Loading AI tools
Ardahan'ın bir ilçesi Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Göle, Ardahan iline bağlı bir ilçe ve bu ilçenin merkezidir.
| Göle | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın Türkiye'deki yeri | |
 İlçe sınırları haritası | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Ardahan |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| İdare | |
| • Kaymakam | Yunus Emre Fırat |
| • Belediye başkanı | Gökhan Budak (CHP) |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 1399 km² |
| Rakım | 2030 m |
| Nüfus (2018) | |
| • Toplam | 25.187 |
| • Kır | 18,836 |
| • Şehir | 5.986 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| Posta kodu | 75700 |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
Göle adının, Gürcüce Kola (კოლა / "k'ola") adının değişikliğe uğramasıyla ortaya çıkmış olduğuna dair görüşler vardır. Kola adı ise antik çağ krallığı Kolhis’in Gürcücedeki adı olan Kolha’dan gelir. Nitekim 1854 tarihli Kiepert haritasında Göle bölgesi, Gürcüce Kola, Türkçe "Kjöla" (Göle) ve Ermenice "Kogh" (Koğ) biçiminde geçer.[1]
Gürcü tarihçi ve arkeolog Ekvtime Takaişvili orada yaşayan halkın bölgeyi “Göl” (Göle değil) olarak adlandırdığını yazar. Etrafı dağlarla çevirili olan ve geniş bir çukuru andıran ovanın baharda karların erimesiyle sularla dolup bataklığa, hatta göle dönüştüğünü, Kura Nehri’nin kaynaklandığı bu bölgeye Türkçede bundan dolayı “Göl” denmiş olabileceğini belirtir.[2]
Bugünkü Göle ilçesinin merkezi olan kasabanın adı Göle değil, Merdenik'ti. Nitekim 1854 tarihli Kiepert haritasında da Merdenik olarak geçer.[3] 93 Harbi'nin ardından Göle bölgesine hakim olan Ruslar ise, yerleşimin adını Merdenek (Мерденек) biçiminde yazmıştır. Rus idaresinde Merdenek Göle kazasının "Yunan Nahiyesi" bağlı köylerden biriydi ve 1886 yılında nüfusu 138 kişiden oluşuyordu. Rumlardan oluşan bu nüfus 1896 yılında 210 kişi, 1906 yılında 300 kişi olarak tespit edilmiştir.[4][5] Köyün nüfusunun bu kadar hızlı artması, Rus idaresince yeni nüfusun yerleştirildiğini göstermektedir.
Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'nin Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezdiği sırada da köyün nüfusu Rumlardan oluşuyordu. Merdenek köyünde bir kale ve üç kilise vardı. Ancak kilise yıkılmış, geriye duvar parçaları kalmıştı. Kalenin ise sadece bir duvarı sağlamdı. Köyden iki kilometre uzakta büyük bir kale bulunuyordu ve halk bu kaleyi "Köroğlu Kalesi" olarak adlandırıyordu. Martvileli'ye göre büyüklük açısından bu kalenin Mgeltsihe'den geri kalır tarafı yoktu. Çok iyi bir işçiliğe sahip olan kale ormanın içinde sağlam halde duruyordu. Dağın tepesi, uzunluğu yarım kilometre kadar olan bu kalenin surlarıyla çevriliydi. Kalenin içinde yüksek kuleler vardı. Kuleler de ayakta duruyordu. Kale içindeki yapılar ise yıkılmıştı. Ulaşımı zor olan bu kalenin içinden bilinmeyen bir yere bir tünel uzanıyordu.[6]
1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Merdenik (مردەنیك) olarak kaydedilmiş olan köy, Göle kazasının merkez nahiyesi sayılan Merdenik nahiyesinin 29 köyünden biriydi.[7] Bu tarihten kısa bir süre sonra Merdenik'in adının Göle olarak değiştirildiği anlaşılmaktadır. Nitekim 1935 genel nüfus sayımında Merdenik adı geçmemektedir. Göle kazasının idari merkezi Göle adıyla kaydedilmiş olup bu sırada kaza merkezinde sadece 811 kişi yaşıyordu.[8] 1965 genel nüfus sayımında Göle kasabasının nüfusu 3.826 kişiye ulaşmıştı ve bu nüfus içinde 1.689 kişi okuma yazma biliyordu.[9]
Eski adı Kola olan Göle, MÖ 4. yüzyılda İberia Krallığı sınırları içinde, Tzunda Prensliği'ne bağlıydı. MÖ 2.-1. yüzyıllarda Ermenistan Krallığı sınırları içinde kaldı. Bölge daha sonra Ermeniler ile Gürcüler arasında birkaç kez el değiştirdi. Kolalı Çocukların Şehadeti (9. yüzyıl) adını taşıyan Gürcüce bir hagiografiye göre 6. yüzyılda dokuz Kolalı (Göleli) çocuk Kura Nehri’nin “Ayazma” denilen kaynağında vaftiz olup Hristiyanlığı kabul etmiş ve bundan dolayı annesi ve babası tarafından öldürülmüştür.[10] Göle Gürcü yönetimi altındayken Emeviler tarafından istila edildi. 9. yüzyılda İberia kralı I. Aşot (813–826/830) Arapları bölgeden çıkardı ve Göle Gürcistan Krallığı’na katıldı. 11. yüzyılda Göle ve yöresi Büyük Selçukluların eline geçti. 13. yüzyılın ortalarından itibaren Göle Gürcü atabegleri devleti Samtshe-Saatabago’nun yönetimi altındaydı. 16. yüzyılın sonlarında Gürcü atabegler Osmanlılara karşısında tutunamadı ve Göle Osmanlı Devleti tarafından ele geçirildi.
Bugünkü Göle ilçesi toprakları Osmanlı kayıtlarında Ardahan-i Küçük, bugünkü Ardahan bölgesi ise Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) olarak geçer. Ardahan-i Küçük (Küçük Ardahan), Hicri 981 (1573/74) tarihli icmal defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde bir livaydı. Ardahan-i Küçük livası, Güney, Kuzey, Hoçvan ve Germücek nahiyelerinden oluşuyordu. Güney nahiyesi 65 köyü, Kuzey nahiyesi 121 köyü, Hoçvan nahiyesi 66 köyü ve Germücek nahiyesi 19 köyü kapsıyordu.[11] Sonraki dönemde bu bölge, Çıldır Eyaleti’nin livalarından biri olmuştur.[12]
Göle bölgesi, uzun süre Osmanlı yönetimi altında kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus yönetimi sırada Göle, Ardahan sancağına bağlı bir kazaydı (uçastok) ve kazanın yönetim merkezi Okami köyüydü. Göle kazası Arpaşen, Karavenk, Okam ve Hoçevank nahiyelerinden (маркяз: merkez) oluşuyordu. Kazadaki Yunan (Rum) nüfuslu köyler de "Yunan Nahiyesi" (сельское общество: kırsal topluluk) statüsüne sahipti. 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Göle'de 9.208 kişi yaşıyordu. Nüfusun 5.432'si (% 59) Kürt, 2.755'i (% 29.9) Rum, 846'sı (% 9.2) Türk, 121'i (% 1.3) Ermeni, 54'ü (% 0.6) Türkmen'di.[4]
1907 yılında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Ekvtime Takaişvili'nin verdiği bilgiye göre o tarihte Göle'nin nüfusu Müslüman Gürcüler, Meshiler, Kürtler, Rumlar ve Ermenilerden oluşuyordu. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında, Osmanlı ülkesine göç eden Müslüman Gürcülerin yerlerine Rus idaresi tarafından Rumlar ve Ermeniler yerleştirilmiştir. Resmi verilere göre Göle'nin de içinde yer aldığı Ardahan sancağından 1.407 hane veya 22.843 kişi Osmanlı ülkesine göç etmiştir.[13]
I. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinden sonra Göle fiilen bağımsız Ermenistan sınırları içinde yer aldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla da Türkiye'ye bırakıldı.[14]
Göle, 1928 tarihli Osmanlı köy listesinde Kars vilayetine bağlı bir kaza olarak geçer. Göle kazası, Merdenik, Okam ve Hoçovan nahiyelerinden oluşuyordu. Merkez nahiyesi olarak da bilinen Merdenik nahiyesine 29, Okam nahiyesine 26 ve Hoçovan nahiyesine 20 köy bağlıydı. Merdenik nahiyesinin idari merkezi Merdenik köyü, Okam nahiyesinin idari merkezi Okam köyü, Hoçovan nahiyesinin idari merkezi ise Hasköy'dü.[15]
Kars iline bağlı bir ilçe olan Göle, 27 Mayıs 1992 tarihinde Ardahan iline bağlanmıştır. Göle ilçe merkezinde belediye teşkilatı 1926'da kurulmuştur.
İlçenin sınırları kuzeyinde Ardahan ili, güneyinde Kars'ın Selim ilçesi, doğusunda Kars'ın Susuz ilçesi, kuzey batısında Erzurum'un Olur ilçesi, güney doğusunda Kars ili, güney batısında Erzurum'un Şenkaya ilçesi ile çevrilidir. İl merkezine olan uzaklığı 45 km dir.
İlçe merkezi ortalama rakımı 2038 metre olan düz bir alana kurulmuştur. köyler ise kısmen düz ve kısmen de engebeli arazi üzerine yerleşmiştir. İlçenin toplam yüzölçümü 1420 Km2'dir. Arazinin bir kısmı orman örtüsü ile diğer kısımları ise çayır ve mera ile kaplıdır. Ardahan ormanlarının yaklaşık %65'i Göle ilçesinde bulunmaktadır. İlçenin her tarafı yeşil olduğu için Yeşil Göle adını almıştır. Kışları uzun, çok sert ve soğuk, yazları ise ılık ve yağışlı geçen karasal iklime sahiptir. Kış aylarında soğukluk -30 ya da 35 dereceye kadar düşer. Çok sert geçen kış aylarında yağan karın kalınlığı en az bir metreye ulaşır. Göle ovası, çukurluğu nedeniyle kış boyunca kimi zaman sisli günler geçirir. Yaz aylarında ise sıcaklık 25-30 dereceye kadar yükselir.
Göle kültürlü bir nüfus yapısına sahip farkli etnikleri bünyesinde bulundurur. Bunlar Kürtler, Acemler, Yerliler, Terekemeler, Türkmenler vb. olarak sıralandırılabilir. Göle, nüfus ve yüzölçümü bakımından Ardahan'ın en büyük ilçesidir.
| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| Göle ilçesi (Kars) | |||
| 1927[16] | 21.954 | 600 | 21.354 |
| 1935[17] | 27.406 | 811 | 26.595 |
| 1940[18] | 24.974 | 2.938 | 22.036 |
| 1945[19] | 28.124 | 2.545 | 25.579 |
| 1950[20] | 30.831 | 1.518 | 29.313 |
| 1955[21] | 36.159 | 2.173 | 33.986 |
| 1960[22] | 40.944 | 3.028 | 37.916 |
| 1965[23] | 47.681 | 3.826 | 43.855 |
| 1970[24] | 53.442 | 7.968 | 45.474 |
| 1975[25] | 58.176 | 7.680 | 50.496 |
| 1980[26] | 58.168 | 8.041 | 50.127 |
| 1985[27] | 55.928 | 8.850 | 47.078 |
| 1990[28] | 44.953 | 7.542 | 37.411 |
| Göle ilçesi (Ardahan) | |||
| 2000[29] | 37.814 | 10.478 | 27.336 |
| 2007[30] | 32.134 | 7.438 | 24.696 |
| 2008[31] | 32.578 | 7.588 | 24.990 |
| 2009[32] | 30.912 | 6.231 | 24.681 |
| 2010[33] | 29.897 | 6.406 | 23.491 |
| 2011[34] | 30.727 | 7.833 | 22.894 |
| 2012[35] | 29.968 | 7.359 | 22.609 |
| 2013[36] | 28.032 | 6.094 | 21.938 |
| 2014[37] | 27.142 | 6.050 | 21.092 |
| 2015[38] | 26.254 | 6.033 | 20.221 |
| 2016[38] | 25.679 | 6.125 | 19.554 |
| 2017[38] | 25.178 | 6.091 | 19.087 |
| 2018[38] | 25.187 | 5.969 | 19.218 |
| 2019[38] | 24.863 | 5.922 | 18.941 |
| 2020[38] | 24.822 | 5.986 | 18.836 |
İlçe ekonomisi genelde hayvancılığa dayanmaktadır. İlçe, bölgenin en önemli canlı hayvan yetiştirme merkezlerindendir. Hayvan besiciliği ve mandıracılığı olmak üzere iki kısımda gerçekleştirilmektedir. Ayrıca hayvancılığın ve tarımın gelişmesi için ilçede "İnekhane"de denilen Göle Tarım İşletmesi kurulmuştur. Tarımsal faaliyetlerde arpa, buğday, yulaf, patates ekimi yapılmaktadır. Büyükbaş hayvancılığın yanı sıra küçükbaş hayvancılık ile tavuk, hindi, kaz, ördek gibi kümes hayvanları da yetiştirilmektedir, ayrıca arıcılık da yapılmaktadır.
Ticaret alanında ise alışveriş merkezleri, bakkal, market, marangoz, tamir atölyeleri, internet cafeler, kahvehaneler ve altısı fabrika düzeyinde sanayi tesisleri olmak üzere onlarca mandıra hizmet vermektedir. İlçe, hayvancılık ve ormancılıkta bölgesinin merkezi konumundadır. Hayvancılık alanında Tarım İşletmesi, ormancılık alanında ise Orman İşletmesi hizmet vermektedir. Göle'nin sahip olduğu iktisadi güç, Ardahan da dahil olmak üzere ile bağlı ilçelerin hepsinden büyüktür. Bu yönüyle Göle, Ardahan ilinin ticaret merkezidir.
İlçe turizm açısından önemli bir potansiyele sahip olup, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini çekecek görmeye değer tarihî eserleri bulunmaktadır. Bunlar arasında, Dedeşen köyünde yer alan türbe, Cami, kümbet, Kalecik köyündeki Kalecik Kalesi, Uğurtaşı köyü kalesi bulunmaktadır. Yavuzlar, Çakıldere, Günorta, Uğurtaşı, Yiğitkonağı ve adını sayamadığımız birçok köyümüzde kilise ve şapel kalıntıları bulunmaktadır.
Köprülü (korevenk) beldesinde Ziyaret Tepesi denilen ve eskiden büyük bir Ermeni Manastırı'nın olduğu Tepeden beldenin ortasına çıkan yaklaşık 2 km uzunluğunda bir tünel bulunmaktadır. Keza Köprülü Beldesinde Aşık Kerem'in yaslanıp saz çaldığı basının direkleri oturduğu yerin ve sazının baş kısmının izi olduğu söylenen Kerem'in Taşı denen bir kaya mevcuttur. Defineciler bu taşı da yerinden aşağı yuvarlamışlar.
1995 yılından bu yana ise gurbet-sıla kaynaşmasını sağlamak adına Ulusal anlamda her yıl Kaşar Festivali yapılmaktadır. Bu festival ilçeye ayrı bir canlılık getirmektedir.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
