Esik kurganı

Esik Kurganı, 1969 yılında Kazakistan SSC'nin Salgar alüvyonlu toprağının 20 kilometre doğusunda Kemal Akişev başkanılığındaki Kazakistan Tarih, Etnografya ve Arkeoloji Enstitüsü'nün arkeolog timi tarafından keşfedilen İskit^[1] /Saka^[2][3] kurganı. MÖ 5. yüzyıldan kalma olduğu düşünülen kurgan, Kazakistan'da gün ışığına çıkarılmıştır.

Yerel halkın Kurgan ismini verdiği bir Höyük (mezarlık)

Altın elbiseli adam zırhı Kazakistan'da Esik Kurganında bulunmuştur. İskitlerin eski çağdaki yaşayışları hakkında fikir edinilebilir.^[4] Esik Kurganı Kazakistan'ın önemli bir hazinesi olma konumundadır. Bu kurgan Sovyetler döneminde keşfedilmiştir. Altın elbiseli adam zırhının çıkarıldığı yerde çıkarılan İskit (saka) yazıtlarında bu zırhın ait olduğu kişinin 18 yaşlarında bir prens olduğu yazılmaktadır.

Kurganda üç binden fazla altın eşya, seramik küpler, tahta tabaklar, eyer örtüleri, tahta eyerler, silahlar ve iki gümüş çanak bulunmuştur. Gerçekçi süsleme sanatı bu kurganda da bulunmuştur. Kurgandan çıkan kalıntılar günümüzde Ermitaj Müzesinde sergilenmektedir.

Kurganda bulunmuş bir gümüş çanakta henüz çözülememiş yazılar bulunmaktadır. Macar dilbilimci ve İranolog Janos Harmatta^[5] bu yazıların Kharosthi alfabesinde yazıldığı ve Hotan-Sakaca (İranice) olduğunu iddia etmiştir. Ancak yazıttaki harflerin çok azı Kharosthi alfabesindeki harflere benzemektedir.^[6] Aynı şekilde Fransız Hindolog Gérard Fussman da yazının Hotanca olduğunu savunmuştur lakin kendisi yazıyı Hotanca'da okuyamayıp sağlıklı bir çeviri sağlayamamıştır.^[7] Buna ek olarak Harmatta yazıların Orhun alfabesi'ne olan benzerliğine değinmiş ve Orhun yazısının Kharosthi abugidasından türemiş olabileceğine kanaat getirmiştir lakin Kharosthi abugidasının Sakalar tarafından Hotan bölgesinin işgalinden sonra Budizm'e geçiş yoluyla benimsenmesi ve Kharosthi abugidasının en eski örneklerine Sakalar'ın o dönemde hiçbir iletişiminin olmadığı Pakistan'ın Kâbil bölgesinde rastlanması bu iddiaları mantıksız kılmaktadır.

Aynı zamanda bazı Türk araştırmacılar yazının proto-Türkçe^[8][9] olduğunu iddia etmekte ve Göktürk alfabesinde yazıldığını^[10][11][12] savunmaktadır. Kazak Türkolog Altay Sersenulı Amanjolov Eski Türk yazısının tarihi adlı kitabında bu yazının 1971'de Orhun yazısı'nın kullanılarak çevrildiğini not edip yazının çevirisini ve transliterasyonunu vermiştir.^[13][14] Türkçe okuma denemesi yapan bilim insanlarının hemen hepsi en sondaki "azık" kelimesinde hemfikirdir. Yiyecek anlamına gelen bu kelime, bir yemek kabının üzerine yazılması açısından, bilim insanları tarafından mantıklı kabul edilmektedir.^[6]

Kurganda bulunmuş gümüş çanağın ve üzerindeki yazının çizimi

Gümüş çanağın üzerindeki yazının transkripsiyonu

• Harmatta'nın önerdiği Hotanca okunuş:^[7]

“	za(ṃ)-ri ko-la(ṃ) mi(ṃ)-vaṃ vaṃ-va pa-zaṃ pa-na de-ka mi(ṃ)-ri-to ña-ka mi pa-zaṃ vaṃ-va va-za(ṃ)-na vaṃ. [Bu kap üzüm şarabı, pişmiş gıda ve taze tereyağı içerir, o kadar çok ki, ölümlü?.]	„

• Amanjolov'un önerdiği Ön-Türkçe okunuş:^[9]

“	Aγa, saηa očuq! Bez, cök! Boqun ičrä(r) azuq! [Ağa, sana (bu) ocak! Yabancı, (diz) çök! Halkta azık (bol olsun)!]	„

Saka dilinin Türk dilleri'ne olan ilişkisi Avrasya stepleri'deki kurganlarda bulunan kişilerin naaşları üzerinde son yapılan genom ve mitokondriyal DNA çalışmaları ile birbirine uymaktadır. Genetik çalışmalardaki analizlerde kurganlarda bulunan Saka naaşlarına genetik yakınlık gösteren kişilerin hepsinin günümüz Türki halklara mensup olan bireyler oldukları görülmektedir.^[15][16]

Kurgandan çıkarılmış altın parçalar

• 
  "Altın Elbiseli Adam"
• 
  Geyik. (M.Ö. 5.-4. YY)
• 
  At. (M.Ö. 5.-4. YY)
• 
  Kaplan kafası. (M.Ö. 5.-4. YY)
• 
  Uçan geyik ve Griffon (M.Ö. 5.-4. YY)

Kaynakça

1. "İlhami Durmuş, "İskitler'de ölü gömme geleneği", Millî Folklor, 2004, Yıl 16, Sayı 61" (PDF). 4 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2010.
2. Reuel R. Hanks, Central Asia: a global studies handbook, p. 168, ABC-CLIO, 2005, ISBN 978-1-85109-656-5, p. 168.
3. Esther Jacobson, The art of the Scythians: the interpenetration of cultures at the edge of the Hellenic world, BRILL, 1995, ISBN 978-90-04-09856-5, p. 6.
4. Hall, Mark E. Towards an absolute chronology for the Iron Age of Inner Asia. Antiquity 71 (1997): 863-874
5. Ritoók, Zsigmund. (1997) "The contribution of Hungary to international classical scholarship", Hungarian Studies, 12. Retrieved 12 March 2014. 6 Mart 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
6. "Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun-Altın Elbiseli Adam". 10 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.
7. "Harmatta [Harmatta 1999, p.411-412] appears as he has accomplished to solve the mystery of this "unknown language and alphabet" which covers a wide are from Alma-Ata to Merv, to Dest-i Navur and to Ay Hanum. According to Harmatta and Fussman, the alphabet can be traced back to the Karoshti alphabet; and the language written with this alphabet could have been a Saka dialect spoken by the Kushans. Harmatta who remarks on the resemblance of the letters to those in Orkhon-Yenisey states that due to some letters [...]. [...]. Fussman states that this Inscription is based on syllables, and notes its similarity to the Kharosthi alphabet, but he could not read it. Livsits asks whether this alphabet he calls as the "third official alphabet of the Kushan State" is the Saka alphabet or not. [...]. Livsits, on the other hand says that, further to the Issyk-kol alphabet, this alphabet is related not with the Kharosthi alphabet, but rather with the Aramaic alphabet [...]."
8. Akishev K. A. Issyk script and runic writing. "Ancient Türkic civilization: monuments of writing". Almaty, 2001, p. 389-395.
9. A. Amanjolov: Runic-like inscription from Saka's burial near Alma-Ata. "Bulletin of Academy of Sciences KazSSR", 1971, No 12 (320), s. 64-66;

   + A. Amanjolov: Materials and research on history of Ancient Türkic writing. Author's abstract of Ph. Doctor Dissertation, Alma-Ata, 1975, s. 48-52;

   + A. Amanjolov: Türkic runic graphics, 3. Alma-Ata, 1985, s. 31-39.

   + A. Amanjolov "History and Theory of Ancient Turkic Script", Almaty, "Mektep", 2003, s. 218-219.

10. R. Rolle: Neue Ausgrabungen skythischer und sakischer Grabanlagen in der Ukraine und in Kazachstan - In: Prähistorische Zeitschrift, Şablon:Dabbr 47, Berlin, 1972, pp. 47-77.
11. K. Akishev, "Issyk Kurgan", Moscow, 1978, Tracing, p. 55
12. Baymirza Hayit, "Modern Türkistan Tarihi Araştırmalarının Bugünkü Meseleleri", Doğu Türkistan'ın Sesi, Sayı: 21, Cilt 6, 1989, s. 18. Yrd. Doç. Dr. Hasan Bahar: "Türkistan'ın coğrafi konumu ve ilkçağ kaynaklarına göre tarihi", s. 239. 12 Ağustos 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
13. Sarsenovich), Amanzholov, A. S. (Altaĭ; Сарсенович., Аманжолов, Алтай (2003). Istorii︠a︡ i teorii︠a︡ drevneti︠u︡rkskogo pisʹma. Almaty: "Mektep". ISBN 9965162042. OCLC 53876767.
14. "Proto -Türkic Rune-like Inscription on Silver Cup". UQUS TÜRK. 24 Mayıs 2011. 14 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ekim 2017.
15. Davidski (3 Mart 2017). "Eurogenes Blog: Genetic origins and legacy of the Scythians and Sarmatians". Eurogenes Blog. 17 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ocak 2021.
16. Unterländer, Martina; Palstra, Friso; Lazaridis, Iosif; Pilipenko, Aleksandr; Hofmanová, Zuzana; Groß, Melanie; Sell, Christian; Blöcher, Jens; Kirsanow, Karola (3 Mart 2017). "Ancestry and demography and descendants of Iron Age nomads of the Eurasian Steppe". Nature Communications (İngilizce). 8: ncomms14615. doi:10.1038/ncomms14615. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2020.

Ayrıca bakınız

• Altın elbiseli adam
• Kurgan