Cumhuriyet Senatosu (Türkiye)

Cumhuriyet Senatosu ya da eskiden yaygın bir şekilde kullanılan adıyla Okumuşlar Meclisi, Türkiye'de 1961-1980 yılları arasında çift meclisli sistem yürürlükteyken TBMM'nin üst kanadını oluşturan yasama organı. Alt kanadı ise Millet Meclisi idi.

Cumhuriyet Senatosu
Tür
Tür	Türkiye Büyük Millet Meclisinin üst kanadı
Tarih
Kuruluş	20 Temmuz 1961
Dağılış	12 Eylül 1980
Başkanlık
Başkan	Suat Hayri Ürgüplü (AP) 1961-1963
	Mehmet Enver Aka (AP) 1963-1965
	İbrahim Şevki Atasagun (AP) 1965-1970
	Tekin Arıburun (AP) 1970-1977
	Sırrı Atalay (CHP) 1977-1979
	İhsan Sabri Çağlayangil (AP) 1979-1980
Yapı
Sandalye	165 + Tabii Senatörler
Siyasi gruplar	Adalet Partisi Cumhuriyet Halk Partisi Yeni Türkiye Partisi Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi Millet Partisi Türkiye İşçi Partisi Cumhuriyetçi Güven Partisi Demokratik Parti Milliyetçi Hareket Partisi Türkiye Birlik Partisi
Komisyonlar	Anayasa ve Adalet Komisyonu Bütçe ve Plan Komisyonu Cumhuriyet Senatosu Hesaplarını İnceleme Komisyonu Bayındırlık, Ulaştırma ve İmar-İskan Komisyonu Dışişleri, Turizm ve Tanıtma Komisyonu İçişleri Komisyonu Mali ve İktisadî İşler Komisyonu Millî Eğitim - Gençlik ve Spor Kültür Komisyonu Millî Savunma Komisyonu Sosyal İşler Komisyonu[1]
Ortak komisyonlar	Kamu İktisadî Teşebbüsleri Karma Komisyonu Dilekçe Karma Komisyonu Kitaplık Karma Komisyonu[1]
Seçimler
Son seçim	14 Ekim 1979
Toplantı yeri
Türkiye Büyük Millet Meclisi Bakanlıklar, Ankara
Anayasa
9 Temmuz 1961 tarihli ve 334 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası

Tabii üyeler dışında Cumhuriyet Senatosuna aday olabilmek için 40 yaşını doldurmuş olmak ve yükseköğrenim yapmış olmak gerekiyordu. Hükûmet, Cumhuriyet Senatosuna karşı değil, Millet Meclisine karşı sorumluydu. Güven oylaması sadece Millet Meclisinde yapılıyordu. Cumhuriyet Senatosunun gensorusuyla hükûmeti düşürme yetkisi yoktu.

1980 yılından sonra tekrar tek meclisli sisteme geri dönüldü ve 19 yıllık bir çalışma süresinden sonra yürürlükten kaldırıldı.

Senato salonu, günümüzde iktidar partisinin grup toplantı salonu olarak kullanılmaktadır.

Senato üye yapısı

1961 Anayasası'nda göre Cumhuriyet Senatosu üç çeşit üyeden oluşuyordu.

1. 150 adet olan birinci grup üyeler halk tarafından seçiliyordu.
2. 15 adet olan ikinci grup üyeler ise cumhurbaşkanınca seçiliyordu. Bunlar kontenjan senatörü olarak bilinmektedir.
3. "Tabii Senatörlük" kendi içinde iki gruba ayrılıyorlardı. Bunlardan birincisi Millî Birlik Komitesi başkan ve üyeleriydi. İkincisi ise eski cumhurbaşkanlarıydı.

Birinci grup üyelerin görev süresi altı yıldı. Ancak seçimler 2 yılda bir yapılıyordu ve her seçimde üyelerinin sadece üçte biri yenileniyordu. 1961 Anayasası'nın geçici 10. maddesine göre 1961 seçimlerinden iki yıl sonra yapılacak seçimlerle yenilenecek üyeler ile dört yıl sonra yapılacak seçimle yenilenecek olan üyeler ad çekilerek belirlenmiştir. Böylece A, B ve C grubu olmak üzere 3 grup oluşmuştur.

İkinci grup üyelerin görev süresi de altı yıldı.

Üçüncü grup üyeleri ise ömür boyu görev yapıyorlardı.

Senato seçimleri

Seçim tarihi	Seçim türü[2]
15 Ekim 1961	Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu genel seçimi
7 Haziran 1964	Cumhuriyet Senatosu C Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ara seçimi
5 Haziran 1966	Cumhuriyet Senatosu B Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi
2 Haziran 1968	Cumhuriyet Senatosu A Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi
14 Ekim 1973	Millet Meclisi genel ve Cumhuriyet Senatosu C Grubu yenileme seçimi, Cumhuriyet Senatosu ara seçimi
12 Ekim 1975	Cumhuriyet Senatosu B Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi
5 Haziran 1977	Millet Meclisi genel ve Cumhuriyet Senatosu A Grubu yenileme seçimi
14 Ekim 1979	Cumhuriyet Senatosu C Grubu yenileme seçimi. Cumhuriyet Senatosu ve Millet Meclisi ara seçimi

Senato başkanları

№	Fotoğraf	Başkan	Göreve Başlama	Görevden Ayrılma	Parti
1		Suat Hayri Ürgüplü	28 Ekim 1961	6 Kasım 1963		Adalet Partisi
2		Enver Aka	6 Kasım 1963	2 Aralık 1965
3		İbrahim Şevki Atasagun	2 Aralık 1965	19 Kasım 1970
4		Tekin Arıburun	19 Kasım 1970	14 Haziran 1977
5		Sırrı Atalay	16 Haziran 1977	6 Kasım 1979		Cumhuriyet Halk Partisi
6		İhsan Sabri Çağlayangil	6 Kasım 1979	12 Eylül 1980		Adalet Partisi

Cumhuriyet Senatosu Başkanvekilleri listesi

Dönem	Başkanvekili	Görev başlangıcı	Görev bitişi	Parti
1. Dönem	İbrahim Şevki Atasağun	28 Ekim 1961	25 Ekim 1962	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	28 Ekim 1961	25 Ekim 1962	Cumhuriyet Halk Partisi
	İhsan Hamit Tiğrel	28 Ekim 1961	25 Ekim 1962	Yeni Türkiye Partisi
2. Dönem	Turhan Kapanlı	2 Kasım 1962	25 Ekim 1963	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	2 Kasım 1962	25 Ekim 1963	Cumhuriyet Halk Partisi
	İhsan Hamit Tiğrel	2 Kasım 1962	25 Ekim 1963	Yeni Türkiye Partisi
3. Dönem	Hâzım Dağlı	6 Kasım 1963	10 Eylül 1964	Cumhuriyetçi Köylü Millet Partisi
	Sırrı Atalay	6 Kasım 1963	10 Eylül 1964	Cumhuriyet Halk Partisi
	İhsan Hamit Tiğrel	6 Kasım 1963	10 Eylül 1964	Yeni Türkiye Partisi
4. Dönem	Fikret Turhangil	2 Kasım 1964	27 Ekim 1965	Adalet Partisi
	Muhittin Kılıç	2 Kasım 1964	27 Ekim 1965	Cumhuriyet Halk Partisi
	İhsan Hamit Tiğrel	2 Kasım 1964	27 Ekim 1965	Yeni Türkiye Partisi
5. Dönem	Fikret Turhangil	2 Aralık 1965	4 Ağustos 1966	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	7 Aralık 1965	4 Ağustos 1966	Cumhuriyet Halk Partisi
	Kadri Kaplan	7 Aralık 1965	4 Ağustos 1966	Tabii Üye
6. Dönem	Fikret Turhangil	1 Kasım 1966	28 Temmuz 1967	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	1 Kasım 1966	28 Temmuz 1967	Cumhuriyet Halk Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1966	28 Temmuz 1967	Tabii Üye
7. Dönem	Fikret Turhangil	1 Kasım 1967	10 Haziran 1968	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	10 Haziran 1968	23 Ekim 1968	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	1 Kasım 1967	23 Ekim 1968	Cumhuriyet Halk Partisi
	Macit Zeren	1 Kasım 1967	23 Ekim 1968	Adalet Partisi
8. Dönem	Lütfi Tokoğlu	1 Kasım 1968	27 Ekim 1969	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1968	27 Ekim 1969	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	1 Kasım 1968	27 Ekim 1969	Cumhuriyet Halk Partisi
9. Dönem	Lütfi Tokoğlu	1 Kasım 1969	3 Ağustos 1970	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1969	3 Ağustos 1970	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	1 Kasım 1969	3 Ağustos 1970	Cumhuriyet Halk Partisi
10. Dönem	Macit Zeren	19 Kasım 1970	26 Ekim 1971	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	19 Kasım 1970	26 Ekim 1971	Adalet Partisi
	Hayri Mumcuoğlu	19 Kasım 1970	26 Ekim 1971	Cumhuriyet Halk Partisi
11. Dönem	İskender Cenap Ege	1 Kasım 1971	26 Ekim 1972	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1971	26 Ekim 1972	Adalet Partisi
	Hayri Mumcuoğlu	1 Kasım 1971	26 Ekim 1972	Cumhuriyet Halk Partisi
12. Dönem	Macit Zeren	1 Kasım 1972	24 Ekim 1973	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1972	24 Ekim 1973	Adalet Partisi
	Sırrı Atalay	1 Kasım 1972	8 Mayıs 1973	Cumhuriyet Halk Partisi
	Necip Mirkelâmoğlu	8 Mayıs 1973	24 Ekim 1973	Cumhuriyet Halk Partisi
13. Dönem	İskender Cenap Ege	20 Kasım 1973	21 Şubat 1974	Adalet Partisi
	Necip Mirkelâmoğlu	21 Şubat 1974	20 Temmuz 1974	Cumhuriyet Halk Partisi
	Mehmet Ünaldı	20 Kasım 1973	20 Temmuz 1974	Adalet Partisi
	Zihni Betil	19 Şubat 1974	20 Temmuz 1974	Cumhuriyet Halk Partisi
14. Dönem	Necip Mirkelâmoğlu	1 Kasım 1974	17 Temmuz 1975	Cumhuriyet Halk Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1974	17 Temmuz 1975	Adalet Partisi
	Zihni Betil	1 Kasım 1974	17 Temmuz 1975	Cumhuriyet Halk Partisi
15. Dönem	Kâzım Kangal	25 Aralık 1975	14 Ekim 1976	Cumhuriyet Halk Partisi
	Macit Zeren	25 Aralık 1975	14 Ekim 1976	Adalet Partisi
	Rahmi Erdem	25 Aralık 1975	14 Ekim 1976	Cumhuriyet Halk Partisi
16. Dönem	Ergün Ertem	1 Kasım 1976	12 Temmuz 1977	Cumhuriyet Halk Partisi
	Osman Salihoğlu	12 Temmuz 1977	27 Ekim 1977	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1976	27 Ekim 1977	Adalet Partisi
	Rahmi Erdem	1 Kasım 1976	27 Ekim 1977	Cumhuriyet Halk Partisi
17. Dönem	Osman Salihoğlu	8 Kasım 1977	30 Ekim 1978	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	8 Kasım 1977	30 Ekim 1978	Adalet Partisi
	Rahmi Erdem	1 Kasım 1977	9 Mayıs 1978	Cumhuriyet Halk Partisi
	Fevzi Hakkı Esatoğlu	9 Mayıs 1978	30 Ekim 1978	Cumhuriyet Halk Partisi
18. Dönem	Osman Salihoğlu	1 Kasım 1978	23 Ekim 1979	Adalet Partisi
	Mehmet Ünaldı	1 Kasım 1978	23 Ekim 1979	Adalet Partisi
	Cengizhan Yorulmaz	2 Kasım 1978	23 Ekim 1979	Cumhuriyet Halk Partisi
19. Dönem	Rahmi Erdem	6 Kasım 1979	12 Eylül 1980	Cumhuriyet Halk Partisi
	Mehmet Ünaldı	6 Kasım 1979	12 Eylül 1980	Adalet Partisi
	Cengizhan Yorulmaz	6 Kasım 1979	12 Eylül 1980	Cumhuriyet Halk Partisi

Ayrıca bakınız

• Demokrat Parti
• 27 Mayıs Darbesi
• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası (1961)
• Senato
• Cumhuriyet Senatörleri listesi

Kaynakça

1. "Arşivlenmiş kopya". 20 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Eylül 2016.
2. http://auhf.ankara.edu.tr/dergiler/auhfd-arsiv/AUHF-1981-38-01-04/AUHF-1981-38-01-04-Turk.pdf 4 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Açık Parlamento Üyeliklerinin Ara Seçimler Yoluyla Ya da Yedeklerle Doldurulması Doç. Dr. Hikmet Sami Türk