Loading AI tools
Türk yönetmen Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Mehmet Lütfi Akad[1] (2 Eylül 1916, İstanbul - 19 Kasım 2011, İstanbul), Türk film yönetmeni, senarist, akademisyen.
Lütfi Ömer Akad | |
|---|---|
 Lütfi Akad Levent'teki evinde, 7 Temmuz 2010 | |
| Doğum | Mehmet Lütfi 2 Eylül 1916 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 19 Kasım 2011 (95 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Ulus Mezarlığı, İstanbul |
| Eğitim | Galatasaray Lisesi (1938) İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu Maliye Bölümü (1942) |
| Meslek | Film yönetmeni, senarist, akademisyen |
| Etkin yıllar | 1945-2011 |
| Evlilik | Şükran Akad |
| Çocuk(lar) | Ömer Akad |
Türk sinemasının "Koca Çınar"ı olarak bilinen Akad,[2] 1950'li yıllara değin tiyatrocuların egemenliğinde kalmış olan Türk sinemasının, tiyatrodan bağımsız hâle gelmesini sağlayan önemli isimlerden biri olmuştur. “Sinemacılar Kuşağı”nın ilk temsilcilerinden olan Akad, kendinden önceki sinemacılardan farklı olarak sinemanın kendine özgü dilini ve olanaklarını araştırıp geliştirmiş, imza attığı yapıtlarla kendinden sonra gelen birçok yönetmeni etkilemiş, onlara örnek olmuştur.[3]
1948 yılında Vurun Kahpeye ile başladığı yönetmenliğini halk masalları uyarlamalarıyla sürdürmüş, polisiye filmleriyle sinema dilini geliştirmiştir. Ayrıca belgeseller çekip senaryo yazarlığı yapmıştır. Yazdığı Işıkla Karanlık Arasında adlı deneme otobiyografisi Türk sinemasının başlangıç ve gelişim kesitinin görülebildiği ilginç bir yapıttır. Kitabın ilk bölümü şöyle bitiyor: Bellek denen seksen altı yıllık o tıkış tıkış istiften sinema ile ilgili silinmemiş imleri ayıklayıp yazmaya çalışacağım. Bunlardan bir sonuç çıkarmak, bir yoruma varmak işim olmayacak. Söyleyebileceğim tek şey şu: “İşte elli yedi yıllık sinema serüvenimin, yaşamımda ışıkla karanlık arasında bıraktığı izlenimler bunlar.”[4]
Akad, Halep'ten İstanbul'a göç etmiş bir babayla (Ömer)[5] İzmitli bir annenin (Selma)[6] oğludur. Sainte Jeanne d'Arc Fransız Okulu ve Galatasaray Lisesinde öğrenim gördü. Ortaöğrenim yıllarında okul atölyesinde resim, halkevlerinde tiyatro ile yakından ilgilendi ve çalıştı. 1942'de İstanbul Yüksek İktisat ve Ticaret Okulunun Maliye Bölümünü bitirdi. Yüksekokuldan sonra tarih özel ilgi alanı oldu. Askerliğini tamamladıktan sonra bir süre bankacılık yaptı. 1946'da çeşitli dergilerde sinema ve tiyatro üzerine yazıları yayımlandı. O yıl yeni kurulan Sema Film'de mali danışmanlığın yanı sıra yapım yönetmenliğine de başladı ve kuruluşun ilk filmi olan Unutulan Sır'da çalıştı. 1947'de Lale Film'e, ertesi yıl da Erman Film'e geçti. Burada çalıştığı sırada, yönetmen Seyfi Havaeri'nin Damga adlı filminin eksik kalan bölümlerini çekti.[7] Bu işte gösterdiği başarı üzerine Halide Edip Adıvar'dan uyarlanacak olan Vurun Kahpeye'nin senaryo yazarlığı ve yönetmenliği ona verildi.
Romanın sinemaya uygun yapısından da ustaca yararlanarak hareketli bir sinema diliyle gerçekleştirdiği Vurun Kahpeye (1949), Akad'ın ilk yapıtı olmasına karşın övgüyle karşılandı ve dönemin yüksek gişe geliri sağlayan filmlerinden biri oldu. Akad 1950'de Ekrem ve Cemal Reşit Rey kardeşlerin aynı adlı operetinden uyarlanan Lüküs Hayat'ı, ertesi yıl da Tahir ile Zühre ve Arzu ile Kamber filmlerini çekti. Irak'ta, aynı teknik ekip ve aynı oyuncularla gerçekleştirilen bu iki film, Türk sinemasının dış pazara açılma çabasıydı; ancak, bu girişim başarısızlıkla sonuçlandı. Daha sonra Kemal Film'e geçen Akad, 1952'de ilk önemli yapıtı olan Kanun Namına'yı çekti.
Kanun Namına'nın Türk sinemasının gelişimi içinde önemli bir yeri vardır. Gerçek bir polisiye olay üzerine kurulan filmde kamera ilk kez tiyatro dekorundan gerçek dünyaya çıkıyor ve film, tiplemesi, çevre seçimi, kamera hareketleri, dinamik kurgusu ve ulaştığı gerçekçilikle o güne değin yapılmış filmlerden farklı bir sonuca ulaşıyordu. Ayhan Işık'ı üne kavuşturan film, Akad'ın başyapıtlarından biridir.[7]
Akad'ın aynı yıl çektiği İngiliz Kemal Lawrense Karşı adlı film hareketliliğin ötesinde önemli bir özellik taşımıyordu. Gene gerçek bir olaydan yola çıkarak çekilen 1953 yapımı İpsala Cinayeti / Altı Ölü Var ise ustalıklı anlatımına karşın, Kanun Namına ile karşılaştırılıp ağır tempolu bir film olarak eleştirildi. Akad gene 1953 tarihli Katil'in ve Çalsın Sazlar, Oynasın Kızlar'ın ardından 1954'te, Amerikan gangster filmlerinden etkiler taşıyan Öldüren Şehir'i çekti.
Art arda yaptığı birkaç filmden sonra Akad, Yaşar Kemal'in bir öyküsüne dayanan Beyaz Mendil (1955) ile ilk kez köye yöneldi. Konunun ele alınışı ve oyuncu yönetimiyle, gerçekçi bir çalışma olan ve olumlu eleştiriler alan bu yapıtı, Akad'ın çeşitli yapımevleri için çektiği filmleri izledi. Bu dönemin en çok tartışılan filmiyse, Attila İlhan'ın senaryosuyla Akad'ın anlatımının bağdaşamaması yüzünden başarısız olan 1959 yapımı Yalnızlar Rıhtımı'ydı. İstanbul tulumbacıları üzerine ilginç bir film olan Yangın Var'ı (1960) ve gene bir dizi iş filmini Akad'ın en önemli filmlerinden biri sayılan Üç Tekerlekli Bisiklet (1961) izledi. Akad, ilk dönem filmlerindeki gibi bir kent dekoru içinde titiz bir mekân çalışması yaptığı bu filmden sonra bir süre yönetmenlik yapmadı. 1966'ya değin süren bu dönem sırasında çeşitli senaryolar yazdı; aralarında Tanrının Bağışı Orman'ın da (1964) bulunduğu bazı belgesel filmler çekti.
Akad 1966'da, Türk sinemasında yeni bir dönüm noktası oluşturan Hudutların Kanunu'nu çekti. Yılmaz Güney'le birlikte çalıştığı bu filmde Anadolu'nun güneydoğu yöresini ve kaçakçılık konusunu yarı belgesel bir yaklaşımla ele aldı, en küçük ayrıntının bile üzerinde durarak sağlam bir yapı oluşturdu. Ertesi yıl, kan davası temasını işleyen Ana ve düşman iki aşiret içinde gelişen bir aşk öyküsünü anlatan Kızılırmak-Karakoyun'u gerçekleştirdi. Folklorik ögelerin yoğun biçimde yer aldığı bu üç film sonradan Anadolu Üçlemesi olarak adlandırıldı.
Gene 1967 yapımı Kurbanlık Katil, Akad'ın yönetimi ve Yılmaz Güney'in güçlü oyunuyla Türk sinemasının güçlü çalışmalarından biri oldu. Sait Faik'in bir öyküsünden uyarlanan Vesikalı Yarim (1968), Akad'ın kent yaşamı üzerine yaptığı önemli filmlerden biriydi. Bu başarı çizgisi Kader Böyle İstedi'de (1968) sürdü. Daha sonra aralarında Orhan Gencebay'lı ve Zeki Müren'li "şarkıcı filmleri"nin de bulunduğu piyasa filmleri yapan Akad 1972'de, gene Sait Faik'ten uyarladığı, sağlam yapısı ve tema çeşitliliğiyle dikkati çeken Irmak ile, bir katilin öyküsünün psikolojik boyutuyla işlendiği Yaralı Kurt'u gerçekleştirdi. Gökçe Çiçek'te (1973) ise göçebelik ile toprağa yerleşme arasında bocalayan iki Türkmen obasındaki yaşamı anlattı.
Gelin (1973), Düğün (1973) ve Diyet (1974), köyden kente göç sorununu ele alan ve daha başından bir üçleme olarak tasarlanmış yapıtlardı. Gelin ve Düğün, göçle başlayan bir değişimin ve bu değişim içindeki var olma savaşının farklı açılardan işlenmiş öyküleriydi. Bu iki filmin devamı sayılabilecek Diyet ise büyük kente göç edenlerin sorunlarını işçi kesimindeki yansımalarıyla veriyordu. Düğün, Akad'a 1974 Antalya Altın Portakal Film Festivali'nde En İyi Film ve En İyi Yönetmen Ödüllerini kazandırdı.
Akad 1975'te Ömer Seyfettin'in Ferman, Pembe İncili Kaftan, Diyet ve Topuz adlı öykülerini televizyon için filmleştirdi. 1979'da Faruk Erem'in anılarından senaryolaştırılan ve gene televizyon için yönettiği dört bölümlük Bir Ceza Avukatının Anıları, 12 Eylül yönetimi tarafından yasaklanması nedeniyle ancak 1989'da yayımlanabildi.[8] Akad son olarak televizyon için, İstanbul üzerine dört bölümlük Dört Mevsim İstanbul (1990) adlı diziyi gerçekleştirdi.
Akad, 1974'ten itibaren İstanbul Devlet Güzel Sanatlar Akademisine bağlı Sinema-TV Enstitüsünde sinema dili, senaryo, oyun, yönetim dersleri verdi ve öğrenci uygulamalarını yönetti. Bir süre aradan sonra 1990 yılında tekrar Mimar Sinan Üniversitesi Sinema-TV Bölümüne döndü. 6 Ekim 1997 tarihli açılış töreninde üniversite senatosu kararı ile verilmiş olan Onursal Profesör unvanını aldı.
1999 sonunda (83 yaşında) anılarını yazmak için bilgisayar kullanmayı öğrendi. Işıkla Karanlık Arasında[9] adını verdiği kitabını yazmayı 6 Haziran 2003'te bitirdi. 2004'te İş Bankası Yayınları'ndan ilk baskısı yayımlandı, İletişim Yayınları tarafından 2016 ve 2018'de tekrar yayımlandı.
2003 yılında okuldan ayrıldı. 2007'de roman yazmaya başladı ancak bitirmedi. Yazdığı deneme öykülerden iki tanesi Milliyet Sanat'ta yayımlandı. 19 Kasım 2011 tarihinde, 95 yaşında İstanbul'da öldü.
Kimi zaman ticari kaygıların ağır bastığı filmler yapmış, kimi zaman piyasa koşullarına ayak uyduramadığı için sinemadan uzaklaşmak zorunda kalmış, ama Türk sinemasına kimliğini kazandıran yapıtları ve çığır açan sanatçı kişiliğiyle önemini her zaman korumuştur. Konulara gerçekçi bir yaklaşım, gerçek insan tipleri ve davranışları, sinemaya özgü teknik uygulamalar Türk sinemasına onunla girmiştir. Türk sinemasında "tiyatrocular dönemi"ni izleyen ve o dönemin özelliklerini sürdüren geçiş dönemini sona erdirerek "sinemacılar dönemi"nin başlamasına yol açan da onun ilk yapıtları olmuştur. Akad, 1960'ların ortalarında gerçekleştirdiği yeni bir atılımla, özellikle de Yılmaz Güney'le giriştiği ortak çalışmalarla, onun çizgisini geliştirerek sürdüren Güney'in başlatacağı yeni dönemin de hazırlayıcısı olmuştur.
| Yıl | Yapım | Tür | Görevi | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Senarist | Yönetmen | Yapımcı | Notlar | |||
| 1990 | 1. Bölüm: Doğuş (1990, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Evet | Dört Mevsim İstanbul | |
| 2. Bölüm: İstanbul Bir Şarkıdır (1990, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Evet | Dört Mevsim İstanbul | ||
| 3. Bölüm: İstanbul Bir Özlemdir (1990, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Evet | Dört Mevsim İstanbul | ||
| 4. Bölüm: İstanbul Bir Kavgadır (1990, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Evet | Dört Mevsim İstanbul | ||
| 1989 | Çekiç ve Titreşim (1979, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Bir Ceza Avukatının Anıları | ||
| Emekli Başkan | TV Filmi | Evet | Evet | Bir Ceza Avukatının Anıları / Eser: Faruk Erem | ||
| Kuma (1979, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Bir Ceza Avukatının Anıları | |||
| Isı (1979, TV filmi) | TV Filmi | Evet | Evet | Bir Ceza Avukatının Anıları / Eser: Faruk Erem | ||
| 1987 | Yalnız Efe | TV Dizisi | Evet | Ömer Seyfettin'in aynı adlı öyküsünden / Yönetmen: Kamil Renklidere | ||
| 1975 | Ağrı Dağı Efsanesi | Sinema | Evet | (Duygu Sağıroğlu, Memduh Ün ile) (Eser: Yaşar Kemal) | ||
| Topuz | TV Filmi | Evet | Evet | Ömer Seyfettin Hikâyeleri | ||
| Ferman | TV Filmi | Evet | Evet | Ömer Seyfettin Hikâyeleri | ||
| Pembe İncili Kaftan | TV Filmi | Evet | Evet | Ömer Seyfettin Hikâyeleri | ||
| Diyet | TV Filmi | Evet | Evet | Ömer Seyfettin Hikâyeleri | ||
| 1974 | Diyet | Sinema | Evet | Evet | ||
| Esir Hayat | Sinema | Evet | Evet | (Konu: Erol Keskin) | ||
| 1973 | Düğün | Sinema | Evet | Evet | ||
| Gelin | Sinema | Evet | Evet | |||
| Gökçe Çiçek | Sinema | Evet | Evet | (Erol Keskin ile) (Eser: Erol Keskin) | ||
| Ormancılığımızda Dün ve Bugün | Belgesel | Evet | ||||
| Ormanları Koruma | Belgesel | Evet | ||||
| Ormanların Ekonomik Değeri | Belgesel | Evet | ||||
| Orman Yetiştirme, Ağaçlandırma | Belgesel | Evet | ||||
| Orman-Köy İlişkileri | Belgesel | Evet | ||||
| Orman Endüstrisi | Belgesel | Evet | ||||
| Ormanın Ruhsal Sağlıkla İlgisi | Belgesel | Evet | ||||
| 1972 | Yaralı Kurt | Sinema | Evet | |||
| Irmak | Sinema | Evet | Evet | |||
| 1971 | Vahşi Çiçek | Sinema | Evet | |||
| Mahşere Kadar | Sinema | Evet | ||||
| Bir Teselli Ver | Sinema | Evet | Evet | |||
| Rüya Gibi | Sinema | Evet | ||||
| Anneler ve Kızları (film, 1971) | Sinema | Evet | (Konu: Fannie Hurst’ün Imitation of Life adlı romanından) | |||
| 1970 | İnce Memed | Evet | Yaşar Kemal’in İnce Memed 2 adlı romanından uyarlama / Filme çekilmedi | |||
| 1969 | Seninle Ölmek İstiyorum | Sinema | Evet | |||
| 1968 | Kader Böyle İstedi | Sinema | Evet | Evet | ||
| Vesikalı Yarim | Sinema | Evet | ||||
| 1967 | Kurbanlık Katil | Sinema | Evet | Evet | Senaryo: Orhan Aksoy takma adıyla | |
| Kızılırmak-Karakoyun | Sinema | Evet | Evet | (Eser: Nâzım Hikmet Ran - Ercüment Er takma adıyla) | ||
| Ana | Sinema | Evet | ||||
| Hudutların Kanunu | Sinema | Evet | Evet | Konu: Yılmaz Güney | ||
| 1966 | Adanalı | Evet | Filme çekilmedi | |||
| Hazır Efe | Sinema | Evet | Yönetmen: [[Mehmet Aslan | |||
| Sırat Köprüsü | Sinema | Evet | ||||
| Yiğit Yaralı Olur | Sinema | Evet | Yönetmen: Ertem Göreç | |||
| Sırat Köprüsü | Sinema | Evet | ||||
| 1964 | Tanrının Bağışı: Orman | Belgesel | Evet | |||
| Bir Gazetenin Hikâyesi | Belgesel | Evet | Evet | |||
| Unilever | Belgesel | Evet | Evet | |||
| 1962 | Avare Mustafa | Sinema | Evet | (Senaryo:Memduh Ün ile) (Orhan Kemal'in Deve Kuşu adlı romanından uyarlama) (Yönetmen: Memduh Ün) | ||
| Üç Tekerlekli Bisiklet | Sinema | Evet | ||||
| 1961 | Sessiz Harp | Sinema | Evet | |||
| 1960 | Dişi Kurt | Sinema | Evet | |||
| Yangın Var - Eski İstanbul Kabadayıları | Sinema | Evet | Evet | Eser: Necip Fazıl Kısakürek | ||
| Cilalı İbo'nun Çilesi | Sinema | Evet | Evet | |||
| 1959 | Yalnızlar Rıhtımı | Sinema | Evet | Evet | (Eser: Attilâ İlhan - Ali Kaptanoğlu takma adıyla) | |
| Ana Kucağı | Sinema | Evet | ||||
| Zümrüt | Sinema | Evet | ||||
| 1958 | Meyhanecinin Kızı | Sinema | Evet | Evet | Atıf Tengiz takma adıyla | |
| 1957 | Dağları Delen Ferhat | Sinema | Evet | Senaryo: Yaşar Kemal, Haldun Taner, Halit Refiğ ile | ||
| Kara Talih | Sinema | Evet | Evet | (Cevat Akgönül takma adıyla) | ||
| Ak Altın | Sinema | Evet | ||||
| 1955 | Kalbimin Şarkısı | Sinema | Evet | |||
| Meçhul Kadın | Sinema | Evet | ||||
| Beyaz Mendil | Sinema | Evet | Evet | Eser: Yaşar Kemal | ||
| Görünmeyen Adam İstanbul'da | Sinema | Evet | Evet | Görünmeyen Adam İstanbul'da | ||
| Kardeş Kurşunu | Sinema | Evet | ||||
| 1954 | Vahşi Bir Kız Sevdim | Sinema | Evet | |||
| Bulgar Sadık | Sinema | Evet | ||||
| Öldüren Şehir | Sinema | Evet | Evet | (Senaryo: Orhan Hançerlioğlu) (Konu: Lütfi Akad) | ||
| 1953 | Çalsın Sazlar Oynasın Kızlar | Sinema | Evet | |||
| Katil | Sinema | Evet | Evet | |||
| İpsala Cinayeti / Altı Ölü Var | Sinema | Evet | ||||
| 1952 | İngiliz Kemal Lawrense Karşı | Sinema | Evet | |||
| Kanun Namına | Sinema | Evet | Evet | (Senaryo:Osman F. Seden ile) | ||
| 1951 | Arzu ile Kamber | Sinema | Evet | Evet | (Senaryo:Mediha Akad takma adıyla) (Aynı adlı halk hikâyesinden esinlenerek) | |
| Tahir ile Zühre | Sinema | Evet | Evet | (Senaryo:Mediha Akad takma adıyla) (Aynı adlı halk hikâyesinden esinlenerek) | ||
| 1950 | Lüküs Hayat | Sinema | Evet | Evet | (Senaryo:Selahattin Küçük ile) (Cemal Reşit Rey ve Ekrem Reşit Rey kardeşlerin aynı operetinden) | |
| 1949 | Vurun Kahpeye | Sinema | Evet | Evet | (Senaryo:Selahattin Küçük ile) (Halide Edip Adıvar’ın aynı adlı romanından) | |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
