Rota

Rota, genellikle deniz ve hava taşıtları için kullanılan, taşıtın bir referans noktasına göre (genellikle gerçek kuzey) "izlemeye çalıştığı" düz hattı belirten bir kavram. Amerikan sistemini kullanan ülkelerde course, Britanya sistemini kullanan ülkelerde track olarak adlandırılır ve bu durum zaman zaman karışıklıklara yol açmaktadır. Uluslararası standardizasyonu sağlamak amacıyla ICAO da, track sözcüğünün kullanımını tavsiye etmektedir.^[1]

Bir uçağın başına etki eden manyetik kuvvetler ve rüzgâr. Rüzgârın yön ve şiddetinin tam olarak bilindiği, tüm sapmaların hassas olarak hesaplandığı ve uçak başının hassas olarak muhafaza edildiği bir durumda taşıtın rotası ile yerdeki iz düşümü (actual track) birebir aynı olacaktır.

1 - Gerçek kuzey
2 - Baş (taşıtın burnunun hedeflediği istikamet)
3 - Manyetik kuzey (Dünya'nın manyetik alanı nedeniyle gerçek kuzeyden farklı)
4 - Pusulada görülen kuzey (deviasyon ve varyasyon hatalarını içerir)
5 - Manyetik deviasyon (taşıtın manyetik alanının neden olduğu sapma miktarı)
6 - Manyetik varyasyon (Dünya'nın manyetik alanının neden olduğu sapma miktarı)
7 - Pusula başı (pusula kuzeyi ile taşıtın başı arasındaki açı miktarı)
8 - Manyetik baş, (pusula başındaki sadece manyetik deviasyon giderilmiş. Bu nedenle manyetik kuzeye göre başı gösteriyor.)
9 - Yan rüzgârın neden olduğu sapma
10 - Gel-git ve dalgaların neden olduğu sapma
AB - Taşıtın rotası (track)

Amerikan sistemini kullanan ülkelerde track sözcüğü uçağın yerdeki izdüşümü anlamında kullanılır. Britanya sistemini kullanan ülkelerde izdüşümünü tanımlamak için ise TMG (track made good) kavramı kullanılır ve bu kısaltma genellikle actual TR (gerçek rota) olarak ifade edilir.^[2]

Etimoloji

Resimdeki uçak 258°C başta yolculuk etmektedir. Bu durum rotasının da 258° olduğu anlamına gelmez.

Rota Türkçeye İtalyanca rotta sözcüğünden geçmiştir.^[3] Bu sözcüğün kökeni 'bölünmüş (yol)' anlamına gelen Latince 'rupta' sözcüğüdür.^[4] Türkçeye İngilizceden geçen course sözcüğü Latince kökenlidir ve 'koşmak' kökünden gelir.^[5] Track sözcüğü iz anlamına gelir ve muhtemelen Almanca veya Hollandaca kökenlidir.^[6]

Bir taşıtın rotası yolculuk esnasında zaman zaman (örneğin her bacakta) değişmekle birlikte, gündelik kullanımda rota sözcüğü daha çok taşıtın yola çıktığı nokta ile hedefi arasında izlenen yolun tamamını (güzergâhı) tanımlamakta kullanılır.^[3]

Baş

Taşıtın kuyruğundan burnuna doğru olan boylamasına ekseninin nişan aldığı istikamete baş (heading) denir.^[7] Baş bir hava aracının içinde bulunduğu "hava kütlesine nazaran" hareket ettiği istikamettir.^[8] Bu nedenle hava kütlesi hareketsiz ise (rüzgâr sapması sıfır ise) taşıtın başı, aynı zamanda rotası (track) olacaktır.

Rüzgâr sapması

Rüzgâr sapması ya da drift, herhangi bir hava ya da deniz taşıtına etki eden rüzgâr sonucu taşıtın seyir istikâmetinde ve süratinde meydana gelen değişikliktir. Rüzgârın yönü ve şiddetinin oluşturduğu vektör nedeniyle taşıtın başı ile rotası (TR) arasında meydana gelen açıdır.^[9] Başka bir deyişle taşıt, rotası üzerinde düz bir hatta seyredebilmek için "rüzgâr içine doğru" sapma açısı kadar rüzgâr düzeltmesi yapmak zorundadır.

Açı cinsinden ifade

Rota, baş gibi istikametler 0° - 360° arasında, saat yönünde artan derecelerle ifade edilir. 000° kuzeyi, 090° doğuyu, 180° güneyi ve 270° batıyı temsil eder. Eğer derece 1 veya 2 haneli bir rakamsa, karışıklıkları önlemek başına 3 rakama tamamlayacak kadar sıfır eklenir: 058° gibi.

• Gerçek baş: Gerçek kuzeye (coğrafî Kuzey Kutbu'na) göre muhafaza edilen istikamettir. Diğer başlardan ayrım yapılması gereken durumlarda true (gerçek) sözcüğüne atfen T harfi ile gösterilir: 180°T vb.
• Manyetik baş: Manyetik kuzeye göre muhafaza edilen istikamettir. Dünya'nın manyetik alanından kaynaklanan doğal sapma (varyasyon) hatasını içerir. M harfi ile gösterilir: 056°M vs. Manyetik başın varyasyon hatası giderildiğinde gerçek baş elde edilir.
• Pusula başı: Taşıttaki pusulaya göre muhafaza edilen (pusulada okunan) istikamettir. İstikamet cayrosu gibi pusulaya göre kalibre edilen cihazlarda okunan değer de pusula başıdır. Pusula başının doğal (varyasyon) ve yapay sapma (deviasyon) hataları giderilmemiştir. Deviasyon hatası giderildiğinde manyetik baş, buna ilaveten vasyasyon hatası da giderildiğinde gerçek baş elde edilir. Pusula başı, İngilizce compass (pusula) sözcüğüne atfen C harfi ile gösterilir: 136 °C vs.

Kaynakça

• Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.

1. Vectors and the wind triangle 29 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Aircraftpilots.com
2. Air pilots manual 3: Air Navigation. s 13.
3. "rotta." Güncel Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu. Erişim: 21 Aralık 2011
4. "route." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
5. "course." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
6. "track." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
7. "Havacılık Terimleri ve Kısaltmalar Sözlüğü". 31 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2012.
8. Pooley's, sf 7
9. Pooley's sf 11

Ayrıca bakınız

• Seyir (navigasyon)