III. Fîrûz

III. Fîrûz (Orta Farsça: 𐭯𐭩𐭫𐭥𐭰 Pērōz; Çince: 卑路斯; pinyin: Bēilùsī), Sasani İran'ının son kralı olan III. Yezdicerd'in oğluydu. Efsaneye göre, Merv valisinin kışkırtmasıyla bir değirmenci tarafından öldürülen babasının ölümünden sonra Tang Hanedanlığı'nın kontrolü altındaki topraklara çekilmiştir.^[3] Tang generali ve Tang Hanedanlığı'nın egemenliği altında kurulan Sasani sarayının sürgündeki uzantısı olan Pers Bölge Komutanlığı'nın (波斯都督府) başkanı olarak görev yapmıştır. III. Fîrûz hakkında bilinenlerin çoğu Tang'ın Eski Kitabı ve Yeni Kitabı'nda kayıtlıdır.

III. Fîrûz
Sasani prensi
Qianling Mezarlığı'ndaki "61 yabancı yetkili" heykelleri arasında Fîrûz'un bir heykelinin de bulunduğu biliniyor.[1] Uzun kıvırcık saçları ve Part bıyığını taşıyan bu heykelin Fîrûz'a veya oğlu Narseh'e ait olması muhtemeldir.[2]
Doğum	636 Sasani İmparatorluğu
Ölüm	y. 679 Tang Çini
Eş(ler)i	Türk soylu kadın
Çocuk(lar)ı	Narseh
Hanedan	Sasani Hanedanı
Babası	III. Yezdicerd
Dini	Zerdüştçülük

Hayatı

Prens Fîrûz 636 yılında doğmuştur.^[4] Babası Kral III. Yezdicerd'in saltanatı sırasında çok gençti ve Sasanilerin imparatorluk gücünü hiçbir zaman kullanmamıştır. Müslümanların İran'ı fethinden sonra Fîrûz ve imparatorluk ailesinin büyük bir kısmı, günümüzde Tacikistan olarak bilinen Pamir Dağları'nı aşarak Sasaniler'e daha fazla destek veren Tang Çin'ine kaçmışlardır.

Tang Eski Kitabı'na göre Fîrûz, 661 yılında Tang Çin'inden Araplara karşı askeri yardım istemiştir. Tang sarayı, Peroz'un başkomutan olduğu (都督Dudu) şu anda Zaranj / Zābol (疾陵城Jilingcheng) (Günümzde Afganistan ve İran sınırında) olan yerde Pers Bölge Komutanlığını (波斯都督府) kurdu.^[5] 14 Şubat 662'de Tang hanedanı tarafından "Pers Kralı" (波斯王) unvanıyla anıldı.^[6] 670 ile 674 yılları arasında Peroz, Tang sarayına bizzat geldi ve kendisine Yòuwǔwèi Jīangjūn (右武衛將軍, "Sağ [Yan] Muhafızların Savaş Generali") unvanı verildi. Tang İmparatoru Gaozong Arap istilasından kaçan Sasani mültecilerin Çin'e yerleşmelerine izin verdi.

678 yılında Tang sarayının personel bakan yardımcısı, Hedong Komutanlığı'ndan bir soylu olan Pei Xingjian'a Fîrûz'u İran'a geri götürmesi emredildi. Pei Xingjian, geri dönmeden önce Suyab'a (günümüzde Tokmok, Kırgızistan yakınları) kadar gidebildi; Fîrûz ise binlerce takipçisiyle birlikte Tokhara'da (吐火羅; muhtemelen Baktra veya Tokharistan ) 20 yıldan fazla zaman geçirmek zorunda kaldı. 708 yılında Fîrûz tekrar Tang sarayına geldi ve kendisine Zuoweiwei Jiangjun (Sol [Kanat] Muhafızlarının Korku Veren Generali) unvanı verildi.^[7]

Ancak Pei Xingjian'ın biyografisine göre, Pei, Pers İmparatorluğu'nun siyasi durumunu İmparator Gaozong'a anlatırken Fîrûz'un 678 yılından önce öldüğünü belirtmiştir.^[8] Pei Xingjian'a göre, refakat edilen Pers prensi Peroz'un oğlu Narsieh'ti.

Ölümü

İran Büyükelçisi (波斯國), Tang Hanedanı'nın sarayını ziyaret ediyor. Kralların Toplantısı (王会图), MS 650 civarı

Tang'ın Yeni Kitabı'na göre Fîrûz, Youwuwei Jiangjun unvanını aldıktan sonra ölmüştür. Tam bu sırada Tang sarayında rehin tutulan Fîrûz'un oğlu Narseh, 679 yılında (678 değil) Pei Xingjian tarafından batıya, Pers'e götürüldü. Tang'ın Eski Kitabı'nda olduğu gibi Pei, Suiye'ye kadar ulaştı ve Narseh (Fîrûz değil) daha sonra 20 yılını Tokhara'da geçirdi. Sonunda Zuoweiwei Jiangjun unvanını alan Fîrûz değil, yine Narseh oldu.

Fîrûz'un ve bir diğer Pers'in ("Nanmei") heykeli Qianling Mezarlığı'na dikilmiştir.^[2]

Soyundan gelenler

Narseh, Tang imparatorluk soyadı olan Li'yi benimsemiştir.

Fîrûz'un bir oğlunun, 703-704 yıllarında Arap muhalif Musa bin Abdullah bin Kâzim el-Sülemi önderliğindeki Emevi karşıtı ayaklanma sırasında Tokharistan'da bulunduğu belgelenmiştir.^[9]

Fîrûz'un oğlu Hüsrev, Arap tarihçilerince Türgişlerin Mâverâünnehir'deki Araplara karşı yürüttükleri savaşlara eşlik eden kişi olarak anılır. 729'daki Kamarca Kuşatması sırasında Arap garnizonunun teslim olmasını sağlamaya çalışmış ancak teklifi küçümsemeyle reddedilmiştir.^[10]

Kaynakça

Özel

1. Afkande 2014, s. 147.
2. Zanous & Sangari 2018.
3. Bonner 2020, ss. 338–339.
4. Compareti 2009.
5. Zhou, Xiuqin (University of Pennsylvania) (2009). "Zhaoling: The Mausoleum of Emperor Tang Taizong" (PDF). Sino-Platonic Papers, 187. ss. 155-156. 24 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Kasım 2024.
6. Sima Guang. 《資治通鑑‧卷二百‧唐紀十六》 (Çince). 二年春正月辛亥，立波斯都督卑路斯爲波斯王。
7. Zanous & Sangari 2018, s. 501.
8. "Old Book of Tang. Vol.84". Wikisource. 1 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
9. Gibb 1923, ss. 26–27.
10. Gibb 1923, s. 71.

Genel

• Afkande, Ehsan (2014). "The Last Sasanians in Eastern Iran and China". Anabasis. Studia Classica et Orientalia. ss. 139-155.
• Bonner, Michael (2020). The Last Empire of Iran. New York: Gorgias Press. ss. 1-406. ISBN 978-1463206161.
• Compareti, Matteo (2009). "Chinese-Iranian relations xv. The last Sasanians in China". Encyclopaedia Iranica.
• Gibb, H. A. R. (1923). The Arab Conquests in Central Asia (İngilizce). Londra: The Royal Asiatic Society. OCLC 499987512.
• Zanous, Hamidreza Pasha; Sangari, Esmaeil (2018). "The Last Sasanians in Chinese Literary Sources: Recently Identified Statue Head of a Sasanian Prince at the Qianling Mausoleum". Iranian Studies. 51 (4). ss. 499-515. doi:10.1080/00210862.2018.1440966.