Maymun,[c] Primatlar takımındaki kimi memelileri kapsayan bir terimdir.[3][4] Kimi kullanımlarda terim tüm primatları kapsarken genelde Simiiformes infra takımındaki primatlar için kullanılır.[5]
 | Bu maddedeki bilgilerin doğrulanabilmesi için ek kaynaklar gerekli. (Mayıs 2017) |
| Maymunlar[1] | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
_Photograph_By_Shantanu_Kuveskar.jpg) | |||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||
| |||||||||||
| İçerdiği gruplar | |||||||||||
| |||||||||||
Maymunların birçok ayrı türü vardır. Bazı maymunlar dışında, genelde uzun ve sık ağaçların olduğu yerleri seçerler. Ayrı primat familyaları meyve, yaprak, böcekler, çiçekler, küçük memeliler, sürüngenler, iki yaşamlılar, yengeçler ve hatta diğer maymunlarla beslenebilirler. Maymunlar orman, bozkır, çöl ve karlı dağlarda bile yaşayabilirler, ancak en çok Avustralya ve Yeni Gine dışında, yağmur ormanlarında bulunurlar.
Bazı maymunlar yaklaşık 15 santimetre (6 in) uzunluğunda ve ağırlığı 120 gram (4,2 oz) gram gibi çok küçük olabilecekleri gibi diğer maymunlar yaklaşık 1 metre (3 ft 3 in) uzunluğunda ve ağırlığı 35 kilogram (77 lb) gibi de çok büyük olabilirler.
Köken Bilimi
Maymun sözcüğü Türkçeye Arapçadan geçmiştir. Arapça māymūn malum hayvan sözcüğünden alıntıdır. Bu sözcük Arapça ymn kökünden gelen maymūn mutlu, mesut sözcüğünden türemiş olabilir; ancak bu kesin değildir. Bu sözcük Arapça yamīn sağ el sözcüğünün mafˁūl vezninde edilgen eylem sıfatıdır.[2] Eski Türkçede maymuna beçin, biçin ya da piçin denirdi.
Yaşam alanları
Maymunlar yaşadıkları yerlere göre iki grupta toplanır: Güney Amerika'da yaşayan Yeni Dünya maymunları ve Afrika ve Asya'dan gelen Eski Dünya Maymunları. Yeni Dünya maymunları Eski Dünya maymunlarına göre daha küçüktür. Maymunların ağaçları salıncak gibi kullanmalarına yardımcı olmak için uzun kolları ve bacakları vardır. Bazı maymunlar kuyruklarını neredeyse bir beşinci kol gibi kullanırlar. Kuyruk bir tür kavrayıcıdır. Çoğu maymun türü ağaçsıldırlar fakat bazı türler ise yerde yaşamaya adapte olmuşlardır.
Büyüklüklerine göre maymunlar
Bilinen en küçük maymun türü Cüce ipek maymunu; en büyük maymun türü Mandrildir. Kuyruksuz 14–16 cm boyunda ve 120 gram ağırlığındadır. Bu tür Brezilya, Kolombiya ve Ekvador yağmur ormanlarındaki ağaç tepelerinde yaşamakta Mandril ise yaklaşık 1 m kadar büyüyebilirler ve yetişkinler 35 kg'a kadar çıkabilir. Maymunlar genellikle kuyrukları yardımıyla tırmanırlar.
Sınıflandırma
Aşağıdaki kladogram, kuru burunlu primatların soy ilişkilerini gösterir - soyu tükenmiş gruplar da soyağacının içindedir.[6][7][8]
| Haplorrhini (64) |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Çeşitli maymun ailelerinin (kalın), yaşayan primatların sınıflandırılmasında (soyu tükenmeyen) nereye yerleştirileceğini aşağıdaki listede verilmiştir.
- Primatlar
- Alt takım Strepsirrhini: tarsiyer değil prosimian
- Alt takım Haplorhini: tarsiyer, maymunlar ve insansılar
- İnfra takım Tarsiiformes
- Aile Tarsiidae: tarsiyer
- İnfra takım Simiiformes: simian
- Parvorder Platyrrhini: Yeni dünya maymunları
- Aile Callitrichidae: marmosetler ve tamarinler (42 tür)
- Aile Cebidae: başlıklı ve Sincap maymunu (14 tür)
- Aile Aotidae: Gece maymunları (11 tür)
- Aile Pitheciidae: titis, sakis ve uakaris (41 tür)
- Aile Atelidae: tellalı, örümcek ve yünlü maymunlar (24 tür)
- Parvorder Catarrhini
- Üst familya Cercopithecoidea
- Aile Cercopithecidae: Köpeksi maymunlar (135 tür)
- Üst aile Hominoidea: insansılar
- Aile Hylobatidae: Gibongiller (küçük insansılar) (17 tür)
- Aile Hominidae: insanlar dahil olmak üzere büyük insansılar (7 tür)
- Üst familya Cercopithecoidea
- Parvorder Platyrrhini: Yeni dünya maymunları
- İnfra takım Tarsiiformes
Notlar
- Carl Linnaeus, Simia cinsinin sıralamasını, Systema Naturae'nin 10. baskısında tanımladığında, tüm insan olmayan maymunlar ve insansıları kapsamaktaydı (simiyenler).[a] "Maymun" sözcüğü, taksonomik bir terim değildir ve genelde parafiletik gruptur.
- Maymun adının Türk diline Arapçadan geçtiği bilinmektedir.[2] Eski Türkçede ise -12 hayvanlı takvimde de bulunan- maymunlara beçin, biçin ya da piçin denirdi.
Kaynakça
Dış bağlantılar
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
