Suat Hayri Ürgüplü

Ali Suat Ürgüplü, (d. 13 Ağustos 1903, Şam, Osmanlı İmparatorluğu - ö. 26 Aralık 1981, İstanbul), Türk bürokrat, büyükelçi ve siyasetçi. Türkiye Cumhuriyeti'nin 11'inci başbakanıydı.^[1]

Suat Hayri Ürgüplü
11. Türkiye başbakanı
Görev süresi 20 Şubat 1965 - 27 Ekim 1965
Cumhurbaşkanı	Cemal Gürsel
Yerine geldiği	İsmet İnönü
Yerine gelen	Süleyman Demirel
Cumhuriyet Senatosu Başkanı
Görev süresi 28 Ekim 1961 - 6 Kasım 1963
Yerine geldiği	Makam oluşturuldu
Yerine gelen	Mehmet Enver Aka
Türkiye Gümrük ve Tekel Bakanı
Görev süresi 9 Mart 1943 - 13 Şubat 1946
Yerine geldiği	Raif Karadeniz
Yerine gelen	Tahsin Çoşkan
Türkiye Büyük Millet Meclisi 6., 7. ve 9. Dönem Milletvekili
Görev süresi 22 Mayıs 1950 - 12 Mart 1954
Seçim bölgesi	1950 - Kayseri
Görev süresi 3 Nisan 1939 - 14 Haziran 1946
Seçim bölgesi	1939 - Kayseri 1943 - Kayseri
Kişisel bilgiler
Doğum	Ali Suat[1] 13 Ağustos 1903 Şam, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	26 Aralık 1981 (78 yaşında) İstanbul, Türkiye
Defin yeri	Edirnekapı Şehitliği, İstanbul
Partisi	Cumhuriyet Halk Partisi Demokrat Parti Adalet Partisi
Evlilik(ler)	Zeynep Nigar Ürgüplü (e. 1932; ö. 1981) [2][3]
Çocuk(lar)	Hayri Ürgüplü (1936-2017[4])
Bitirdiği okul	Galatasaray Lisesi, İstanbul Hukuk Fakültesi, İstanbul
Mesleği	Hukukçu
Hükûmeti	29. Türkiye Hükûmeti
Dini	İslam

Ailesi

Osmanlı İmparatorluğu'nun Birinci Dünya Savaşı'na dahil olması için fetva veren Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi'nin oğludur. Lâle Devri'nin meşhur sadrazamı Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın soyundandır.

Hayatı

Galatasaray Lisesi'nden sonra 1926 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nden mezun oldu. 1924 Nüfus Mübadelesi mahkemelerinde çalıştı. Galatasaray Spor Kulübü'nde atletizm yaptı.

1929-1932 yılları arasında İstanbul Ticaret Mahkemesi'nde hakim olarak görev yaptı.

1939 ve 1943 yıllarında Kayseri milletvekili seçildi. İkinci Şükrü Saraçoğlu hükümetinde gümrük ve tekel bakanı oldu. Bakanlığı döneminde kahve ithalatı konusunda yolsuzluklar olduğu yolunda dedikodular çıkınca örnek bir davranışta bulundu:

“	Adımın da karıştığı kahve yolsuzluğuyla ilgili, bakanlığımda bir komisyon kurulmuştur. Bu teftiş heyetinin selametle çalışabilmesi için, benim, bu bakanlık koltuğundan ayrılmam gerekir; aksi halde, komisyonu etkilerim, sağlıklı bir karar oluşmaz. O nedenle, siyasi ahlak gereği, bakanlıktan istifa ediyorum.	„

Daha sonra Yüce Divan'da yapılan yargılama sonucunda beraat etti. Bu olay hâlen bazı okullarda idare hukuku dersinde okutulmaktadır.

1950 yılında tekrar Türkiye Büyük Millet Meclisi'ne döndü. 1952 yılına kadar Demokrat Parti Kayseri milletvekilliği yaptı. Avrupa İstişari Meclisi'nde başkan yardımcılığı görevinde bulundu.

1952 yılında Bonn büyükelçiliğine atandı. 1955 yılında Londra, 1959 yılında Washington, 1960 yılında Madrid büyükelçiliğine atandı.

1961 seçimlerine katılarak Adalet Partisi Kayseri senatörü seçildi. Cumhuriyet Senatosu'nun ilk başkanı oldu. Bu görevi tamamladıktan sonra 1965 yılında İsmet İnönü'nün başbakanlıktan istifa ettiği 5 Şubat tarihinden 10 Ekim 1965 genel seçimleri sonrasına kadar Adalet Partisi'nin öncülüğündeki koalisyon hükûmetinin başkanlığını yaptı. 1966 yılında kontenjan senatörü seçildi. 1972 yılına kadar bu görevde kaldı.

Nihat Erim hükûmetinin 17 Nisan 1972'de istifasından sonra, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay yeni hükûmeti kurma görevini önce Suat Hayri Ürgüplü'ye verdi. Ancak daha sonra - büyük olasılıkla 12 Mart darbesini yapan komutanların, eski DP ve AP geçmişi nedeniyle uygun bulmamaları nedeniyle - Ürgüplü'nün kabinesini onaylamadı ve yeni hükûmeti kurma görevini Ferit Melen'e verdi.

26 Aralık 1981 tarihinde, 13 yıldır muzdarip olduğu kalp hastalığı neticesinde vefat etti. Mezarı Edirnekapı Şehitliği'ndedir.

Ailesi

Suat Hayri Ürgüplü'nün babası Hayri Efendi Osmanlı Devleti'nin son döneminde şeyhülislamlık yapmış bir din adamıydı. Eşi Zeynep Nigar Hanım ile 1933 yılında evlenen Ürgüplü'nün bu evlilikten Hayri adında bir oğlu vardı.^[2][3] Suat Hayri Ürgüplü'nün oğlu Hayri Ürgüplü, 1965 yılında eski Irak Kralı Gazi bin Faysal'ın nişanlısı ve aynı zamanda son Osmanlı Padişahı Vahdettin'in torunu Hanzade Sultan'ın kızı Fazıla İbrahim ile evlenmişti. Bu evlilikten iki torunu bulunmaktaydı.^[5] Sabiha Sultan'ın kızı Hanzade Sultan ile dünür olmuştu. Kardeşi Münip Hayri Ürgüplü de milletvekilliği yaptı.

Kaynakça

1. "TBMM Albümü 2. Cilt (1950-1980)" (PDF). TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü. 12 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ekim 2021.
2. "TÜRK PARLAMENTO TARİHİ TBMM - IX. DÖNEM 1950 - 1954 VII. CİLT" (PDF). 21 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
3. "Türk Parlamento Tarihi I. Cilt" (PDF). 9 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Temmuz 2022.
4. "Bebek Camii'ndeki cenaze". 29 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2020.
5. 12 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: İsmet İnönü	11. Türkiye başbakanı 20 Şubat 1965 - 27 Ekim 1965	Sonra gelen: Süleyman Demirel
Önce gelen: Yeni makam	Cumhuriyet Senatosu Başkanı 28 Ekim 1961 - 6 Kasım 1963	Sonra gelen: Mehmet Enver Aka
Önce gelen: Raif Karadeniz	Türkiye Gümrük ve Tekel Bakanı 9 Mart 1943 - 13 Şubat 1946	Sonra gelen: Tahsin Çoşkan