Mesleme bin Abdülmelik

Mesleme bin Abdülmelik (Arapça: مسلمة بن عبد الملك, Yunanca kaynaklarda Grekçe: Μασαλμᾶς, Masalmas; fl. 705 – 24 Aralık 738), Emevî prens ve 8. yüzyılın ilk on yıllarının en önde gelen Arap generallerinden biridir. Bizans İmparatorluğu ve Hazar Hanlığı'na karşı birçok sefer düzenlemiştir. Özellikle Bizans başkenti Konstantinopolis'in ikinci ve son Arap kuşatmasına liderlik ettiği için büyük ün kazanmıştır.

Mesleme bin Abdülmelik
Ölüm	24 Aralık 738
Bağlılığı	Emevîler
Çatışma/savaşları	Arap-Bizans savaşları: Tuvana Kuşatması, Konstantinopolis Kuşatması (717-718); Hazar-Arap savaşları
Ailesi
Babası	Abdülmelik bin Mervan
Eşi	al-Rabab
Akrabaları	Amcası: Muhammed bin Mervan Kardeşleri: Velîd, Süleyman, Yezîd ve Hişâm

İlk yılları ve kariyeri

Mesleme, Emevi halifesi Abdülmelik bin Mervan'ın (h. 685-705) oğlu ve halifeler Velîd (h. 705-715), Süleyman (h. 715-717), Yezîd (h. 720-724) ve Hişâm'ın (h. 724-743) üvey kardeşidir.^[1][2] Annesi köle cariye olduğu için Mesleme tahtın miras hakkından çıkarıldı.^[3][4] Karkisiya'nin isyancı Kays lideri Zufar bin Haris el-Kilabi ile uzlaşmak için Abdülmelik, 691 yazında Mesleme ile Zufar'ın kızı Rabab arasında bir evlilik sözleşmesi ayarladı.^[5]

705'te Bizans İmparatorluğu'na karşı yeğeni Abbas bin Velid ile birlikte komuta ettiği yıllık yaz seferi (ṣawā'if) sırasında ilk olarak bahsedilir.^[3] İlk büyük seferi, bir önceki yıl seçkin general Merdei Maimun'un yenilgisine ve ölümüne misilleme olarak başlatılan, Küçük Asya'nın güneydoğusundaki Bizans şehri Tuvana'ya karşı başlatılan 707-708 seferidir. Kuşatma kış boyunca sürdü ve Arap ordusu büyük zorluklarla karşılaştı, ancak Arapların 708 baharında bir Bizans yardım gücünü yendikten sonra şehir teslim oldu.^[2][4][6] Birkaç ay sonra, yazın Küçük Asya'ya başka bir sefer düzenleyen Mesleme, Amorium yakınlarında bir Bizans ordusunu yenerken, 709'da İsaurya bölgesine baskın düzenledi.^[6]

Aynı yıl Mesleme, Ermenistan ve Azerbaycan askeri valisi olarak, amcası Muhammed bin Mervan'ın yerine atandı.^[1][3][4] Bu, halihazırda elinde bulundurduğu Kuzey Suriye'de bulunan Kinnesrin valiliğine ekti. Kinnesrin valiliği erken dönem Arap vakainüvisleri tarafından diğer görevleri kadar iyi belgelenmemesine rağmen tarihçi Jere L. Bacharach Mesleme'nin Halep Ulu Cami'nin büyük ihtimal koruyucusu ve muhtemelen Kinnesrin'de bazı inşaat çalışmalarının sorumlusu olduğunu iddia eder.^[7] Birlikte, bu vilayetlerin komutanlığı ona Halifeliğin tüm kuzeybatı sınırının tam kontrolünü etkin bir şekilde verdi. Bu konumdan Bizanslılara karşı birkaç sefer başlattı, Galatya'yı harap etti ve 712'de Amasya'yı yağmaladı ve 714'te Malatya'yı aldı.^[1][3][4] Aynı zamanda Kafkasya'nın kuzeyinde Halifeliğin varlığını ilk kuran kişidri ve Hazarlar ile doğrudan çatışmanın (İkinci Arap-Hazar Savaşı) başlamasına yol açtı.^[8] 710'da ordusunu, 714'te ikinci seferinde alıp yıktığı Bab 'l-Abwab'a (Derbent'in Arapça adı "Kapıların Kapısı") kadar yürüdü.^[3]

Konstantinopolis Kuşatması

Ana madde: Konstantinopolis Kuşatması (717-718)

Araplar Konstantinopolis'e saldırıyor, Manasses Vakainamesi

715'ten itibaren Mesleme, kardeşi Halife Süleyman'ın Bizans başkenti Konstantinopolis'i fethetme planlarının baş generaliydi, çünkü Süleyman bizzat seferber olamayacak kadar hastaydı.^[9] Mesleme, kaynakların 120.000 adam ve 1.800 gemiye sahip olduğunu bildiren devasa bir orduyu yönetti.^[10][11] 715'in sonlarında, Arap öncü kuvvetleri Toros Dağları'nı Bizans topraklarına geçti, Mesleme, 716 baharında ana ordu ve filo ile takip etti. Arapların planlarına, 695'ten beri Bizanslıları rahatsız eden iç çekişmelerin nüksetmesi yardımcı oldu; İmparator II. Anastasios, 715 yılında III. Theodosios tarafından devrildi ve Anatolikon Theması'nın Stratigos'u olan İsauryalı Leon karşı çıktı. Mesleme, Bizanslılar arasındaki bölünmeleri kendi çıkarları için kullanmayı umuyordu ve Leon ile temaslar başlattı, ancak Leon, müzakereleri Arap generali alt etmek için kullandı ve Mesleme'nin kış üssü olarak kullanmayı amaçladığı stratejik Amorium şehrini kendisi için işgal etti. Sonuç olarak Mesleme daha batıya, Thrakesion Theması'nın kıyı bölgelerine doğru yürüdü. Leon'un Theodosius'a karşı başlattığı ve Mart 717'de Konstantinopolis'e girmesiyle biten yürüyüşü sırasında Mesleme, kışı orada geçirdi.^[12][13]

717 yazının başlarında, Mesleme ordusuyla birlikte Asya'dan Çanakkale Boğazı üzerinden Avrupa'ya geçti ve Konstantinopolis'i karadan ve denizden kuşatmaya başladı. Ancak donanması kısa süre sonra Rum ateşinin kullanımıyla etkisiz hale geldi ve ordusu şehrin kara savunmasını aşamadığı için kuşatma, özellikle o yıl üç ay boyunca yerin karla kaplandığı şiddetli kışa kadar devam etti. Mesleme pek çok malzeme getirmişti, ama ya çok geçmeden tükendi ya da kayboldu - Arap kaynakları Leon'un müzakerelerin çoğunluğunda Arap generali istiflenmiş malzemelerinin önemli bir bölümünü teslim etmesi veya yok etmesi için bir kez daha kandırdığını söyler^[14] - ve ordu açlık ve hastalıktan acı çekmeye başladı.^[15][16]

İlkbaharda, takviyeler Mısır ve İfrikiye'den iki büyük filo şeklinde geldi, ancak çoğu Hristiyan olan mürettebatlarının büyük bir kısmı Bizanslıların tarıfına geçti ve Leon'un donanması Arap filolarını yok etmeyi veya ele geçirmeyi başardı. Bizanslılar ayrıca, Küçük Asya'daki kuşatma birliklerine yardım etmek için yürüyen bir Arap ordusunu yendi, Mesleme'nin adamları da Bulgarların saldırılarıyla mücadele etmek zorunda kaldı ve bu da onlara birçok adama mal oldu. Kuşatma açıkça başarısız olmuştu ve yeni Halife Ömer bin Abdülazîz (h. 717-720) Mesleme'nin geri çekilmesini emretti. 15 Ağustos 718'de on üç aylık kuşatmanın ardından Araplar oradan ayrıldı.^[17][18]

Irak ve Kafkasya Valiliği

Konstantinopolis'teki başarısızlığından sonra Mesleme, Hâricîler'i bastırmak için Irak'a gönderildi. Ömer'in ölümü ve 720'de kardeşiII. Yezîd'in tahta çıkmasından sonra, Ağustos 720'de mağlup edip, öldürdüğü Yezid bin Mühelleb'in isyanını bastırmakla görevlendirildi.^[2][3][4] Yine de, her iki Irak'ın valisi olarak iktidarına kızan ve ondan korkan Halife'nin ve velihatlığa müdahale etmesinden dolayı gözden düştü: Mesleme, Yezid'in oğlu Velîd yerine kardeşi Hişam'ı tercih etti. Yezid kısa süre sonra, görünüşte eyaletlerinin vergi yükünü Şam'a teslim edemediği için görevinden Mesleme'yi geri çağırdı ve onun yerine onun himayesi Ömer bin Hubayra'yı atadı.^[3][4][19]

Kafkas bölgesinin haritası y. 740

Mesleme daha sonra kaynaklardan kaybolur ve 725 yılında, Yezid'in ölümünden ve Kafkas cephesinde Hazarlara karşı Cerrah bin Abdullah'nin yerine Mesleme'yi gönderen Hişam'ın tahta çıkmasından kısa bir süre sonra yeniden ortaya çıkar. Başlangıçta, Mesleme çoğunlukla Bizans cephesinde aktifti ve Hazarlara karşı savaş el-Harith ibn Amr al-Ta'i'yi görevlendirdi.^[3][20] 725 kışında Mesleme, Malatya'dan Küçük Asya'ya karşı 13 Ocak 726'da Kayseri'nin yağmalanmasıyla sonuçlanan bir sefer düzenledi. Çankırı'nın Abdallah el-Battal tarafından 727'de ele geçirilmesiyle birlikte, 720'lerde Bizanslılara karşı Arap silahlı kuvvetlerinin en büyük başarılarından biriydi bu. Birkaç ay sonra, başka türlü dikkate değer olmayan kuzey yaz seferi de Bizans topraklarına öncülük etti.^[1][2][21] 727–728'de, Adharbaycan'ın derinliklerine kadar ulaşan Hazar saldırıları, dikkatini başka yöne çevirdi. Mesleme onları geri püskürtüp Daryal Boğazı'nin kontrolünü geri alabilse de Kafkasya'daki 728 seferberliği zor, kanlı ve kararsızdı. Maslama'nın birliklerinin çok kötü havalarda otuz ile kırk güne kadar sürekli savaştığı ve Hazar kağanına karşı bir savaşta zaferini iddia etmesine rağmen, seferde herhangi bir sonuç alınamadı ve yenilgiye yaklaşıldı. Kafkasya'nın güneyinde 729'da yeniden başlayan Hazar saldırılarını durdurmak için kesinlikle çok az şey yaptı. Aynı yıl Mesleme görevden alındı ve yerine Cerrah getirildi.^[2][22] Daha sonra Bizans vakainüvis Günah Çıkartıcı Theofanis tarafından 730'un sonlarında Harsianon kalesinin yağmalanmasından sorumlu olarak kaydedildi, ancak Arap kaynakları bu eylem için Muaviye bin Hişâm'a itibar ederler.^[23]

Bâb el-Abvâb'da (Derbent'in Arapça adı "Kapıların Kapısı) "Cuma Camii", Mesleme'nin şehri yeniden kurmasına dayanır

Kafkasya'da durum Meslame'nin ayrılmasının ardından hızla kötüleşti. Cerrah Kafkasya'nın kuzeyine seferler düzenlerken, Hazarlar onun arkasında saldırıp, ana üssü olan Erdebil saldırdı. Şehri kurtarmak için acele eden Cerrah yenildi ve öldürüldü ve ordusu 9 Aralık 730'da şehir dışında bir muharebede fiilen yok edildi.^[24] Bu kriz karşısında Halife, Meslame'yi Ermenistan ve Adharbaycan'ın yeni valisi olarak atadı, ancak bu arada, gazi general Said bin Amr el-Haraşi durumu düzeltmeyi ve Hazar ordusunu yenmeyi başardı. İddiaya göre Mesleme, Said'in başarılarını kıskanmasından ötürü, Hişam serbest bırakılmasını emredinceye kadar Said'i hapse atmıştır. 730 ve 731 boyunca Mesleme, emrinde büyük bir orduyla Hazarların Kafkasya'nın güneyindeki vilayetleri temizledi ve ardından dağların ötesine geçerek birkaç yerleşim yerini yağmaladı ve kağan meydan muharebesinde yenildi. Ayrıca Bâb el-Abvâb'ın stratejik kalesini su kaynağını zehirleyerek işgal eden Hazarlardan kurtardı ve askeri bir koloni (misr) olarak yeniden düzenleyerek 24.000 askerle yeniden yerleşti. Ancak görev süresinin yeterince başarılı olmadığına karar verildi ve 3 Mart 732'de yerine Mervan bin Muhammed atandı.^[3][25]

Mesleme daha sonra kamusal yaşamdan, muhtemelen Suriye'nin kuzeyindeki geniş mülklerine çekildi. 24 Aralık 738'de öldü.^[3]

Mirası

9. yüzyılın başlarında yirmi yıldan fazla bir süredir Konstantinopolis'e yapılan büyük saldırının komutanı ve "İslami Derbent'in kurucusu" olarak,^[3] Douglas M. Dunlop'a göre Mesleme "Emevi iktidarının temel desteklerinden ve Doğu sahnesinin en önemli aktörlerden biriydi".^[26] Şöhreti Müslüman dünyasında her yere yayıldı ve kahramanlıkları ve şövalyeliği efsaneye geçti.^[26] Mesleme'nin özellikle Konstantinopolis'i ele geçirme girişimi, daha sonraki Müslüman edebiyatında, çoğu yarı kurgusal, tarihsel yenilginin bir tür zafere dönüştürüldüğü hayatta kalan birkaç anlatımla kutlandı: Mesleme'nin ancak sembolik olarak Bizans başkentine girdikten sonra ayrıldığı söyleniyordu. otuz süvari eşliğinde atında; Leon onu onurla karşıladı ve onu imparatorun Arap generaline saygı gösterdiği Ayasofya'ya götürdü.^[27][28] Kuşatma öyküleri, Arap epik edebiyatında benzer olayları etkiledi; burada Mesleme, Bizans'a karşı savaşların bir başka efsanevi Arap kahramanı Abdallah el-Battal ile ilişkilendirildi.^[29][30] Özellikle Konstantinopolis'e karşı yürüttüğü sefer, 13. yüzyıl Endülüs mistik Muhyiddin İbnü'l-Arabî'ye atfedilen Muhadarat al-Abrar 17. yüzyıl Osmanlı şairi Nergisi'nin Hamse gibi sonraki Müslüman yazarlara ilham vermeye devam etti.^[26]

Dahası, 10. yüzyılda De Administrando Imperio'da kaydedildiği gibi Bizans geleneği, Mesleme kuşatma sırasında Bizanslıları, şehrin Praetorium'unun yakınında Konstantinopolis'in ilk camisini inşa etmeye ikna etti.^[2] Gerçekte, praetorium yakınındaki cami büyük olasılıkla yaklaşık 860 yılında, o yılki bir Arap elçiliğinin sonucu olarak inşa edildi. Dördüncü Haçlı Seferi ile şehrin yağmalanmasına kadar ayakta kaldı.^[31] Daha sonraki Osmanlı geleneği, Arap Camii'nin (Galata'da bulunan Konstantinopolis'un dışında bulunan) yapımını da Mesleme'ye atfeder, ancak bu yanlış bir şekilde 686'ya tarihlenir, muhtemelen Mesleme'nin saldırısını 670'lerde ilk Arap kuşatması ile karıştırdı.^[32]

Kaynakça

Özel

1. ODB, "Maslama" (P. A. Hollingsworth), p. 1311
2. Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit, ss. 190–191
3. Rotter 1991, s. 740
4. Lammens 1987, s. 394
5. Dixon 1971, ss. 92-94.
6. Treadgold 1997, s. 341.
7. Bacharach 1996, s. 34.
8. Blankinship 1994, s. 108.
9. Guilland 1959, ss. 110-111.
10. Guilland 1959, s. 110.
11. Treadgold 1997, s. 346.
12. Guilland 1959, ss. 111-114, 124-126.
13. Treadgold 1997, ss. 344-345.
14. Brooks 1899, ss. 24-28.
15. Guilland 1959, ss. 119-123.
16. Treadgold 1997, ss. 346-347.
17. Guilland 1959, ss. 121-123.
18. Treadgold 1997, ss. 347-349.
19. Blankinship 1994, ss. 87-88.
20. Blankinship 1994, s. 123.
21. Blankinship 1994, ss. 120-121.
22. Blankinship 1994, ss. 124–125, 149.
23. Blankinship 1994, s. 162.
24. Blankinship 1994, ss. 149-150.
25. Blankinship 1994, ss. 150-152.
26. Dunlop 1954, s. 67.
27. Canard 1926, ss. 99-102.
28. Guilland 1959, ss. 130-131.
29. Canard 1926, ss. 112-121.
30. Guilland 1959, ss. 131-132.
31. Hasluck 1929, s. 720.
32. Hasluck 1929, ss. 718-720.

Genel

• Bacharach, Jere L. (1996). "Marwanid Umayyad Building Activities: Speculations on Patronage". Necipoğlu, Gülru (Ed.). Muqarnas: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World (İngilizce). 13. Leiden: Brill. ss. 27-44. ISBN 90-04-10633-2.
• Blankinship, Khalid Yahya (1994). The End of the Jihâd State: The Reign of Hishām ibn ʻAbd al-Malik and the Collapse of the Umayyads (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-1827-7.
• Brooks, E. W. (1899). "The Campaign of 716–718 from Arabic Sources". The Journal of Hellenic Studies (İngilizce). The Society for the Promotion of Hellenic Studies. XIX: 19-33. doi:10.2307/623841. JSTOR 623841.
• Canard, Marius (1926). "Les expéditions des Arabes contre Constantinople dans l'histoire et dans la légende". Journal Asiatique (Fransızca) (208): 61-121. ISSN 0021-762X. 17 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
• Dixon, ʹAbd al-Ameer ʹAbd (1971). The Umayyad Caliphate, 65-86/684-705: (a Political Study) (İngilizce). Londra: Luzac. ISBN 978-0718901493. 6 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Kasım 2020.
• Dunlop, Douglas M. (1954). The History of the Jewish Khazars (İngilizce). Princeton, N.J.: Princeton University Press. OCLC 459245222.
• Guilland, Rodolphe (1959). "L'Expedition de Maslama contre Constantinople (717-718)". Études byzantines (Fransızca). Paris: Publications de la Faculté des Lettres et Sciences Humaines de Paris: 109-133. OCLC 603552986.
• Hasluck, F. W. (1929). "LVII. The Mosques of the Arabs in Constantinople". Christianity and Islam Under the Sultans, Volume II (İngilizce). Oxford: Oxford University Press. ss. 717-735.
• Alexander Kazhdan, (Ed.) (1991). The Oxford Dictionary of Byzantium (İngilizce). Oxford ve New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-504652-8.
• Lammens, H. (1987). "MASLAMA". Houtsma, Martijn Theodoor (Ed.). E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913–1936, Volume V (İngilizce). Leiden: Brill. s. 394. ISBN 90-04-08265-4.
• Rotter, G. (1991). "Maslama b. ʿAbd al-Malik b. Marwān". Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume VI: Mahk–Mid (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 740. ISBN 978-90-04-08112-3.
• Treadgold, Warren (1997). A History of the Byzantine State and Society (İngilizce). Stanford, Kaliforniya: Stanford University Press. ISBN 0-8047-2630-2.
• Lilie, Ralph-Johannes; Ludwig, Claudia; Pratsch, Thomas; Zielke, Beate (2000). "Maslama ibn 'Abd al-Malik (# 4868)". Prosopographie der mittelbyzantinischen Zeit: 1. Abteilung (641–867), Band 3: Leon (# 4271) – Placentius (# 6265) (Almanca). Berlin ve Boston: De Gruyter. ss. 190–191. ISBN 978-3-11-016673-6.