Tang Hanedanı

Tang Hanedanı, (Çince: 唐朝; Pinyin: Tángcháo) (18 Haziran 618 – 4 Haziran 907) Sui Hanedanı'nın ardından Çin'e hüküm sürmüş hanedandır. 618'de Li Shimin, Sui Hanedanı'nı devirerek Tang Hanedanı'nı kurdu.^[1] Li Shimin daha çok Tang Hanedanı'nın kurucusu İmparator Taizong olarak bilinir. Çin imparatorlarının en ünlülerinden biridir. Tang Hanedanı döneminde Çin'in komşularının üzerinde çok büyük etkisi vardı ve birçok komşu krallıkları vergiye bağlamıştı. Bununla birlikte Göktürk Kağanlığı 659 yılında, İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı ise 744 yılında Tang Hanedanı'nın egemenliği altına girmiştir. Yaklaşık 300 yıl (MS 618-906) yönetimde kalan Tang Hanedanı zamanında Han Hanedanı'ndan bile daha parlak bir dönem yaşandı. Bu dönemde imparatorluk toprakları genişletildi; değişik ırk, kültür ve dinlerden halklarla ilişkiler kuruldu ve sonradan Batılı toplumları şaşkınlığa uğratacak bir yönetim sistemi kuruldu. Bazı kaynaklarda Tang Hanedanı'nın Çinleşmiş Türk-Tabgaç kökenli olduğu geçmektedir.^{[2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13][14]}

Tang Hanedanı 唐
618-907
Tang imparatorluğunun 661'de en geniş sınırlarına ulaştığı zamanki ana hat haritası
Başkent	Çang'an (618-683 ve 705-904) Luoyang (de facto 664-683; de jure 683-705 ve 904-907)
Yaygın dil(ler)	Orta Çince
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 618-626 Gaozu (ilk) • 626-649 Li Shimin • 712-756 Xuanzong • 904-907 Ai (son)
Tarihçe
• Kuruluşu 18 Haziran 618 • An Luşan İsyanı 755-763 • Dağılışı 1 Haziran 907
Yüzölçümü
715	5.400.000 km2
Nüfus
• 7. yüzyıl 50 milyon • 9. yüzyıl 80 milyon
Öncüller Ardıllar Sui Hanedanı Batı Göktürk Kağanlığı Doğu Göktürk Kağanlığı Hou Liang (5 Hanedan) Wu (On Krallık) Liao Hanedanı İkinci Doğu Göktürk Kağanlığı

Çin; Tang, Song ve Yuan Hanedanlıkları döneminde dünyanın en gelişmiş ülkesiydi ve ekonomisi ile kültürü komşularının yoğun ilgisini çekmekteydi.^[1] Bu dönem aynı zamanda sanat ve edebiyatın doruğa ulaştığı, yaratıcı etkinliklerin geliştiği bir dönemdi. Birçok ülkeden imparatorun Sian yakınlarında Changan'da bulunan sarayına gelen bilim insanı, sanatçı, şair ve müzisyenlerle Sian uygar dünyanın merkezi durumuna geldi. 2. yüzyılda Han Hanedanı döneminde Çin'e giren Buda öğretisinin Çin sanatı ve düşüncesi üzerindeki etkileri giderek arttı.^[1] Çin uygarlığı Asya'nın en uzak köşelerine kadar ulaştı, Japonlar Çin yazı karakterlerini kendi yazı dillerinde kullanmaya başladılar.^[1]

Tang Hanedanı'nın son yıllarında Çin, siyasi kargaşalara sahne oldu. Niu Li siyasi mücadelesi, hadımların devlet yönetimini ele geçirmesi ve birbirlerini izleyen köylü isyanları, hanedanın gücünü giderek zayıflattı. Tang Hanedanı'nın sonunda patlak veren Huang Chao İsyanı’na katılan Zhu Wen, Tang Hanedanı imparatorunu tahttan indirerek kendini imparator ilan etti.

Çin'i yöneten en büyük imparatorlardan bazıları Tang Hanedanı içinden çıktı. Li Shimin'in yanı sıra, 712-756 arasında hüküm süren Ming Huang hem güçlü bir savaşçı, hem de sanatı geliştiren bir imparator olarak çok önemlidir. Ne var ki ardından gelenler yetersiz ve yeteneksizdi. Ağır ilerleyen bir çöküş döneminin sonunda, 907'de Tang Hanedanlığı yıkıldı.

Türklerle ve Batı'daki halklarla mücadele

Sui ve Tang Hanedanlıkları kendi zamanlarında etraflarındaki göçebe topluluklara karşı seferle düzenlediler. Etraflarındaki bu göçebe halklar Türk, Moğol, Tibet kavimleriydi ve aralarında en güçlüleri Türk kavimleriydi. Türk kavimleri gücünü Göktürk Devleti, Uygur Kağanlığı, Karahanlılar ile 600 sene boyunca ta ki Karahitaylar'a kadar gösterecektir. Bu güce karşı ticaret yollarının güvenliğini sağlamak için Türkler ile iyi ilişkiler içinde bulunmak gerekiyordu. İyi ilişki ortamını oluşturmak içinde 597, 599, 614 ve 617 yıllarında olmak üzere Çinli prensesler Türk kavminin önde gelenleriyle evlendirilmişti. Sui Hanedanlığı zamanında Türkler ile Çinliler zaman zaman anlaşma içine giriyordu. Bu iyi ilişkilerin bir göstergesi olarak bir Moğol kavmi olan Hitaylar Suilerin kuzey sınırlarına saldırdığında 20,000 civarındaki Türk ordusu Hitaylara karşı savaşması gösterilebilir. Bu savaşta Türkler Hitayların hayvanlarını ve kadınlarını savaş ganimeti olarak elde etti.

Türk kumandanları Çin ordusunda paralı asker olarak görev yapmışlardır. 755 yılına kadar yaklaşık olarak 10 Türk general Çin ordusunda görev yapmıştır. 635 ve 636 yıllarında iki kez Tang kraliyet ailesinden prensesler Türk generaller ile evlendirilmişlerdir.

Ayrıca bakınız

• Göktürk Kağanlığı
• Uygur Kağanlığı
• Goguryeo-Tang Savaşı
• Talas Muharebesi

Kaynakça

1. Tanner, Harold Miles (2010). China: a history. Indianapolis. ISBN 978-1603842020.
2. (Chen 1996: 61-63; Moriyasu 2007: 138-42; see also Lewis 2009) Janz, T. and Yang, C.-C. (2019) Decentering Musical modernity: Perspectives on East Asian and European Music history. Bielefeld: Transcript, p. 17.
3. Bibliography, Cambridge University Press, 26 Nisan 2018, ss. 439-486, erişim tarihi: 17 Eylül 2024
4. Aldrich, M. A. (2 Mart 2018). Ulaanbaatar beyond Water and Grass. Hong Kong University Press. ISBN 978-988-8455-15-7.
5. "The dragon and the foreign devils: China and the world, 1100 B.C. to the present". Choice Reviews Online. 45 (07): 45-3941-45-3941. 1 Mart 2008. doi:10.5860/choice.45-3941. ISSN 0009-4978.
6. Cooper, Frederick (3 Mart 2021), Epilogue, Oxford University Press, ss. 1249-1278, erişim tarihi: 17 Eylül 2024
7. Lewis, Mark Edward (9 Nisan 2012). China’s Cosmopolitan Empire. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05419-6.
8. Fairbank, J.K. and Goldman, M. (2006) China: A new history. Cambridge (Mass.); Belknap Press of Harvard University Press. , p. 77.
9. "Rutian Wang | Visualizing Traditional China" (İngilizce). 17 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2024.
10. Graff, David A. (25 Eylül 2020). The Cambridge History of War. Cambridge University Press. ISBN 978-1-139-02549-2.
11. "Arşivlenmiş kopya". depts.washington.edu. 17 Eylül 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2024.
12. Brown, Kerry, (Ed.) (19 Aralık 2023), Introduction to the Berkshire Dictionary of Chinese Biography, Berkshire, ss. xvi-xx, erişim tarihi: 17 Eylül 2024
13. Ma, Debin; Glahn, Richard von (24 February 2022). The Cambridge Economic History of China: Volume 1, To 1800. Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-55479-4. “Before adopting the surname Li, the ancestors of Lixian were Tuoba, the royal Xianbei lineage of the Northern Dynasties.”.
14. Wu, Jui-Man (2010). Mortuary Art in the Northern Zhou China (557–581 CE): Visualization of Class, Role, and Cultural Identity University of Pittsburgh. pp. 198–199 B:4.