Katalin Karikó

Katalin Karikó (d. 17 Ocak 1955, Szolnok), Macar biyokimyager ve bilim insanı. Almanya merkezli biyoteknoloji şirketi olan BioNTech'te kıdemli başkan yardımcısı olan Karikó, Pfizer-BioNTech'in ortaklaşa geliştirdikleri COVID-19 aşısının temel aldığı mRNA teknolojisini geliştirmesi ile tanınmaktadır. COVID-19'a karşı etkili mRNA aşılarının geliştirilmesini sağlayan nükleozit baz modifikasyonlarına ilişkin keşfi nedeniyle Drew Weissman ile birlikte 2023 Nobel Fizyoloji veya Tıp Ödülü'ne layık görüldü.

Katalin Karikó
Karikó, 2023
Doğum	17 Ocak 1955 (69 yaşında) Szolnok, Macaristan Halk Cumhuriyeti
Milliyet	Macar
Eğitim	Szeged Üniversitesi
Tanınma nedeni	Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı
Evlilik	Béla Francia
Çocuk(lar)	Susan Francia
Ödüller	Nobel Tıp Ödülü (2023)
Kariyeri
Dalları	Biyokimya, RNA teknolojileri
Çalıştığı kurumlar	Pensilvanya Üniversitesi BioNTech

İlk yılları ve eğitimi

Katalin Karikó 1956 Macaristan ayaklanması'ndan bir yıl önce 17 Ocak 1955'te Jász-Nagykun-Szolnok vilayetinin merkezi Szolnok'ta doğdu.^[1] Kasap bir baba ve ev hanımı bir annenin kızı olarak Büyük Macaristan Ovası yakınlarındaki Kisújszállás kasabasında büyüdü. Küçük yaştan itibaren bilime ilgi duyan Karikó, lisans eğitimine 23 yaşında Szeged Üniversitesi Biyolojik Araştırmalar Merkezi'nde başladı ve burada doktorasını tamamladı. RNA'ya olan ilgisini ilk kez Szeged Üniversitesi'nde geliştirdi ve akademik kadroya dahil edildi. Ancak komünist Macaristan'ın laboratuvarlarında kaynak yoktu ve 1985'te üniversite yönetimi tarafından görevden alındı. Philadelphia'daki Temple Üniversitesi'nden davet aldıktan sonra eşi ve kızıyla birlikte aynı yıl Macaristan'dan Amerika Birleşik Devletleri'ne göç etti.^[2] Komünist rejim altında Macarların ülke dışına para çıkarması yasaklanmıştı, bu yüzden Karikó ve kocası ABD'ye gidebilmek için arabalarını 1200 dolara satmak zorunda kaldı ve parayı bulunmaması için iki yaşındaki kızlarının oyuncak ayısına sakladılar.^[3]

Kariyeri

Kariyerine 1970'lerde başlayan Katalin Karikó, bir süredir yürüttüğü Mesajcı RNA çalışmalarına Pensilvanya Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde devam etti. 1980'lerin sonunda, bilim insanları kanser gibi hastalıkların tedavisinin nasıl geliştirileceğini anlamanın anahtarı olarak görülen DNA'ya odaklandı. Ancak Kariko'nun ana ilgi alanı, hücrelere proteinlerin nasıl yapılacağına dair talimatlar veren genetik kod olan RNA idi. O dönemde mRNA araştırmalarına duyulan ilgi azaldığı için hastalıklarla mücadele için bu yola başvurulması güvenilir kabul edilmiyordu. Bu nedenle bilimsel çalışmalarına ödenek bulabilmek için yaptığı başvurular reddedildi. 1995'te Pennsylvania Üniversitesi'nde profesör unvanını almayı beklerken bunun yerine daha düşük bir pozisyona getirildi. Bu sırada Kariko'ya kanser teşhisi konuldu. 1997'de bir fotokopi makinesinin önünde yapılan tesadüfi bir toplantı, Kariko'nun kariyerini hızlandırdı. HIV aşısı üzerinde çalışan immünolog Drew Weissman ile tanıştı. Kariko ve Weissman 2005 yılında beğeni toplayan bir girişim ile, sentetik RNA'nın vücudun bağışıklık sistemi tarafından tanınmamasına izin verecek bir yol geliştirmek için işbirliği yapmaya karar verdiler. İkili, araştırmalarına devam etti ve RNA'yı lipid nanopartiküllere yerleştirmeyi başardılar, bu kaplama çok hızlı bir şekilde parçalanmalarını önledi ve hücrelere girişlerini kolaylaştırdı. Ertesi yıl Karikó ve Weissman, mRNA ilaçları geliştirmek için bir şirket kurdu ve Karikó CEO pozisyonuna getirildi. 2013'te, Almanya'daki Mainz Üniversitesi kampüsünde bulunan ve o sırada bir web sitesi bile olmayan BioNTech'te işe başladı. Ayrıca bu dönemde Amerikan biyoteknoloji ve ilaç şirketi Moderna'dan bir iş teklifi aldı ^[1]

Kariko'nun çalışmaları ve araştırmaları, BioNTech'in aşı antijenleri üreten bağışıklık hücreleri yaratma çabasına katkıda bulundu. Karikó'nun klinik araştırmaları, mRNA'dan gelen antiviral yanıtın, kanser aşılarına tümörlere karşı savunmada ekstra bir destek verdiğini ortaya çıkardı. 2019 yılında Çin'in Vuhan şehrinde ortaya çıkan ve tüm dünyaya yayılan COVID-19 salgını sonrası koronavirüs aşısı bulma çabaları tıp camiası tarafından ilk sıraya konuldu ve bütün araştırma ve geliştirme çalışmaları bu alana yoğunlaştırıldı. 2020'de bu teknoloji, Pfizer ve BioNTech tarafından ortaklaşa üretilen Pfizer-BioNTech COVID-19 aşısı'nda kullanıldı.^[4][5]

Ödülleri

Moderna'nın kurucularından Derek Rossi, "Bana Nobel Tıp Ödülü'nü kim almalı diye sorsalar bu insanları Katalin Karikó ve Drew Weissman'ı en başa koyardım. Bu temel keşifleri dünyaya katkıda bulunan tıbbi buluşlar arasına girecek" ifadelerini kullandı.^[6] 30 Aralık 2020'de Macaristan'da devlete ait ulusal yayın kuruluşu MTVA tarafından koronavirüse karşı geliştirilen aşılardan birisine çok önemli katkılarından ve RNA aşısı konusundaki çalışmalarından dolayı "Yılın Kişisi" seçildi.^[7] Aralık 2020'de Forbes dergisi tarafından "2020'nin En İlham Verici Göçmenleri" listesinde üçüncü sırada yer aldı.^[8]

Karikó, Uğur Şahin ve eşi Özlem Türeci'nin de yer aldığı altı bilim insanı ile birlikte "Teknik ve Bilimsel Araştırmalar" alanında 2021 Asturias Prensliği Ödülü'ne layık görüldü. Jüri, COVID-19 aşıları'nın bulunmasına katkılarından, yeni bir teknoloji olan RNA'nın geliştirilmesi hem de adenovirüsler bazlı aşıların üretilmesi ve diğer hastalıklara karşı kullanımları konusunda öncü ve yenilikçi rolleri dolayısıyla verildiğini açıkladı.^[9][10] Karikó, Özlem Türeci ve Uğur Şahin Almanya'nın en prestijli tıp ödülü olarak kabul edilen 2022 Paul Ehrlich ve Ludwig Darmstaedter Ödülü'ne layık görüldü. Paul Ehrlich Vakfı tarafından yapılan açıklamada, "üç ismin mesajcı RNA (mrNA) teknolojisinin geliştirilmesine yaptıkları katkılardan dolayı" ödüle değer görüldüğünü ve toplam 120 bin euro tutarındaki ödülün 14 Mart 2022'de düzenlenecek törenle sahiplerine takdim edileceği belirtildi.^[11]

Özel hayatı

Mühendis Béla Francia ile evli olan Katalin Karikó, 2008 ve 2012 Yaz Olimpiyatları'nda altın madalya sahibi kürekçi Susan Francia'nın da annesidir.^[12]

Seçilmiş yayınları

• Anderson BR, Muramatsu H, Nallagatla SR, Bevilacqua PC, Sansing LH, Weissman D, Karikó K (Eylül 2010). "Incorporation of pseudouridine into mRNA enhances translation by diminishing PKR activation" [Pseudouridine'in mRNA'ya dahil edilmesi sonucu PKR aktivasyonunu azaltarak translasyonunun artırılması]. Nucleic Acids Research. 38 (17). ss. 5884-92. doi:10.1093/nar/gkq347. PMC 2943593 $2. PMID 20457754.* Karikó K, Muramatsu H, Welsh FA, Ludwig J, Kato H, Akira S, Weissman D (Kasım 2008). "Incorporation of pseudouridine into mRNA yields superior nonimmunogenic vector with increased translational capacity and biological stability". Molecular Therapy : The Journal of the American Society of Gene Therapy. 16 (11). ss. 1833-40. doi:10.1038/mt.2008.200. PMC 2775451 $2. PMID 18797453.
• Karikó K, Buckstein M, Ni H, Weissman D (Ağustos 2005). "Suppression of RNA recognition by Toll-like receptors: the impact of nucleoside modification and the evolutionary origin of RNA". Immunity. 23 (2). ss. 165-75. doi:10.1016/j.immuni.2005.06.008. PMID 16111635.
• Karikó K, Weissman D, Welsh FA (Kasım 2004). "Inhibition of toll-like receptor and cytokine signaling--a unifying theme in ischemic tolerance". Journal of Cerebral Blood Flow and Metabolism. 24 (11). ss. 1288-304. doi:10.1097/01.WCB.0000145666.68576.71. PMID 15545925.
• Karikó K, Ni H, Capodici J, Lamphier M, Weissman D (Mart 2004). "mRNA is an endogenous ligand for Toll-like receptor 3". The Journal of Biological Chemistry. 279 (13). ss. 12542-50. doi:10.1074/jbc.M310175200. PMID 14729660.

Kaynakça

1. Trouıllard, Stephanie (18 Aralık 2020). "Katalin Kariko, the scientist behind the Pfizer Covid-19 vaccine". France 24. 25 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
2. Bendix, Aria (12 Aralık 2020). "BioNTech scientist Katalin Karikó risked her career to develop mRNA vaccines. Americans will start getting her coronavirus shot on Monday". Business Insider. 16 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
3. Kennedy, Dana (5 Aralık 2020). "This scientist's decades of mRNA research led to both COVID-19 vaccines". New York Post. 7 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020.
4. Kollewe, Julia (21 Kasım 2020). "Covid vaccine technology pioneer: 'I never doubted it would work'". The Guardian. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
5. Cox, David (2 Aralık 2020). "How mRNA went from a scientific backwater to a pandemic crusher". Wired. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2020.
6. "Katalin Kariko: Covid-19 aşısını mümkün kılan mRNA teknolojisinin mucidi Macar bilim insanı". BBC Türkçe. 17 Aralık 2020. 20 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020.
7. "Hungarian Biochemist Katalin Karikó Wins Public Media's Person of the Year Award". Hungary Today. 30 Aralık 2020. 31 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020.
8. "The Most Inspiring Immigrants Of 2020". Forbes. 17 Aralık 2020. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020.
9. "2021 PRINCESS OF ASTURIAS AWARD FOR TECHNICAL & SCIENTIFIC RESEARCH". Prenses Asturias Vakfı. 23 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021.
10. "İspanya'nın en büyük bilim ödülü, Uğur Şahin ve Özlem Türeci ile bir grup bilim insanına verildi". Hürriyet. 24 Haziran 2021. 25 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2021.
11. "Türeci ve Şahin'e prestijli tıp ödülü". Deutsche Welle. 21 Eylül 2021. 21 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2021.
12. Zaccardi, Nick (Aralık 2020). "Olympic rowing champ's mom helped pave way to coronavirus vaccine". NBC. 8 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2021.

Dış bağlantılar

• Szeged Üniversitesi Klebelsberg Kütüphanesi, Katalin Karikó sanal sergisi Szeged Üniversitesi Klebelsberg Kütüphanesi