte, Rusça: Респу́блика Татарста́н), Rusya'ya bağlı ve Volga Federal Bölgesi'nin coğrafi sınırları içinde bulunan federal yapıdır. Rusya Federasyonu 2010 yılı nüfus sayımına göre 3.786.488[4] nüfusu ve 67.836 km2 alanı olan petrol ve maden zengini devlettir.
Tataristan Federal Bölgesi Респу́блика Татарста́н Tatarstan Cömhüriyäte — Татарстан Җөмһүрияте | |||||
| |||||
| Milli Marş: Tataristan Cumhuriyeti Ulusal Marşı | |||||
| Konum | |||||
_-_Tatarstan.svg) | |||||
| Yönetim | |||||
| Ülke: |  Rusya | ||||
| Federâl Bölge: | Volga Federal Bölgesi | ||||
| Ekonomik Bölge: | Volga Ekonomik Bölgesi | ||||
| Başkent: | Kazan | ||||
| Bölge Başkanı: | Rüstem Minnihanov | ||||
| Yasama organı: | Tataristan Federal Bölgesi Devlet Şûrası | ||||
| Anayasa: | Tataristan Anayasası | ||||
| Genel bilgiler | |||||
| Yüzölçüm: [1] | 67.836 km² (26.192 sq mi) | ||||
| Nüfus: | 3.786.400 (12/2010)[2] | ||||
| - Şehir nüfusu: | 2.790.661 | ||||
| - Köy nüfusu: | 988.604 | ||||
| - Yoğunluk: | 56 /km² (145 /sq mi) | ||||
| Diğer bilgiler | |||||
| Dili: | Tatarca, Rusça | ||||
| Kuruluş tarihi: | 30 Ağustos 1990[3] | ||||
| Kodu: | 90 | ||||
| ISO 3166-2:RU: | RU-TA | ||||
6. yüzyılda Hazar Türkleri tarafından kurulmuş Hazar İmparatorluğu'nun yıkılmasıyla batıya ve kuzeye göç eden Kıpçak boyuna dahil bir Türk kavmi olan Bulgarlar Kağan Asparuk komutasında batıya giderek bugünkü Bulgaristan'ın temelini atarak Tuna Nehri havzasında Birinci Bulgar İmparatorluğu'nu, kuzeye giden Bulgarlar ise Volga Bulgarya devletini kurmuşlardır. Bu iki devleti kuran Türklerin ataları bugünkü Tatarlar ve Çuvaşlar sayılmaktadır. Tataristan bölgesi 1922 yılına kadar Bulgaristan olarak anılmaktaydı.
Remove ads
Tataristan devletinin adına kaynaklık eden “Tatar” adını, tarihte asıl meşhur eden Altın Orda Devleti olmasına rağmen, bu ad, komşuları (bilhassa Ruslar) tarafından ve eski, batılı yazarlar tarafından, bazen Asya’daki bütün Türkleri adlandırmak üzere kullanılmıştır. İşte bu devletin yıkılması ile ortaya çıkan hanlıklar da (Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Nogay, Sibir hanlıkları) Avrupalılar ve Ruslar tarafından, genellikle Tatar hanlıkları olarak bilinse de, bu bölgedeki Türkler, bu adı, ancak 19. asır sonunda kullanmaya başlamışlardır.[5][6]
Hakas Türkleri de Tatar anlamında kendilerine "Tadar" demektedirler.[kaynak belirtilmeli] Tuva Türkleri arasında soyadı olarak da kullanılan sülale adı Tatar manasında Tadar kullanılmaktadır.
Etimoloji
Tatar + istan: Tatar “Halk adı”; -stan “Farsça son ek; ülke, bölge” bu ek Türkçeye istan olarak geçmiştir.
Remove ads
Tataristan Cumhuriyeti, Doğu Avrupa’da, Çulman ile İdil (İtil, Volga) nehrinin birleştiği yerde bulunmaktadır.
Ülke, İdil Nehri (Tatarca: İdel) havzasının orta kesiminde yer almaktadır. Moskova'nın yaklaşık 800 kilometre doğusunda, 68 bin kilometrekare büyüklüğünde, İdil ile Çulman nehirlerinin birleştiği noktanın çevresinde yer alır.
Eski Tarih
Bir Türk boyu olan Bulgarlar, Büyük Bulgarya devletinin parçalanmasıyla MS 7. asırda (665 yılı ve civarı)[7] bu bölgeye yerleşmeye başladılar. Bölgenin halklarından Fin-Ugorları (Çeremiş, Mordva, Zuryen, Votyak kavimleri vb.) da idarelerine alan Bulgarların bu bölgede Hunlardan, Sabarlardan, Uzlardan ve Hazarlardan da bazı kalıntılar buldukları muhakkaktır.[8] Bulgarlar bölgede dokuzuncu asırda bir devlet kurdular. 922 yılında İslamiyet’i resmen kabul ettiler.[9][10]
Tatarlar, İdil boyunda kurulan Bulgar devletinden başlayarak, Altın Orda ve onun devamı olan hanlıklar içinde, bilhassa Kıpçak Türklerinin karışımı hâlinde teşekkül etmişlerdir.[11]
Altın Orda ve Hanlıklar
(Devlet Tarih Müzesi, Moskova)
13. yüzyılda Moğol istilasından sonra bölgede Altın Orda Devleti’nin hâkimiyeti kuruldu. On altıncı asrın hemen başında Altın Orda Devleti yıkıldı ve hâkim olduğu bölgelerde Kazan, Kırım, Kasım, Astrahan, Sibir hanlıkları ve bağımsız Nogay Uruğları ortaya çıktı. Uzun mücadelelerden sonra Ruslar, Kazan Hanlığı’nı yıkarak bölgeye hâkim oldular (13 Ekim 1552).[12] 1552 tarihi başta Tatarlar olmak üzere, Kuzey Türkleri için önemli bir tarihtir. Bu tarihten sonra evre evre Rusların doğuya doğru ilerleme hareketleri sistematik bir şekilde devam etmiştir. 1552'de Kazan'ın düşmesiyle başlayan Rus yayılması 1885'te Batı Türkistan'ın işgaliyle tamamlanmıştır.[13]
On sekizinci asırda Müslüman Tatarlar içinden hatırı sayılır bir kesim, Rusların siyasi, iktisadi ve dinî baskıları yüzünden yurtlarını terk ederek bugünkü Başkurdistan'a Urallar’a ve ötesine göç etmek mecburiyetinde kaldı. 1552 yılında Kazan Hanlığı'nın Korkunç İvan tarafından yıkılmasından beri, Tatarların Kazan'a nehir ve ulaşım yollarına yakın yerlere yerleşmeleri yasaklanmıştı. Müslümanlıktan vazgeçmeyen Tatar halkı, köylerde yaşamaya mahkûm edilmişti. Bu dönemde kontrolden uzak olması sebebiyle Tatarlardan bazı gruplar Başkurt ve Mordovların yaşadığı bölgelere yerleştiler. Buralarda gizli mektepler açtılar.[14]
1774'te çıkan Pugaçev İsyanı sonunda Tatarlar, Ruslardan birtakım dinî ve ticarî serbestlik aldılar. 1789'da yayınlanan bir kararnameyle Orenburg'da müftülük kuruldu ve İslamiyet resmen Ruslar tarafından tanınmış oldu. Bu durum ancak yarım asır sürdü. 1860'lı yıllarda Tatarlar devletin Hristiyanlaştırma ve Ruslaştırma politikalarına ufak çapta isyanlarla cevap verdiler. Bir kısmı da çeşitli bölgelere ve Anadolu'ya göç ettiler. Fakat buna taviz vermediler.
Aydınlanma Yılları
19 yüzyılda Tataristan'ın da bulunduğu İdil muhiti, Türk Dünyası içinde Ceditçilik yani yenileşme, aydınlanma hareketlerinin merkezi konumuna gelmiştir. İdil-Ural Tatarları arasında aydınlanma fikirlerini başta Abdünnasır Kursavi, Abdurrahim Utız-İmeni, İbrahim Helfin gibi kültür ve eğitim adamları öne sürmüşlerdir. Lakin 18. yüzyıl sonlarıyla 19. yüzyıl başlarında aydınlanma fikirlerinin yaygınlık kazanmasını sağlayacak sosyal-iktisadî ve kültürel-ideolojik şartlar gerekli derecede oluşmadığından, bu fikirler halk arasında yayılmamış, geniş bir yankı bulmamıştır. 19. yüzyılın ortasında Tatarlar arasında aydınlanma fikirleri, yeniden gelişmeye başlamış ve bu devrede yaygınlık kazanmıştır. Bu yıllarda Tatar aydınlanmasının Şehabeddin Mercani, Hüseyin Feyzhanov ve Kayyum Nasıri gibi temsilcilerinin fikirleri ve uygulamaları yaygınlık kazanmıştır.[15]
İdil bölgesi Türk toplumunun yenileşmesi için fikirler gelişmiştir. Batılı tarzda eğitim görenler, Tatar halkının eğitimde ilerlemesi için batılı tarzın Tatar mektep ve medreselerine sokulması için girişimlerde bulundular. "Usul-i Cedit" denen Avrupa'daki okullar gibi yazı tahtası, öğretmenin kürsü ve sandalyesi, öğrencilerin de sıraları olmalı, sınıflar gerekli olan tablo ve haritalarla donatılmalıydı. Bu fikri savunanlara "ceditçi" dendi.[16]
1917 İhtilali
1917 İhtilali Rusya'da çarlığın devrilmesine ve geniş politik faaliyetlere sebep oldu. Bütün Rusya Müslümanlarının İttifakı toplandı ve ilk defa çarın tayin etmediği bir müftü seçildi. 1917 Haziran ayında Kazan'da toplanan kurultaydaysa “İç Rusya ve Sibirya Müslüman Türk-Tatarlarının” medeni muhtariyeti ilan edildi. Ardından 120 kişilik Millet Meclisi için seçimler yapıldı. Bu meclis 29 Kasım 1917'de İdil Ural Devleti projesini ilan etti. Bu devlet 1918'de Bolşevikler tarafından ortadan kaldırıldı.
İhtilalden sonra, diğer bazı alanlarda olduğu gibi Tatar yazılı kültürü de kan kaybetmeye başlar. Millî bağımsızlık duygusuyla yazdıkları eserlerle halkı aydınlatmayı amaçlayan ve ihtilali tasvip etmeyen Ayaz İshaki, Sadri Maksudi Arsal, Abdullah Battal Taymas, F. Tuktar gibi aydınlar ülkelerinden göçmeye mecbur kalırlar. Bu durum Tataristan’da birçok alanı etkileyecek büyük kayıplar doğuracaktır.[17]
Bolşevikler Tatar-Başkurt ÖSSC'ni kurduklarını açıkladılar. 23 Mart 1919'da Başkurt, 27 Mayıs 1920'de de Tatar ÖSSC kuruldu. Böylece Tatar-Başkurt ÖSSC'nin yerine iki ufak muhtar cumhuriyetin kurulması bölgede Türk birliğinin parçalanmasına sebep oldu. Yirmili yılların başında ülkede diktatörlüğün güçlenmesi ve bütün hayatın zorla ideolojik zincirler altına alınması neticesinde, yazarların da sanat hürriyeti günden güne daralır, yazılan eserlerin değeri sadece sınıf mücadelesi ilkesi gözlüğünden değerlendirilmeye başlanır.[18]
Bugünkü Tataristan
Sovyetler Birliği'nin dağılması sürecinde, 30 Ağustos 1990'da[3][19][20][21] Tataristan da, tam siyasi bağımsızlığını ilan etti. Rusya'dan ayrılma niyetini bildirince, Rusya Parlamentosu buna ret cevabı verdi. Bu bağımsızlık hiçbir devlet tarafından tanınmamıştır. 15 Şubat 1994 tarihinde Rusya Federasyonu başkabın Boris Yeltsin ile Tataristan Cumhuriyeti başkanı M. Şamiyev arasında imzalanan anlaşma ile Tataristan Cumhuriyeti resmen Rusya Federasyonu içerisinde Tataristan Cumhuriyeti olarak bir federal yapı niteliğini kazanmıştır.[22] Söz lkonusu anlaşma daha sonra Tataristan Devlet Konsey'i tarafından kabul edilmiş, Tataristan anayasasının 1. maddesi anlaşma doğrultusunda değiştirilmiştir.[23]
1992 yılında ülkede referandum ile yeni anayasa oylanmış ve % 62 kabul oyu ile kabul edilmiştir.[24] 15 Şubat 1994 tarihinde Tataristan Cumhuriyeti ve Rusya Federasyonu arasında kurumların konu ve yetkilerinin sınırlandırılmasına dair antlaşma imzalanmıştır.[25]
Remove ads
Tataristan Cumhuriyeti, federasyon içinde Kirov Oblastı (kuzey); Udmurtya Cumhuriyeti (kuzey/kuzeydoğu); Başkurdistan Cumhuriyeti (doğu/güneydoğu); Orenburg Oblastı (güneydoğu), Samara Oblastı (güney); Ulyanovsk Oblastı (güney/güneybatı); Çuvaşistan Cumhuriyeti (batı); Mari El Cumhuriyeti (batı/kuzeybatı) bölge ve cumhuriyetleriyle komşudur. Güneydoğu yönünde Kazakistan ile Tataristan arasında Orenburg Oblastı yer almaktadır.
Tataristan toprakları genelde alçak ve engebelidir. İdil Nehrinin batısında yüksekliği 235 metreye ulaşan arazi İdil Tepelerinin en kuzey ucunu meydana getirir. Doğuda Ural Dağları’na doğru yükselen bölgenin güneydoğusunda, yaklaşık 338 m yükseklikteki Bügülme-Belebey Platosu yer alır. İdil Nehri bölge topraklarının batı ucundan kuzey-güney doğrultusunda akar. Toprakların büyük bölümünü İdil'in bir kolu olan Çulman Nehri sular. Nokrat ve Ak İdil nehirleri Çulman Nehri’nin en önemli kollarıdır.
Zaman Dilimi
Tataristan Cumhuriyeti, Moskova zaman diliminin (UTC+3) içindedir.
Nehirler
(Kazan yakınları)
Tataristan’da yer alan en büyük akarsulardır. İdil ve Çulman, bu akarsular içinde en büyükleridir.
Göller
- Kuybışev Gölü
- Tüben Kama Gölü
- Yakın Kaban Gölü
- Uzak Kaban Gölü
- Yukarı Kaban Gölü
Dağlıklar
- Bügülme-Belebey dağlığı
- İdil dağlığı
- Vyatka dağlığı
Doğal Kaynaklar
Tataristan, petrol, doğalgaz, alçı kaynakları bakımından oldukça zengindir. Ülkede bir milyar ton petrol rezervi bulunduğu tahmin edilmektedir.[26]
İklim
Tataristan'da kara iklimi hâkimdir. Kışlar uzun ve sert, yazlar ise sıcak geçer. Senelik yağış miktarı ortalama 420–510 mm'dir. En çok yağış yaz aylarında görülür. Kar kalınlığının 60 santimetreye ulaştığı olur.
Cumhuriyet topraklarının % 16'sı ormanlarla kaplıdır. Nehir kenarlarındaki taşkın ovalarında geniş çayırlar yer alır.
- Ocak ayı sıcaklık ortalaması: −16 °C (3.2 °F)
- Temmuz ayı sıcaklık ortalaması: 19 °C (66.2 °F)
Remove ads
Tataristan Cumhuriyeti idari yapılanmasında 43 rayon (idari bölge) ve 20 civarında şehir bulunmaktadır. Başkent Kazan, 1.000 yıllık bir şehirdir ve ilginç mimarîsiyle ilgi çekmektedir. Ülkede nüfus ve etkinlik olarak öne çıkmış başlıca şehirler şunlardır:
Şehirler
- Alabuga
- Arça
- Aznakay
- Bavlı
- Bolgar
- Bögelme
- Bua
- Çistay
- Elmet (Almetyevsk)
- Kazan
- Leninogorsk
- Mendeleyevsk
- Nurlat
- Tüben Kama
- Yar Çallı
- Yeşil Özen
- Zey
Remove ads
Ana madde: Tataristan Nüfusu
- Nüfus: 3.779.265 (2002)
- Şehir: 2.790.661 (%73,8)
- Kırsal: 988.604 (%26,2)
- Erkek: 1.749.050 (%46,3)
- Kadın: 2.030.215 (%53,7)
- 1 erkeğe karşılık kadın sayısı: 1.161
- Yaş ortalaması: 36.5 yıl
- Şehir: 35.7 yıl
- Kırsal: 38.7 yıl
- Erkek: 33.8 yıl
- Kadın: 38.8 yıl
- Ev sahibi sayısı: 1.305.360 (3.747.267 kişide)
- Şehir: 970.540 (2.762.818 kişide)
- Kırsal: 334.820 (984.449 kişide)
- Hayata dair istatistikler
Kaynak: Rusya Federal Devlet İstatistik Servisi
| Doğum | Ölüm | Doğum oranı | Ölüm oranı | |
|---|---|---|---|---|
| 1970 | 47.817 | 25.622 | 15.2 | 8.1 |
| 1975 | 55.095 | 29.686 | 16.6 | 9.0 |
| 1980 | 54.272 | 32.758 | 15.7 | 9.5 |
| 1985 | 64.067 | 34.622 | 18.1 | 9.8 |
| 1990 | 56.277 | 36.219 | 15.4 | 9.9 |
| 1991 | 50.160 | 37.266 | 13.6 | 10.1 |
| 1992 | 44.990 | 39.148 | 12.1 | 10.6 |
| 1993 | 41.144 | 44.291 | 11.0 | 11.9 |
| 1994 | 41.811 | 48.613 | 11.2 | 13.0 |
| 1995 | 39.070 | 48.592 | 10.4 | 12.9 |
| 1996 | 38.080 | 45.731 | 10.1 | 12.1 |
| 1997 | 37.268 | 46.270 | 9.9 | 12.3 |
| 1998 | 37.182 | 45.153 | 9.8 | 11.9 |
| 1999 | 35.073 | 46.679 | 9.3 | 12.3 |
| 2000 | 35.446 | 49.723 | 9.4 | 13.1 |
| 2001 | 35.877 | 50.119 | 9.5 | 13.2 |
| 2002 | 38.178 | 51.685 | 10.1 | 13.7 |
| 2003 | 38.461 | 52.263 | 10.2 | 13.8 |
| 2004 | 38.661 | 51.322 | 10.3 | 13.6 |
| 2005 | 36.967 | 51.841 | 9.8 | 13.8 |
| 2006 | 37.303 | 49.218 | 9.9 | 13.1 |
| 2007 | 40.892 | 48.962 | 10.9 | 13.0 |
| 2008 | 44.290 | 48.952 | 11.8 | 13.0 |
Remove ads
Milletler
Ülkede bugün en büyük oran açısından 2 milyon Tatar kökenli, bir buçuk milyon kadar Rus kökenli insanın yaşadığı belirtilmektedir. Bu iki etnik yapı dışında ülkede, çoklukla Tatarca konuşan Çuvaşlar, Çirmişler ve Udmurtlar yaşar. Ukraynalılar, Mordvinler ve Başkurt Türkleri de Tataristan’daki hatırı sayılır azınlık gruplarındandırlar.[27]
Rusya Federasyonu 2002 Nüfus Sayımı’na göre Tataristan Cumhuriyeti’ndeki nüfusun etnik dağılımı şu şekildedir:[28]
- Tatarlar %52,92
- Ruslar %39,49
- Çuvaşlar %3,35
- Udmurtlar %0,64
- Ukraynalılar %0,64
- Mordvinler %0,63
- Çirmişler %0,50
- Kereşenler %0,50
- Başkurt Türkleri %0,39
- Azerbaycan Türkleri %0,26
- Beyaz Ruslar %0,16
- Ermeniler %0,16
- Özbek Türkleri %0,13
- Tacikler %0,1
- Yahudiler %0,09
- Almanlar %0,08
- Kazak Türkleri %0,05
- Gürcüler %0,05
- Moldovlar %0,03
- Romlar %0,02
- Lezgiler %0,02
- 800 kişiden az olan gruplar %0,02
Geçmişten günümüze nüfus dağılımının sayımlardan yansıması şu şekildedir:
| 1926 Sayımı | 1939 Sayımı | 1959 Sayımı | 1970 Sayımı | 1979 Sayımı | 1989 Sayımı | 2002 Sayımı | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Tatarlar | 1.263.383 (%48,7) | 1.421.514 (%48,8) | 1.345.195 (%47,2) | 1.536.430 (%49,1) | 1.641.603 (%47,6) | 1.765.404 (%48,5) | 2.000.116 (%52,9) |
| Ruslar | 1.118.834 (%43,1) | 1.250.667 (%42,9) | 1.252.413 (%43,9) | 1.382.738 (%42,4) | 1.516.023 (%44) | 1.575.361 (%43,3) | 1.492.602 (%39,5) |
| Çuvaşlar | 127.330 (%4,9) | 138.935 (%4,8) | 143.552 (%5) | 153.496 (%4,9) | 147.088 (%4,3) | 134.221 (%3,7) | 126.532 (%3,3) |
| Diğerleri | 84.485 (%3,3) | 104.161 (%3,6) | 109.257 (%3,8) | 112.574 (%3,6) | 140.698 (%4,1) | 166.756 (%4,6) | 160.015 (%4,2) |
Tatarlar
Bölgede yaşayan Tatarlara, Kazan veya İdil Tatarları ismi de verilir. Dünyada kendisini bu halkın üyesi sayan yedi milyon kadar kişi bulunmaktadır. Ancak bunların dörtte biri (1/4'ü) Tataristan'da yaşamaktadır.[5][29] 1989 sayımına göre Tataristan’da 1.765.404 olan bu sayı, bütün SSCB’de toplam 6.645.588’dir.[29]
Tataristan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı, Tataristan’ın millî fikrini Bez buldırabız! (Oldururuz: Biz yapabiliriz/Bizim elimizden her şey gelir!) şeklinde belirtmiştir.[30]
Dinler
Tatarların tamamına yakını Müslüman’dır. Kereşenler olarak bilinen küçük bir Tatar grubu ise Ortodoks’tur. Ülkede özellikle tarihten günümüze dek Tatarlar üzerine sağlanmaya çalışılan bölünme ve Ruslaştırma, Ortodokslaştırma girişimlerinin pek başarılı olamadığı; Tatarların her şeye rağmen dil ve dinleri bağlı kaldıkları söylenebilir.[31] Tataristan’da yaşayan farklı etnik grup olarak Karatay Mordvinleri gösterilebilir. 100 civarında bir sayıda olan Karatay Mordvinleri, Mordvince sözler barındıran bir Tatarca konuşurlar.
Diller
Tataristan Cumhuriyeti’nin resmî dilleri Tatarca ve Rusçadır. Ülkede 2002 Rusya Federal Yasasına (Rusya Federasyonu İnsanlarının Dillerinde) göre resmî alfabe Kiril alfabesidir. Tatarlar içinde yüksek bir orandaki kesimin Kiril harflerine karşı olduğu belirtilmektedir.[32][33]
Ülkede az olmakla beraber halk arasında Başkurt Türkçesi, Çuvaşça, Mordvin dilleri de kullanılmaktadır.
Remove ads
Eğitim Rusça ve Tatarca yapılmaktadır. İlk ve orta öğretimde Rusça ile Tatarca, yüksek öğrenimde ise Rusça kullanılır. Ülkede okuma-yazma bilmeyen yoktur. Ülkede 13 üniversitede, 70.000 öğrenci bulunmaktadır. Kazan Devlet Üniversitesi, Rusya Federasyonu'nun ikinci en eski üniversitesidir. Kazan Devlet Üniversitesi 1804'te kurulmuştur. Üniversiteye bağlı 17 fakülte vardır.
Tataristan'da büyük öneme sahip yükseköğrenim kurumları Kazan Devlet Üniversitesi, Kazan Devlet Tıp Üniversitesi, Kazan Devlet Teknoloji Üniversitesi, Kazan Devlet Teknik Üniversitesi, Kazan Devlet Finans ve Ekonomi Enstitüsü ve Rusya İslam Üniversitesi'dir. Bu üniversite ve enstitülerin hepsi Kazan'da yer alır.
- Ayrıca bakınız: Tatar-Türk Lisesi
Cumhurbaşkanlığı
Tataristan yönetiminin başında cumhurbaşkanı yer alır. Tataristan Cumhurbaşkanı Rüstem Minnihanov'dur. 25 Mart 2010’da görevine başlamıştır.
Tataristan Anayasası’na göre cumhurbaşkanı sadece Tataristan halkı tarafından seçilebilir. Ancak Rusya Federasyonu yasalarına göre bu yasa belirsiz bir tarihe kadar askıya alınmıştır. Rusya’daki cumhurbaşkanlığı seçim yasasına göre yöneticiler, yerel meclisler tarafından seçilebilirler ve söz konusu yönetici adayları sadece cumhurbaşkanlığı olarak seçilebilirler. Rusya Federasyonu’nda 21 Aralık 2021 tarihinde imzalanan Bölgesel Yönetim Kanunu kapsamında Tataristan Cumhuriyeti resmen ortadan kaldırıldı. Putin tarafından onaylanan yasa gereği, “Tataristan Cumhurbaşkanı” yerine artık “Tataristan Bölge Başkanı” kullanılacak. Tataristan’ın zaten var olmayan özerkliği de bu yasayla ortadan kaldırılmış oldu.
Meclis
Tek kamaralı, 100 sandalyeli cumhuriyet meclisi olan Tataristan Cumhuriyeti Devlet Şûrası’ndaki (Tatarca: Tatarstan Respublikasınıñ Däwlät Şurası) yerlerden 50’si siyasi partilere, diğer 50’si yerel yönetime aittir. Tataristan devlet şûrasının başkanlığını 27 Mayıs 1998’den beri Ferit Muhammetşin (Tatarca: Färit Möxämmätşin) yürütmektedir.
Siyasî Statü
Tataristan Federal Bölgesi, Rusya'nın federal bir bölgesidir. Tataristan Federal Bölgesi ile Rusya Federasyonu arasındaki ilişkiler, yetki düzenlemeleri, idari düzenlemeler Tataristan Federal Bölgesi Anayasası’nda hassas bir şekilde belirtilmiştir. Anayasanın birinci maddesi Rusya ile Tataristan arasında imzalanana anlaşma doğrultusunda değiştirilmiştir.
- Ayrıca bakınız: Tataristan Cumhuriyeti Anayasası {İngilizce}4 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Cumhuriyet, geçmişten günümüze gelen üç kültür (Türk, Slav, Fin-Ugor) ve iki dinin (İslam, Ortodoksluk) tarihî ve kültürel mirasına sahiptir. Bu miras bugün ülkedeki üniversitelerde, müzelerde, tiyatrolarda, kütüphanelerde çeşitli boyut ve yönleriyle irdelenmektedir.
Ülkedeki ana kütüphaneler Kazan Devlet Üniversitesi Bilim Kütüphanesi ve Tataristan Cumhuriyeti Millî Kütüphanesi’dir. Cumhuriyet çapında öneme sahip iki, yerel olarak da 90 müze bulunmaktadır. Yakın geçmişte açılmış birkaç müze söz konusudur.
Tataristan’da 12 tiyatro enstitüsü/kurumu vardır.[34] Tataristan Millî Orkestrası, ülkenin millî orkestrasıdır.
(Bir Tatneft benzin istasyonu)
Tataristan, Rusya Federasyonu’ndaki ülkeler içinde ekonomik gelişkinliği en üst düzeyde olan cumhuriyetlerden biridir. Cumhuriyet, federasyon içinde büyük endüstri kuruluşlarının, otoyolların, doğu ve batı, kuzey ve güney bağlantı yollarının bulunduğu bir konumda bulunur.[35]
Yakıt ve petrokimya endüstrisi (ham petrol, sentetik kauçuk, lâstikler, polietilen ve petrol ürünleri) Tataristan’ın endüstriyel görünümünü belirler.[35] Ülkede helikopter, uçak, uçak motoru, TIR, otomobil, kompresör ve petro-gaz pompalama donanımları, yüksek teknolojiye sahip elektrikli cihaz üretimi yapan mühendislik girişimleri, şirketler bulunmaktadır. Tataristan Cumhuriyeti yılda yaklaşık 32 milyon ton ham petrol üretmektedir. Kamaz markasının kamyon üretiminin %24’ü Tataristan’a aittir. Ülkenin petrokimya şirketlerinin polietilen, sentetik kauçuk ve otomobil lâstiği üretim miktarı Federasyon içinde üçüncü sıradadır.
2008 yılında Tataristan Cumhuriyeti’nin gayri safi bölgesel hasılası %7.1 (karşılaştırılabilir fiyatlarda) oranında artarak 930 milyar Ruble olmuştur. 2008 yılı endüstri sonuçları, yerli mal üretimi iş ve hizmetlerinde %4.3 artışla yaklaşık 910 milyar Ruble olduğu belirtilmiştir. 2008 yılı, ülkede büyük bir atılımın olduğu yıldır. Brüt tarım üretimi %9.3 oranında artarak 124 milyar Ruble olmuştur. Federasyonda fiyatlar açısından Krasnodar Krayı’ndan sonra ev eşyası sevkinde, 6.2 milyon ton ile ikinci sırada yer almıştır.[9] Tataristan’ın ülke dışına yaptığı ekonomik bağlantılar, ülke ekonomisi açısından büyük bir önemdedir.
Ülkenin en büyük tabii zenginliği petrol ve doğal gazdır. Petrol ve doğal gaz Elmet, Leninogorsk, Alabuğa, Mendeleyev şehirlerinde çıkarılır. Çıkarılan petrol boru hattıyla Moskova, Perm, Gorkiy, Kuybişev, Yaroslavl, Rezon ve Başkurdistan'daki rafinerilere gönderilir. Petrol ve doğal gaz sanayisinin yanında kimya ve petrokimya sanayisi de gelişmiştir. Kimya fabrikalarında polietilen, aseton, sentetik kauçuk, film gibi dört bine yakın kimyevi madde imal edilmektedir. Ayrıca Kazan'da uçak, bilgisayar, kamyon ve dizel motor fabrikaları vardır.
Ülkede tarım faaliyetleri eski Sovyetler Birliği’nin diğer bölümlerinde olduğu gibi devlet çiftliği (Sovhoz) ve kolektif çiftlikler (Kolhoz) tarafından yürütülür. Başlıca tarım ürünleri çavdar, buğday, mısır, keten, şeker pancarıdır. Ayrıca sebzecilik ve meyvecilikle, hayvancılık ve buna bağlı olarak mandıracılık gelişmiştir.
Tataristan'da ulaşımda nehirlerden faydalanılır. Irmak limanlarıyla Moskova ve İdil Nehri havzasının diğer şehirlere düzenli yolcu taşımacılığı yapılır. Demiryolu ulaşımı fazla gelişmemiştir. Ülkenin kuzeybatı ve güneydoğu ucundan Moskova ve Urallara uzanan iki ana hat geçer. Birçok merkeze karayolu bağlantısı vardır. Ülkede birçok otoyol vardır.
- Yeni Yıl Tatili: 1, 2, 3, 4, 5 Ocak
- Anavatan Savunma Günü: 23 Şubat
- Dünya Kadınlar Günü: 8 Mart
- Bahar ve Emek Tatili: 1 Mayıs
- Zafer Günü: 9 Mayıs
- Rusya Günü: 12 Haziran
- Tataristan Cumhuriyeti Günü: 30 Ağustos
- Millî Birlik Günü: 4 Kasım
- Tataristan Cumhuriyeti Anayasası Günü: 6 Kasım[36]
Tataristan Cumhuriyeti’ne özgü dinî tatiller:
- Noel: 7 Ocak
- Kurban Bayramı: İlgili günler
- Ramazan Bayramı İlgili günler
Bu günler resmî tatil kapsamındadır ve bu tarihlerde işler tatil edilir.
Bunların dışında Sabantoy ve Karavon da Tataristan’daki önemli panayır zamanlarındadır. Özellikle Sabantoy etkinlikleri ülkenin sınırlarını da aşan bir ün kazanmıştır. 2008 yılındaki Sabantoy etkinlikleri 21 Haziran’da başlamıştır.
Tataristan Cumhuriyeti yasasına (Tataristan Cumhuriyeti’ndeki Tatiller ve Anma Günleri) göre ana dili günü her yıl 26 Nisan’da kutlanır.[36]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads