12 hayvanlı takvim

Çin Takvimi

Çince'de 地支 (Dìzhī) olarak bilinir. 12 hayvan ile sembolize edilir. 12 hayvanın her birine bir "Dünyevi dallar"^[1] numarası atanır, böylece dünyevi dallar Çin burçlarına karşılık gelir. Çinli gök bilimciler "Suìxīng" (歲星 - Jüpiter) gezegeninin yörüngesini takip etmek için göksel daireyi 12 bölüme ayırdılar. Daha sonra Suixing'in yörüngesi 12 yıla yuvarlandı (11.86'dan). Dünyevi Dallar günümüzde geleneksel Çin takviminin güncel versiyonunda ve Taoizm'de "Göksel kökler" ile birlikte kullanılmaktadır.

Yönler Avrupa kültürünün aksine 4'e değil 12'ye ayrılmıştır. Çinli denizciler ve gök bilimciler tarafından bu sistem kullanılmıştır. Zhèng Hé gibi deneyimli denizciler 48 bölümlü bir pusula tercih ettiler.

Aynı zamanda bir kardinal puan sistemi olarak da kullanılmıştır.^[2]

Çin mitolojisine göre hangi hayvanın adının hangi sıraya koyulacağını göklerde yaşayan imparator Yu-Di hayvanlar arasında bir yarışma yaparak belirlemiştir.^[3]^[4]

Türk Hayvanlı Takvimi

Özetle

Bakış açısı

Özellikleri

Bu takvimde her hayvan bir yılı gösterir. Örneğin; “Pars Yılı” gibi. Her yılın o hayvanın özelliklerine göre şekillendiğine inanılır. Örneğin Maymun yılında eğlence ve hilenin artacağı inanışı vardır. Çağ adı verilen (ÇAĞ: 12x5=60 yıl) şeklindeki dönemler halinde ilerler ve bu rakam ortalama insan ömrüdür. 12 Hayvanlı Türk Takvimi Mete Han'ın tahta çıkış tarihi olan MÖ 209'da başlar.

Yıllar

Bazı Türk boylarındaki ve bu boylara yakın olan farklı milletlerdeki kullanımları şu biçimdedir.^{[not 1]}^{[not 2]}^{[not 3]}

No	Hayvan	Diğer Söyleyişler	Eski Türkçe^[5]	Farklı Kaynaklarda	Çince	Telafuz	Anlam	Hakas Takvimi	Yön	Özellikleri
1	Sıçan	Sıçgan, Sıçkan, Çıçgan	Sïčɣan, Küskü	Küsgü^[6]	子	zǐ	Fare	Küske ("sıçan")	0° Kuzey	Hareket, sezgi.
2	Ud	Ut, Uy	Ud	Buğa, Buga, Boğa	丑	chǒu	Öküz	İnek, İneh ("sığır")		Sakinlik, akıl, bilinç.
3	Bars	Barıs,^[7] Pars	Bars		寅	yín	Pars	Tülgü ("tilki")		Atılganlık, kavga.
4	Tavışgan	Tavışkan, Tovışgan	Tawïšɣan	Koyan, Koban^[8]	卯	mǎo	Tavşan	Hozan ("tavşan")	90° Doğu	Merhamet, korkaklık.
5	Lu^{[not 4]}	Luy, Ulu, Uluğ^{[not 5]}	Luu	Bal, Balıg, Balık	辰	chén	Ejderha	Kileski ("ejder")		Talih, zenginlik.
6	Yılan	Çılan, Cılan, Zılan	Yïlan		巳	sì	Yılan	Çılan ("yılan")		Saygı, hürmet, korku.
7	Yunt	Yund, Yont, Yond	Yunt	Yılkı	午	wǔ	At	Çilgi, Çılgı ("at")^[9]	180° Güney	Acele, telaş, sürat.
8	Koy	Hoy, Honın, Konın	Qoyn	Koç, Koçkar, Huç	未	wèi	Koyun	Hoy ("koyun")		Sevgi, dürüstlük, çokluk.
9	Biçin	Meçin, Meşin, Piçin	Bičin		申	shēn	Maymun	Kizi^[10] ("kişi")		Eğlence, kurnazlık.
10	Tabuk	Tagaku, Toguk, Toğ, Takık	Taqïqu		酉	yǒu	Tavuk	Tanah ("tavuk")	270° Batı	İsyan, cimrilik.
11	İt	İyt,^[11] İşt	İt	Köbek, Kübek, Köpek	戌	xū	Köpek	Dorna, Torna ("turna")		Sadakat, hissiyat.
12	Tonguz	Tonuz	Toŋuz, Laɣzïn		亥	hài	Domuz	Öski ("keçi")		Karmaşa ve sükunet.

Kazaklar bu takvim sistemine "Müşel" (Kazakça: Мүшел) adı verirler.^[12]

Yakutlar (Sahalar) ise 12'li düzene dayalı yıl takvimi kullanmakla birlikte, hayvanların yerine tanrıların adlarını kullanmışlardır.^[13]

1. Cöhögöy, 2. Ayısıt, 3. İyehsit, 4. Ayığ 5. Buğor, 6. Cahın 7. Suğorun, 8. Hotoy, 9. Bayanay, 10. Sehen, 11. Tanha 12. Otun

Eski Türklerde Aylar

Thumb — Sivas Gökmedrese, Taş oyma (12 hayvanlı takvim ile ilişkilendirilen^[14]^[15] ama aslında 9 hayvan başından oluşan figür.^[16])

Oşlak Ay

Oşlak Ay (veya Aşlak Ay) - Özellikle Avrasya göçebe halklarının ve Türklerin şaman takviminde birinci aydır.^[17] Uluğ Kün (Ulu Gün) yani Nevruz kutlamalarıyla birlikte yani 21 Mart'ta başlar. Bu bahar şenliği kurban ayinleri, kutlamalar ve geleneksel eğlenceler ile gerçekleştirilir ve günümüzde de varlığını sürdürmektedir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Son Ay

Son Ay (Azerice "Sonay") - Türk halk kültüründe yılın ilk yarısıdır. Özellikle Azerbaycan folklorunda güz mevsiminin son aylı gecelerine denir. Azerbaycan "ayın düşüncesi"nde (mitolojik anlayışında) Ay ve Güneş sevgilidirler.^[18] Onların sevgisi sonsuzdur. Ama onlar hiçbir zaman birbirine kavuşamazlar. Ancak gece ve gündüzün eşitlendiği bu günde bu sonsuz sevdalılar birbirlerinin yüzlerini görebilirler. Ama sonra kavuşamadan yine kaybederler. Azerbaycan köylerinde bu gecede çeşitli oyunlar oynarlar.

Eski Türklerde Mevsimler

Daha fazla bilgi Eski isim, Halk takviminde ...

Eski isim	Halk takviminde	Günümüzde	Farsça (D. Anadolu, Azerbaycan)
Oğlak ay	Kök, Kökey, Köklem, Köktem^[19]	İlkbahar	Bahar
Uluğ Oğlak ay	Yaz, Yay, Cay	Yaz
Uluğ ay	Güz, Güzey, Güzlem, Güzdem	Sonbahar	Payız
Kadır Kış ay	Kış, Kıs, Hıs	Kış

Kapat

Yılların karşılıkları

Daha fazla bilgi Karşılığı, Yıl ...

Karşılığı	Yıl
Fare	2032, 2020, 2008, 1996, 1984, 1972, 1960, 1948, 1936, 1924
Öküz	2033, 2021, 2009, 1997, 1985, 1973, 1961, 1949, 1937, 1925
Pars	2034, 2022, 2010, 1998, 1986, 1974, 1962, 1950, 1938, 1926
Tavşan	2035, 2023, 2011, 1999, 1987, 1975, 1963, 1951, 1939, 1927
Ejderha	2036, 2024, 2012, 2000, 1988, 1976, 1964, 1952, 1940, 1928
Yılan	2037, 2025, 2013, 2001, 1989, 1977, 1965, 1953, 1941, 1929
At	2038, 2026, 2014, 2002, 1990, 1978, 1966, 1954, 1942, 1930
Koyun	2039, 2027, 2015, 2003, 1991, 1979, 1967, 1955, 1943, 1931
Maymun	2040, 2028, 2016, 2004, 1992, 1980, 1968, 1956, 1944, 1932
Horoz	2041, 2029, 2017, 2005, 1993, 1981, 1969, 1957, 1945, 1933
Köpek	2042, 2030, 2018, 2006, 1994, 1982, 1970, 1958, 1946, 1934
Domuz	2043, 2031, 2019, 2007, 1995, 1983, 1971, 1959, 1947, 1935