Sadzlar

Sadzlar (Abhazca: Асаӡуа) veya Cigetler, Abhazların alt etnik gruplarından biridir. Sadz kabilesi, Küçük Abhazya adı verilen Gagra şehri ve Matsesta nehri (Rusça: Мацеста) arasındaki bölgede yaşamıştır. Sovyet etnograf L.İ. Lavrov, Cigetler’in Gagra’dan Soçi’ye kadar alanda yaşamakta olduklarını belirtmişti.^[1]

Sadzların anavatanı olan ve Küçük Abhazya olarak da bilinen Jiketi (Gürcüce: ჯიქეთი) ile yanında yer alan Abhazya bölgesini gösteren tarihi harita

Tarihçe

Sadzlar tarihi açıdan Gagra'nın kuzeyinde Hosta nehrine kadar uzanan Karadeniz kıyılarında yaşıyorlardı. Sadz olarak adlandırılan bu bölgede Kamiş, Arıdba, Marşan ve Geçba gibi kabileler yaşıyordu ve bu kabileler Tsanba kabilesinin egemenliği altındaydılar. Ubıh prensi Awubla, Çızmaa ve Dziaş, Sadz kökenli bir aileden geliyordu. Bir görüşe göre 12-14. yüzyıllarda Sadzların bir bölümü, Ubıhların baskısı sonucunda Büyük Kafkas Dağlarının kuzey eteklerine göç etmek zorunda kaldı. Bu göç eden boylar Abaza halkını oluşturdu. Bu teorilerden birine göre de bugünkü Abazaların atalarının Abhazya'dan göç ettiği varsayımına dayanır.

Kafkas Savaşı ve sürgün

Rus-Kafkas Savaşı'nın son direnişini gerçekleştiren Sadz ve Ubıh ileri gelenleri.

Sadzlar, Aybgalar ve Ahçıpsılar, Kafkasya Savaşı’nda Ruslara karşı direnen son Abhazyalı kabilelerdi. Ruslar, son olarak Açipsiler ve Aibgaların topraklarını ele geçirdiler. Günümüzde bu topraklar Krasnaya Polyana olarak adlandırılmaktadır. 1864'te son bulan Çerkes-Rus savaşının sonucunda Sadzların çoğu Osmanlı İmparatorluğu'na çerçevesinde sürülmüştür. Sürgün edilenlerin bir bölümü, o dönemde Osmanlı egemenliği altında olan Acara'ya yerleşmiştir. Rus kaynaklarının verilere göre 1863-1864 yıllarında Osmanlı’ya sürgün edilen yaklaşık 20 bin Abhaz'ın içerisinde içerisinde Sadz (Ciget) nüfusu 12.000 kişi civarındadır.^[2]

Modern durum

Türkiye'de büyük bölümü Sakarya ve Zonguldak'ta olmak üzere Abhazcanın Sadz lehçesinin konuşulduğu 23 köy bulunmaktadır. Bunlar Akbalık (Akyazı-Sakarya), Harmanlı (Karapürçek-Sakarya), İrfanisani (Akyazı-Sakarya), Bıçkıdere (Akyazı-Sakarya), Mesudiye (Karapürçek-Sakarya), Kuzuluk (Akyazı-Sakarya), Kemaliye (Arifiye-Sakarya), Taşburun (Akyazı-Sakarya), Yongalık (Akyazı-Sakarya), Şükriye (Erenler-Sakarya), Boğazköy (Arifiye-Sakarya), Değirmendere (Erenler-Sakarya), Karadere (Hendek-Sakarya), Kanlıçay (Karapürçek-Sakarya), Yüksel (Karapürçek-Sakarya), Çaybaşı Fuadiye (Arifiye-Adapazarı), Gebeş (Akyazı-Sakarya), Doğançay (Geyve-Sakarya), Tuapsalar (Erenler-Sakarya), Yazlık (Akyazı-Sakarya), Yukarıihsaniye (Zonguldak-Çaycuma), Aşağıihsaniye (Zonguldak-Çaycuma) ve Çakrazova (Bartın-Amasra)'dır.^[3]

Dil

Abhazca’nın bir diyalekti sayılan Sadz dili yalnızca Türkiye’de konuşulur. Sadz diyalekti, Ahaltsis ve Tsviji alt diyalektlerine ayrılır. Sadz, Bzıp lehçesi ve modern Abhaz yazı dilinin temelini oluşturan Abzhywa lehçesi ile birlikte Abhazcanın üç temel lehçesinden biri olarak kabul edilmektedir.^[4] Abhaz dilbilimci Viacheslav Chirikba'ya göre Sadz güney Abhaz lehçelerinin güneybatı kolunu oluşturur.^[5]

Ayrıca bakınız

• Türkiye Çerkesleri
• Çerkes Soykırımı

Kaynakça

1. L.İ. Lavrov. Kafkasya’nın Tarihi ve Etnografyası, L., 1978, s.44
2. A.V. Fedaev. Abhazya Tarihi, Sohum 1934, s.167
3. Selçuk SIMSIM, Sadzlar, Jineps gazetesi, 1 Ocak 2018, https://jinepsgazetesi.com/2018/01/sadzlar 29 Eylül 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
4. Bert Vaux, 1997. The Phonetics and Phonology of Secondary Articulations in Abkhaz.
5. Chirikba, V. A. (1996). A Dictionary of Common Abkhaz. Leiden.