Oğuz dil grubu

Oğuz grubu Türkî diller dil ailesinden Şaz Türkçesinin güneybatı koludur. Bu gruba ait dillerin toplam konuşan sayısı 120 milyon civarında olup Azerice, Türkçe ve Türkmence, bu gruptaki dillerin yaklaşık %95'ini oluştururlar. Gagauzca, Balkan Gagauz Türkçesinden farklı bir dildir.

Oğuz
Coğrafi dağılım
Sınıflandırma	Türk dilleri Şaz Türkçesi Oğuz
Alt bölümler	Doğu grubu Batı grubu Güney grubu Orta grubu Salarca

Oğuzcanın bir yazı dili olarak varlığını ortaya koyması oldukça geçtir. Başlangıcı, Oğuzlar'ın Anadolu'da kurdukları Anadolu Selçuklu Devleti'nin sonlarına denk gelir. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun resmî dili Farsça olduğu için 13. yüzyılın ikinci yarısında yazılmış olan eserler de nitelik bakımından daha çok halka seslenen basit içerikli dinî eserlerdir. Selçukluların devamı niteliğindeki Anadolu Beylikleri döneminde ise, Oğuz Türkçesi artık çok yönlü yüzlerce telif ve tercüme eserlerle olgunluğa erişmiş bir yazı dili durumuna gelmiştir. Eski Anadolu Türkçesi veya Eski Türkiye Türkçesi diye adlandırılan bu dönem 13. ve 15. yüzyıllar arasını kaplamıştır.^[1] Azerice de yazı dili geleneğine sahip olma bakımından Türkiye Türkçesiyle hemen hemen paraleldir. Türkmen Türkçesi ve Gagavuzca'ya nispeten daha geç yazı dili olmuştur.

Sınıflandırma

Tüm Türk dillerini konuşanların sayısı, birbirini anlayabilen dillerden oluşan gruplara ayrıldığında, böyle bir paylaşım ortaya çıkmaktadır.

  Karluk (%18.89)

  Kıpçak (%14.46)

  Ogur (%1.06)

  Sibirya (%0.41)

  Argu (%0.03)

  Oğuz (%65.15)

Günümüzde konuşulan Oğuz dilleri bulundukları coğrafya ve sahip oldukları ortak özelliklerden yola çıkarak Doğu, Batı ve Güney kollarına ayrılmaktadır.

Ön Türkçe	Şaz Türkçesi	Oğuz	Salarca
			Batı	Türkçe Azerice[n 1][2] Gagavuzca Balkan Gagavuzcası Ahıska Türkçesi
			Doğu	Türkmence Horasan Türkçesi
			Güney	Kaşkayca

Kırım Tatarcası ve Urumca Kıpçak grubuna ait diller olmakla birlikte Oğuz dillerinden büyük oranda etkilenmişlerdir.

Günümüzde ölü bir dil olan Peçenekçe'nin de çok büyük ihtimalle bir Oğuz dili olduğu düşünülmektedir ancak yeterli kanıt bulunamamıştır.^[3]

Özellikler

Oğuz dilleri belirli dilsel ortak özellikler gösterdiklerinden ötürü aynı dil grubu altında sınıflandırılırlar. Bu özelliklerin bazıları diğer Türki diller ile paylaşılmakla beraber kimileri de bu dil grubuna mahsustur.

Paylaşılan özellikler

• Başta bulunan *h sesinin düşmesi (Halaçça dışındaki tüm Türk dillerinde bulunur)
• Eski Türkçede bulunan -n vasıta ekinin düşmesi (Yakutça ve Halaçça dışındaki tüm Türk dillerinde bulunur)

Özgün özellikler

• İnce ünlülerden önce duraksamaların titreşimlileşmesi (Örnek: gör- < kör)
• [ɯ/u]'dan sonra gelen [q/ɣ]'nin düşmesi (Örnek: quru < quruq, "kuru", sarɯ < sarɯɣ, "sarı")
• Ortaç formlarının -gandan-ana değişmesi>
• Bu gruptaki dillerde aslî uzun ünlüler vardır veya aslî uzun ünlülerin izine rastlanır.

Özgün leksikal özellikler

Bu gruptaki diller diğer gruplardaki dillerden farklı olarak, özellikle:

• Ağızı çevreleyen organa: dudak
• Kolun bitiminde yer alan organa: el
• Sol yönünün tersine: sağ
• Bilimsel adı, dilden dile değişkenlik gösterebilir, Passer domestocus olan kuşa: serçe
• Alçağa veya aşağısına: aşağı

ismini ve isminin türevlerini vermektedir. Bu gibi leksikal özellikler, Salarca dahil,^[4] grubun tüm dillerinde ayırt edicidir.

Konuşanların dağılımı

Dil	Konuşan sayısı	Konuşulan ülkeler ve konuşan sayısı
Türkçe	88 milyon	Türkiye, 77 milyon Balkanlar, 1.9 milyon  Bulgaristan, 566.408  Kuzey Kıbrıs, 265.000  Rusya, 800.000,  Almanya, 4,5 milyon  Avrupa Birliği (Batı ve orta) 4.000.000  Irak, 2.500.000  Suriye, 800.000~1.800.000
Gagavuzca	140.000	Moldova, 114.000  Ukrayna, 20.000  Bulgaristan, 10.000[5]
Azerice (Azerbaycan Türkçesi)	23 milyon[6]	İran, 10,9 milyon[7]  Azerbaycan, 9 milyon  Türkiye, 500.000  Rusya, 2 milyon[kaynak belirtilmeli]  Gürcistan, 500.000[8]
Türkmence	11.2 milyon	Türkmenistan, 6,1 milyon  İran, 2 milyon  Afganistan, 3 milyon  Özbekistan, 250.000[9]
Horasanca	886.000	İran (Horasan)[10]
Kaşgayca	1.500.000	İran (Fars, Huzistan)[11]
Aynallu	7.000	İran (Merkezi, Erdebil ve Zencan)
Afşarca	30.000	Afganistan (Kabil, Herat), Kuzeydoğu-İran
Salarca	70.000	Çin, (Qinghai ve Gansu)[12]
Toplam	~121.000.000

Notlar

1. Azerice, Glottolog gibi bazı kaynaklarda Salçukça ile beraber Batı grubu yerine "Orta Oğuz dilleri" adlı farklı bir kola yerleştirilir.

Ayrıca bakınız

• Türk dilleri
• Türk halkları
• Türkler
• Azeriler
• Gagauzlar

Kaynakça

1. Zeynep,KORKMAZ,"OĞUZ TÜRKÇESİNİN TARİHÎ GELİŞME SÜREÇLERİ VE DİVANU LÛGAT-İT-TÜRK^{[ölü/kırık bağlantı]}",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2. Glottolog'da Modern Azeric 24 Şubat 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. girdisi.
3. Баскаков, Н. А. Тюркские языки, Москва 1960, с. 126-131.
4. Dwyer, Arienne M. (1998). "the Turkic Stratigraphy of Salar: An Oghuz in Chagatay Clothes?". Turkic Languages (İngilizce). Harrassowitz Verlag: 49-83.
5. Lewis, M. Paul, (Ed.) (2009). "Language Family Trees: Altaic, Turkic, Southern, Turkish". Ethnologue: Languages of the World. Dallas, TX: SIL International. 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2011.
6. Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) North Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) South Azerbaijani, Ethnologue (21. baskı, 2018) Salchuq, Ethnologue (21. baskı, 2018) Qashqai, Ethnologue (21. baskı, 2018)
7. Ethnologue'da Güney Azerbaycanca maddesi
8. Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) North Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) South Azerbaijani at Ethnologue (21st ed., 2018) Salchuq at Ethnologue (21st ed., 2018) Qashqai at Ethnologue (21st ed., 2018)
9. Turkmen at Ethnologue (21st ed., 2018)
10. "Khorasani Turkish - Ethnologue". 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2019.
11. http://www.ethnologue.com/language/qxq%7Cwebsite=Ethnologue}}
12. Ethnologue.com :report for language code:slr 18 Eylül 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

• Heinz F. Wendt: Fischer Lexikon Sprachen, 1961 (ISBN 3-596-24561-3)