Kanada Atabaskları

Kanada Atabaskları (İngilizce: Canadian Athapaskans/Athapascans/Athabaskans/Athabascans, Canadian Athapaskan/Athapascan/Athabaskan/Athabascan peoples/Indians), Yukon Toprakları, Kuzeybatı Toprakları, Britanya Kolombiyası ve Alberta eyaletlerinde daha çok Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut eyaletinde ise daha az olmak üzere Kanada'nın batısında yaşayan ve Na-Dene dillerinin Atabask dilleri grubunun Kuzey Atabask dilleri alt grubundan dilleri konuşan Kuzey Atabasklarından, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkları. Kanada yerlileri içinde First Nations («İlk Milletler») yasal adıyla anılan Kanada Kızılderilileri arasında yer alır. Dil temelinde Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince ve Nikolaca gibi 20 dil ve halk olarak sınıflandırılır. Esas olarak Alaska Atabasklarına giren ve Guçince, Hanca ve Yukarı Tananaca konuşanların yalnızca Kanada'da yaşayanları dahildir. Alaska Atabaskları ile birlikte Kuzey Atabaskları dil grubunu oluştururlar. Tsutinalar ile Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

Kanada Atabaskları
(Canadian Athapaskans)

Daneza reisi ve ailesi, Alberta, 1899
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Atabask dilleri (Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Sahtuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince, Nikolaca)
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Sahtuların Kaşogotine (Hare Indian) boyunun geliştirdiği Sahtu köpeği ya da Kaşogotine köpeği (Hare Indian Dog) denen yerli köpek ırkının soyu tükenmiştir

Tahltanların geliştirdiği Tahltan ayı köpeği (Tahltan Bear Dog) denen yerli köpek ırkının soyu tükenmiştir

Dene House, Totem Park Residence, University of British Columbia

Gruplar

• Alaska Atabaskları (İngilizce: Alaskan Athabascans^[1]): Amerika Birleşik Devletlerine bağlı Alaska eyaletinde dil temelinde 11 ayrı halka ayrılırlar ve bunlardan yalnızca üçü Kanada'da da yaşar: Guçinler, Hanlar ve Yukarı Tananalar.
• Yukon Atabaskları (İngilizce: Yukon Athabascans^[1]): Kanada'da Yukon ile kuzey Britanya Kolumbiyası'nda yaşarlar. Dil temelinde 8 ayrı halka ayrılırlar: Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Tagişler, Kaskalar, Tahltanlar, Sekaniler, Danezalar ve 1927'de dilleri tükenen Tsetsautlar.
• Britanya Kolumbiyası Atabaskları (İngilizce: British Columbian Athabascans^[1]): Kanada'da Britanya Kolumbiyası'nda yaşarlar. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Nadoten-Vetsuvetenler, Dakeller, Çilkotinler, Nikolalar.
• Doğu Atabaskları ya da Deneler (İngilizce: Eastern Athabascans^[1]): Kanada'nın doğusunda Kuzeybatı Toprakları, Alberta, Saskatchewan, Manitoba ve Nunavut bölgelerinde yaşarlar. Dil temelinde 4 ayrı halka ayrılırlar: Denetalar, Sahtular, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar (Tlınçonca ve Denesulinece), Denesulineler.
• Tsutinalar (İngilizce: Tsuut'ina^[1]): Kanada'da Alberta bölgesinde Calgary'de yaşarlar. Tek başına grup oluştururlar ve Pasifik ve Güney Atabaskları ile antik yakınlıklar göstermiştir.

Kültür

Ova Kızılderilileri kültür grubuna giren Tsutinalar ile Plato Kızılderilileri kültür grubuna giren Nikola Atabaskları hariç tamamı Subarktik Kızılderilileri kültür grubuna dahildir.

Coğrafi dağılım

• Yukon Toprakları: Guçinler, Hanlar, Kaskalar, Tagişler, Kuzey Tuçonları, Güney Tuçonları, Yukarı Tananalar
• Kuzeybatı Toprakları: Guçinler, Sahtular, Denetalar, Tlınçonlar, Sarıbıçaklar, Denesulineler
• Britanya Kolombiyası: Nadoten-Vetsuvetenler, Çilkotinler, Dakeller, Kaskalar, Nikolalar, Sekaniler, Danezalar, Denetalar, Tagişler, Tahltanlar, Tsetsautlar
• Alberta: Danezalar, Denetalar, Denesulineler, Tsutinalar
• Saskatchewan: Denesulineler
• Manitoba: Denesulineler
• Nunavut: Denesulineler

Nüfus

Diller	Etnik sayı	Anadili	Ev dili
Denesulinece	11,130	9,750	7,490
Tlınçonca	2,645	2,015	1,110
Dakelce	2,495	1,560	605
Çilkotince	1,400	1,070	435
Sahtuca	1,235	650	650
Danetaca	2,315	600	600
Guçince	570	355	25

Kaynak Statistics Canada, 2006 Census Profile of Federal Electoral Districts (2003 Representation Order): Language, Mobility and Migration and Immigration and Citizenship Ottawa, 2007, pp. 2, 6, 10.

Komşuluk

Avrupalılarla temas sırasındaki Atabask toprakları

Doğu Kanada Atabasklarına geleneksel olarak düşman olan Kızılderililer Krilerdir (Plains Cree, Woods Cree, Swampy Cree). Kuzey Amerika'da Avrupalı tüccarların getirip kürk karşılığında ticaret karakollarında değiş tokuş ettikleri misket tüfeklerine sahip olan ilk yerliler Krilerdir ve bunu kullanarak batıya doğru ilerlemiş ve yerli Atabaskları daha batı ve kuzeye sürerek topraklarına yerleşmişlerdir.^[2]

Örgütlenme

• Arctic Athabaskan Council (AAC), Arctic Council'in daimi katılımcı sekiz üye kuruluşundan biri olup Arktik Kuzey Amerika'daki Atabaskların temsilcisidir ve merkezi Kanada Yukon'dadır.^[3]
• Council of Yukon First Nations (CYFN), Yukon Kızılderililerinin (First Nations of the Yukon) 14 yasal hükûmetinin ortaklığında 1973 yılından beri çalışan ve kâr amacı gütmeyen toplum kuruluşudur.^[4]

Ayrıca bakınız

• Kanada Kızılderilileri (First Nations)
• Yukon Yerli Dil Merkezi
• Kanada'da insan hakları

Kaynakça

1. "Athabascan Conference + Exhibition : Seven branches of Athabascan". 2 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2012.
2. Virginia Phyllis Petch (1998), Relocation and loss of homeland, the story of the Sayisi Dene of Northern Manitoba 4 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. A Thesis presented to the University of Manitoba in partial fulfillment of the requirements of a Doctor of Philosophy in Anthropology, The University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, June, 1998
3. "Arctic Athabaskan Council (AAC)". 27 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2012.
4. "Council of Yukon First Nations". 9 Eylül 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2012.