Loading AI tools
Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi (Azerice: Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti, İngilizce: State Oil Company of Azerbaijan Republic kısaltması SOCAR) - Azerbaycan devletine ait petrol ve doğalgaz şirketidir. Devlet şirketi ve ulusal petrol şirketi grupuna dahildir. Azerbaycan'ın iki rafinerisi ile tüm petrol ve gaz boru hatlarını işleten SOCAR, aynı zamanda uluslararası konsortiyumların ülkede gerçekleştirdiği petrol ve doğal gaz projelerine de nezaret etmektedir. Merkez binası SOCAR Tower'dir.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkəti Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Petrol Şirketi | |
|---|---|
 | |
| Kuruluş | 13 Eylül 1992 |
| Tür | Holding |
| Konum | |
| Müşahede Kurulu Başkanı | Rövşen Necef |
| Resmî site | socar.az |
Eleştirmenlere göre SOCAR, Azerbaycan'daki otoriter yönetim için önemli bir gelir kaynağıdır.[1] Şirket, karmaşık sözleşme ağları ve aracılar tarafından yönetilmektedir ve bu durum ülkenin yönetici elitlerinin zenginleşmesine yol açmaktadır.[1][2][3][4][5]
Sovyetler dönemi
Azneft, Azerbaycan petrol endüstrisini entegre eden bir işletme olup, Bolşevik Devrimi sonrasında Azerbaycan petrol endüstrisinin millileştirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Farklı dönemlerde farklı örgütlerin bağlı olduğu Sovyetler Birliği ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ndeki örgütlerin özelliklerine bağlı olarak Azerneftkomite, Azerneftkombinat (daha sonra Azerneft, Azerneftzavodlar ve Azerneftmashingayirma sendikalarına bölünmüş), Azerneftchikharma sendikaları gibi isimlerle bilinmektedir. 1954-1959 yılları arasında Azerbaycan SSR Petrol Endüstrisi Bakanlığı ve 1965-1970 yılları arasında Azerbaycan SSR Petrol Üretim Endüstrisi Bakanlığı Azerneft temelinde kurulmuştur. Ağustos 1970'te tekrar Azerneft olarak adlandırılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
1991-günümüz
Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını kazanmasıyla Azerineft Devlet İdaresi 3 Aralık 1991 tarihinde kurulmuştur. Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR), Azerbaycan'ın iki devlet petrol şirketi olan Azerineft Devlet İdaresi ve Azerneftkimiya Üretim Birliği'nin birleşmesiyle 13 Eylül 1992 tarihinde, o dönemin başkanı Ebulfez Elçibey'in kararnamesiyle kurulmuştur.[6][7] 1994 yılında, Karada ve Denizde Petrol ve Gaz Üretim Birliği, Devlet Petrol Şirketi'nin bir parçası olarak kurulmuştur. 2003 yılında, Karada ve Denizde Petrol ve Gaz Üretim Birliği, Azneft Üretim Birliği'ni oluşturmak üzere birleştirilmiştir.[8]
21 Temmuz 2022 tarihinde, Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet Başkanı İlham Aliyev'in yayımladığı kararnameye dayanarak Rovshan Najaf, SOCAR'ın Başkanı olarak atandı.[9] Aralık 2005'te, Bakü Petrol Rafinerisi eski başkanı ve Azerbaycan parlamentosu üyesi olan Rovnag Abdullayev, SOCAR'ın Başkanı olarak atandı. O, Azerbaycan Endüstri ve Enerji Bakanı olarak atanmış olan Natig Aliyev'in yerine geçti.[10] 21 Temmuz 2022 tarihinde, Rovshan Najaf, Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi SOCAR'ın Başkanı olarak atandı.[11]
Azerbaycan hükûmeti, 1990'larda petrol arama faaliyetlerini hızlandırarak mevcut petrol kuyularını tüketme stratejisi benimsedi ve bunun sonucunda anlık ekonomik kazanımlar elde etti. Victor Menaldo, yeni bağımsız Azerbaycan'ın "Ermenistan'a karşı bir savaş, büyük bir bankacılık krizi ve ekonomik çöküş" sonrasında "kırılgan ve çaresiz bir durumda bulunduğunu" ve "petrol keşiflerinin zirve yapmış olmasına rağmen hükümetin başka bir seçeneği kalmadığını ve petrol arama faaliyetlerini hızlandırıp mevcut kuyuların tükenmesini hızlandırmak zorunda kaldığını" yazmaktadır.[12]
Menaldo 2016 yılında şöyle yazmıştır: "Azerbaycan devletinin zayıflığını petrol arama faaliyetleriyle telafi etme günleri sayılıdır... Azerbaycan şimdi daha çeşitlendirilmiş bir ekonomiye geçebilecek mi, bu açık bir sorudur."[12] Thomas de Waal 2018 yılında şöyle yazmıştır: "Azerbaycan ekonomisi, 'Hollanda Hastalığı' olarak bilinen durumun klasik belirtilerini göstermiştir; bu durumda tek bir ürünün -genellikle petrol veya gaz- ihracına aşırı bağımlılık diğer sektörleri zayıflatır." De Waal'a göre, petrol zenginliği Azerbaycan'da siyasi ve ekonomik elitleri zenginleştirmiş ve petrol zenginliklerinin uzun vadeli kalkınma için yetersiz harcandığına işaret etmiştir.[13]
70.000'den fazla işçisi olan SOCAR 2005'te, günlük 150.000 barrel oranında 14 milyon tondan fazla petrol üretmiştir. Üretilmiş petrol ve gazın çoğu Hazar Denizi'ndeki Azer-Çırak-Güneşli Petrol Sahası, Şahdeniz yataklarından çıkarılmıştır. 2006 yılında Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı kullanıma verildi. 1994'ten bugüne kadar SOCAR, yurt dışı yerleşen özel petrol şirketleri ile 25 üretim paylaşımı anlaşması imzalamıştır. Bakü Petrol Rafinerisi Fabrikası, Petrol Taşları, Bakü Yüksek Petrol Okulu şirketin büyük kuruluşlarından biridir.
Petkim Petrokimya Holding AŞ'nin yüzde 51'i SOCAR Turcas Petrokimya AŞ'ye ait olup Petkim'in yüzde 38,68 hissesi Borsa İstanbul'da (BİST) işlem görmektedir.[14][15]
SOCAR, Azerbaycan'daki yaygın yolsuzlukla sık sık ilişkilendirilir. 2011 yılında Transparency International tarafından gerçekleştirilen 44 petrol şirketinin yolsuzlukla mücadele uygulamalarını değerlendiren bir ankette SOCAR son sırada yer almıştır.[16] Alman Bundestag üyesi ve Avrupa Konseyi Parlamenter Meclisi üyesi Frank Schwabe, SOCAR'ı "otoriter Azerbaycan devlet başkanının dış politika ve spor politikası için merkezi bir yönlendirme aracı" olarak görüyor.[17] SOCAR, Almanya'da "iyi ilişkilere sahip" olarak kabul edilir ve Azerbaycan'ın yolsuzluk dosyalarıyla ilgili lobici faaliyetler ve yolsuzluklar ortaya çıktıktan sonra önemli iddialara maruz kalmıştır. Devlete ait şirket, Berlin'deki Azerbaycan Büyükelçiliği ve Alman-Azerbaycan Forumu Derneği (DAF) tarafından düzenlenen yıllık sempozyumlara destek verir.[18][19]
Rüşvet ve yasa dışı ödemeler
1997-1998 yıllarında Azerbaycan hükûmeti, SOCAR'ı özelleştirme sürecini başlattı. 2009'da, Dooney & Bourke'un kurucusu Frederic Bourke ve Viktor Kožený, Manhattan'da bir mahkeme tarafından, SOCAR'ın özelleştirilmesini Bourke ve Kožený lehine düzenlemeleri için eski Azerbaycan Cumhurbaşkanı Heydar Aliyev, o dönem SOCAR'ın birinci başkan yardımcısı olan oğlu ve ilk cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve diğer Azerbaycan hükûmet liderlerine rüşvet vermekle suçlandı. Bourke, rüşvetlerden haberi olmadığını iddia etti, Kožený ise Azerbaycan liderlerini rüşvet vermekle suçladı. İddianameye göre, toplam rüşvet miktarı 11 milyon doları buldu.[20][21][22]
Bazı raporlara göre, 2013 yılında SOCAR, 10 Amerikan Kongre üyesi ve 32 personeline Bakü'dem bir konferansa katılım için gizlice finansman sağlamıştır. Etkinlikte üç eski üst düzey danışman, o dönemdeki Başkan Barack Obama'nın temsilcileri arasında yer almıştır. Kongre üyeleri ve personeli, seyahat masrafları ve lüks hediyeler SOCAR tarafından karşılanan yüz binlerce dolar değerindeki bir yolculuğa katılmışlardır. SOCAR iddiaya göre, fonları gizlemek için Amerika Birleşik Devletleri'nde faaliyet gösteren kâr amacı gütmeyen şirketler aracılığıyla 750.000 dolarlık fon sağlamıştır. Yolculuğa katılan Kongre üyeleri daha sonra seyahatin SOCAR tarafından finanse edildiğini bilmediklerini belirtmişlerdir. SOCAR ise sponsorluğunun hiçbir zaman gizli olmadığını ifade etmiştir.[23][24]
2017 yılında, SOCAR'ın 2012 yılında Frankfurt'ta Hristiyan Demokrat Birlik Partisi ilçe derneğine yasadışı olarak 28.000 avro ödeme yaptığı ortaya çıkmıştır. Partinin bağışları kabul etmesi, kurumsal bağışların AB dışındaki ülkelerden gelmesinin yasak olduğu Siyasi Partiler Kanunu'nu ihlal etmiştir. Bu durum, halkın öğrenmediği Bundestag yönetimiyle yıllar süren bir hukuk anlaşmazlığına yol açmıştır.[19][25]
2018 yılında, SOCAR'ın 2014 yılında tartışmalı bir şekilde Alman spor kulübü "TuS Dexheim"e 3.000 avro bağış yaptığı ortaya çıkmıştır. Bağış, o zamanın Oppenheim belediye başkanı ve eski Alman Sosyal Demokrat Partisi Bundestag üyesi Marcus Held tarafından organize edilmiştir.[26][27]
Savaş propagandası
2020 yılında, SOCAR, Ermenistan ve Azerbaycan arasında gerçekleşen 44 günlük Dağlık Karabağ savaşı sırasında Azerbaycan hükûmeti adına Ermenistan'a karşı savaş propagandası yapması nedeniyle batılı liderlerden eleştirilere maruz kaldı.[17][28][29][30]
- Azneft İB
- Azerbaycan Petrol Ekonomisi Dergisi
- Azərikimya PU
- Azerigas PU
- Çevre Departmanı
- Fıskiyenin Fıskiyeye Karşı Kurtarılmasının Militarize Edilmiş Kısmı
- Jeofizik ve Jeoloji Bölümü
- Bakü Derin Konstruksiyon Fabrikası
- Haydar Aliyev'in adını taşıyan Petrol Rafinerisi
- Üre Tesisi
- Karmaşık Sondaj İşleri Güven
- Pazarlama ve Ekonomik Operasyonlar Departmanı
- Petrol ve Gaz Rafineri Petrokimya Kompleksi
- Petrol Boru Hattı Departmanı
- Petrol ve Gaz Araştırma Projesi Enstitüsü
- Neftqaztikinti güven
- Ulaştırma Departmanı
- Gaz İşleme Tesisi
- Gaz İhracat Ofisi
- Sosyal Gelişim Dairesi
- Yatırım Yönetimi
- Güvenlik Yönetimi
- Eğitim ve Belgelendirme Departmanı
- Bilgi Teknolojileri ve İletişim Departmanı
- Çalışma koşullarının geliştirilmesi için ofis
11 Temmuz 2023'te duyurulan anlaşma ile Galatasaray ve Azerbaycan’ın enerji devi SOCAR arasında 2023-2024 sezonundan başlamak üzere tüm branşları kapsayan üç yıllık Sponsorluk Reklam ve Tanıtım Hakları sözleşmesi imzalandı. Yapılan anlaşmaya göre Galatasaray Spor Kulübü enerji sponsoru olan SOCAR, sarı kırmızılı takımın UEFA organizasyonu altında oynayacağı tüm Avrupa maçlarında giyeceği formanın göğüs kısmında da yer alacak.[31]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
