En İyi Sorular
Zaman Çizelgesi
Sohbet
Bakış Açıları
Safevî Hanedanı
İran'a hükmetmiş bir hanedan Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Remove ads
Safevî Hanedanı, 1501'den 1736'ya kadar bugünkü İran ve Güney Kafkasya'yı yönetmiş hanedandır. Adını Erdebil'deki Safeviyye tarikatının kurucusu Safiyüddin Erdebilî'den alır.
Köken
Özetle
Bakış açısı
Safevî Hanedanı'nın kökeni, 13. yüzyılın sonunda Şah İsmâil'in altıncı dereceden dedesi olan[1] Safiyüddin İshak'ın Erdebil'de kurmuş olduğu Safevî tarikatı’ndan gelmektedir.[2] Gilan'da mürşidi Şeyh Zahid-i Gilanî'nin müridi olmuş Safiyüddin, şeyhin kızı ile evlenerek Zahidiyye tarikatının başına gelmiş ve Zahid'in ölümünden sonra tarikat Safevîyye olarak tanınmıştır.[3] Şeyh Cüneyt'in tarikat başkanlığı döneminde, Akkoyunlular koruması altında olan Safevîler, büyük sayıda Azeri ve Anadolu Türk'ünü Şiîliğe çevirmeye başlamışlar.[4] Bu Şiî [Alevî] Türkmenler genelde başlarına kırmızı sarık giydikleri için, tarihi "kızılbaş" adını almışlar.[4]
Saffetü’s-Safa'daki verilerden hareketle Safiyüddin Erdebilî’ye “Türk’ün piri” denildiğini, şeyhin “Türk köyünde” yaşadığını ve misafir gelen Türk müritlerine daha iyi hizmette bulunarak onlara beyaz ekmek ve bal sunduğu birçok kaynaklarında bile Şeyh Safi’nin 1272 yıllarında aslen Fars olan birçok çağdaşlarının da ona, ey Türk Piri, diye hitap ettikleri görülmektedir.[5][6]
Safevî Tarikatı'nın kurucusu Safiyüddin Erdebilî hakkındaki birincil bilgi kaynağı Safvetü's-Safâ adlı eserdir. Bu eseri Safiyüddin Erdebilî'nin oğlu Sadreddin Musa, müridi olan İbn Bezzâz'a yazdırmıştır.[7] Bu eserde Şeyh Safiyüddin'in atalarından Firüzşah Zerrin Külah'ın el-Kürdî nisbesi taşıdığı belirtilmektedir ve bu nisbe kitapta şöyle açıklanmaktadır: "Pirûz'un Kürt nisbesine gelince, bu durum şöyleydi: Kürd askerleri tarikat erbabı Şeyh İbrahim Edhem'in evladından olan padişah ile birlik olup Sincar tarafından huruç ettiler. Azerbaycan'ı bütünüyle fethedip ele geçirdiler. Mugan bölgesinin ahalisinin hepsi Zerdüşt idi. Erran, Alivan ve memleket ahalisinin hepsi kâfirdi. İslam askeri buraları istila edince, bu beldeleri İslam'a döndürdüler ve Müslümanlaştırdılar. Bu beldelerin ele geçirilmesi tamamlanınca Erdebil vilayeti ve mülhakatı Pirûz'a verildi <bu Pirûz, Zerrin Külah diye şöhret bulmuştu> Bu Pirûz güçlü, varlıklı ve servet sahibi biriydi."[8]
Safvetü's-Safâ adlı eserde Şeyh Safiyüddin'in Fars bölgesinde bir şeyhle karşılaşınca "pir-i Türk" olarak çağrıldığı da yazmaktadır.[9] Ancak akademisyen Hanna Sohrweide eserdeki Türk kelimesinin Fars edebiyatında kullanılan "güzel" manasında kullanıldığını iddia eder.[9] Ayrıca Safvetü's-Safâ'da yer alan şecereye göre hanedanın kökü Ali'ye dayandırılarak seyyidlik iddia edilmektedir.[10] Ancak bu iddianın Hoca Ali veya Şeyh Cüneyd dönemlerinde icat edildiği ileri sürülmektedir.[11] Bazı modern yazarlar ilk dönem Safevî şeyhlerinin ana dillerinin Farsçanın Gilan lehçesi olduğunu savunurlar.[9]
Zeki Velidi Togan,[12] Faruk Sümer[13] gibi yazarlar ailenin kökeninin Kürt olduğunu savunurlar ancak Togan ailenin sonradan Türkleştiğini söyler. İranlı tarihçi Ahmed Kesrevi ise ailenin İranlı olabileceğini ve Kürt nisbesinin sonradan verildiğini söylemiştir.[14] Azerbaycanlı tarihçi Mirza Abbaslı, İsmail Hakkı Uzunçarşılı[15] ve Wilhem Barthold[16] ise ailenin Türk kökenli olduğunu iddia etmişlerdir.[17]
Remove ads
Safevi şahları
- I. İsmail (1501-1524)
- I. Tahmasb (1524- 1576)
- II. İsmail (1576- 1578)
- Muhammed Hüdabende (1578- 1587)
- I. Abbas (1587 - 1629)
- Safî (1629- 1642)
- II. Abbas (1642- 1666)
- I. Süleyman (1666- 1694)
- Hüseyin Mirza (1694- 1722)
- II. Tahmasb (1722- 1732)
- III. Abbas (1732- 1736)
Ayrıca bakınız
Kaynakça
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads