Ürüng Ayığ Toyon

Ürüng Ayığ Toyon (Yakutça: Үрүҥ Айыы Тойон, Rusça: Юрюнг Айы Тойон) - Türk ve Yakut mitolojilerinde Gökyüzü Tanrısı. Ürüng Ay Toyon olarak da söylenir. Ayığ Han veya Ayıh Han olarak da bilinir.

Özellikleri

İlk insanı o yaratmıştır. Dünyayı idare eder. Yaratıcı ruhların en büyüklerindendir. İnsanlara yeteneklerini ve becerilerini o verir. İlham kaynağıdır. Toprağın verimli olmasını sağlar. Kısaca yaratıcılıkla ilgili tüm unsurların kaynağıdır. Bereket ve hayvanların çoğalması onun isteğiyle olur. Yiğitleri ölümden kurtarır, ölen kahramanlara yeniden can verir. İnsanlardan ve diğer canlılardan sorumludur. Ürüng (ak, beyaz, saf, temiz) olarak tasvir edilir. Kendisine beyaz at kurban edilir. Bu kurban “Idık” şeklindedir. Yani canlı olarak doğaya salınır. Bir daha kimse o hayvana el sürmez. Bu canlılar ışığın doğduğu yöne yani doğuya doğru sürülür. Göğün 13. katında oturur. İnsanların ısınması için Güneş’i yaratmıştır. Ulu, kutlu, nurlu bir varlığa sahiptir. İnsanların özel işlerine karışmaz. Ongunu Kartal’dır. Ayığı (Ayığ) adı verilen ruhlar onun emrindedir.^[1]

Yakut halkının inanışında gökyüzü tanrısının adı olup, gökyüzünün en üst katında iki beyaz güneş ile birlikte yaşayan yaşlı bir adam olarak tasvir edilmektedir. Beyaz güneşleri ortasından ayırarak insanların ısınması için 3. bir güneşi yaratmıştır.^[2]

Onun eşinin adına ise "Kübey Hatun" denilir. Her şeyi yönlendirip, idare eden de Ürüng Ayı Toyon'un kendisidir. Adının mitolojik anlamından da anlaşılacağı gibi, oldukça büyük saygı gösterilen kutlu, nur yüzlü, kutsal ve ulu bir varlık konumundadır.^[3]

Etimoloji

(Ay) kökünden türemiştir. Ayışığı ve Yaratmak anlamlarını içerir. Aymak (kendinde olmak) fiili ile aynı kökten gelir. Aymaz ise karşıt anlamlı olarak gafil, kendini bilmez demektir. Moğolca Ayh sözcüğü korku demektir ve bağlantılı olması muhtemeldir.^[4] Ürüng sözcüğü, beyaz anlamına gelir ve sonundaki -ng ise aslında "n" sesinin genizden çıkan bir türü olup (Osm. Kaf-ı Nuni) bazı kaynaklarda "ñ" (Osm. ڭ) ile gösterilir (Ürüñ).

Dipnotlar

1. Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) 7 Kasım 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
2. Özhan Öztürk, Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara, 2009, Phoenix Yayınları. s. 922-923,951
3. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi
4. Mongolian Dictionary, Andras Rajki, ("ayh") 16 Aralık 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

Ayrıca bakınız

• Ayığ Han

Dış bağlantılar

• Ürüng Ayığ Toyon
• Şamanizm^{[ölü/kırık bağlantı]}
• Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca1 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Ürüng Ayıı Toyon)