Deniz kürk ticareti

Deniz kürk ticareti, deniz samuru ve diğer deniz memelilerinin kürklerinin Alaska yerlileri ile Pasifik Kuzeybatısı Kızılderilileri tarafından avlanılması yoluyla sürdürülen gemi temelli kürk ticareti sistemidir. Deniz kürk ticareti (maritime fur trade) terimi karadaki kürk ticaretinden ayırt edebilmek için sonradan tarihçilerce türetilmiştir ve döneminde bu adla değil, Kuzey Batı Kıyısı ticareti (North West Coast trade) ya da Kuzey Batı ticareti (North West Trade) adlarıyla anılırdı.^[1] Bu ticarette elde edilen kürklerin çoğu Çin'e satılırken, ufak bir kısmı da Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ne ihraç edilmiştir. Çin'e verilen kürkler çay, ipek, porselen ve diğer gözde Çin mallarıyla değiş tokuş edilmiştir. Kürk ticaretinde arz ve talep dengesinde talep kısmını Çinliler, arz kısmını ise uzunca bir süre Rus promışlennikler yerine getirmiştir. Deniz kürk ticaretine öncülük eden Ruslar, Kamçatka'nın doğusundan Aleut Adaları boyunca Alaska'nın güney kıyılarına kadar uzanmışlardır. 1780 lerde bu ticarete dahil olan Britanyalılar ile Amerikalılar ise daha çok Britanya Kolumbiyası Kıyısı'na odaklanmışlardır. 19. yüzyıl başlarında birdenbire patlama yaşanan deniz kürk ticaretindeki düşüş ise 1810'larda yıllara yayılarak devam etmiştir. Kontrolsüz ve aşırı avlanmanın sonucu olarak deniz samuru kolonilerinin acımasızca yokedilmesi nüfuslarını tükenme noktasına getirmiş, ticaret bunun üzerine Pasifik Kuzeybatısı ile Çin'de samur dışı deniz memelilerinin kürküne yönelmiş ve 19. yüzyılın ortalarına kadar sürmüştür. Alaska kıyılarının kontrolü büyük ölçüde Rusların elindeydi. Alaska'nın güney kıyıları ise Britanyalılar ile Amerikalılar arasında rekabete sahne olmuştur. Güneyde faaliyete ilk başlayanlar Britanyalılardır ve 1790 lardan 1830 lara kadar dönemde Amerikan rekabetine karşı koyamamışlardır. 1820 lerde Britanyalı Hudson's Bay Company Amerikalılardan uzak durdular. 1840 larda ise Hudson's Bay Company ile Rus-Amerikan Kumpanyası ticareti yürütmüşlerdir.

1790-1840 yılları arasında Pasifik Kuzeybatısı yöresindeki deniz kürk ticareti noktaları ve ticaret karakolları. 1784 yılında Rus Grigoriy Şelihov önderliğinde promışlennikler tarafından yerli Supikler Awa’uq Katliamı'nda vahşice katledildikten sonra kurulan Three Saints Koyu'ndaki ticaret karakolu (trading post) güneydoğu Alaska kıyılarındaki ilk noktadır ve otuz yıl içinde güneye ilerleyerek devam etmiştir. Rus kürk tüccarlarının vahşetine sahne olan 1784-1818 yılları “Supik tarihinin en karanlık dönemi” olarak nitelendirilir

Deniz samuru alt türleri ve avcılık güzergâhı
Alaskan sea otter = Kuzey deniz samuru (E. l. kenyoni)
Asian sea otter = bayağı deniz samuru (E. l. lutris)
Californian sea otter = Kaliforniya deniz samuru (E. l. nereis)

Deniz kürk ticareti sömürgeciliğin büyük parçası değil, global kapitalizm temelli yeni uluslararası ticaret ağını Pasifik Okyanusu'nun kuzeyinde Amerika'da Kuzey Pasifik Kıyılarına getirmiştir. Üç ayaklı olan bu ticaretin bir ayağını Pasifik Kuzeybatı Kıyısı siğer ayağını ise Çin oluşturur. Üçüncü ayağı olan Hawaii ticaretin son dönemlerinde Batı dünyasınca keşfedilmiştir. Ticarette hayvanları avlayıp postunu yüzenler yöredeki yerli halklardır ve bunlar batıdan doğuya Aleutlar, Supikler, Tlingitler, Haydalar, Nutkalar ve Çinuklardır. Bu ticarette Kuzeybatı Kıyısı yerlilerinde hızlı bir "zenginlik" görülürken, aynı zamanda artan kabile ve yerleşimci savaşları, köleleştirme ve tüccar ve gemicilerce getirilen yabancı hastalıkların salgınlara dönüşüp nüfuslarını düşürmesi gibi olumsuz yönleri de olmuştur. Yerli kültürlerinde çok hızlı bir değişim yaşanmış, ortak ticaret dili olan Chinook Jargon bu dönemde oluşmuştur. Hawaii yerlilerinde de benzer durum olmuş, hem zenginlik hem de yabancı hastalıklarla tanışmışlardır. Ticaretin Çinli ve Avrupalılara etkisi en az düzeyde kalmış, tarım toplumundan sanayii toplumuna geçişe katkı yapmıştır. Debiz kürkü ticaretinden elde edilen gelir özellikle tekstil imalatına yatırım olarak değerlendirildi. Atlantik kıyısındaki Yeni İngiltere tekstil sanayii ABD'deki köleliğin gelişimine etki etmiştir. Güneydeki pamuk tarlalarının alanı ve bu tarlalarda çalışacak zenci kölelerin sayısı artan talep doğrultusunda gelişmiştir.^[2]

Kürkü en fazla kâr getiren Kuzey deniz samuru (Enhydra lutris kenyoni), en az kâlı olanı ise Kaliforniya deniz samuru (Enhydra lutris nereis) alt türüdür. Kuzey alt türü ticaret süresince aşırı avlandığından yok olma eşiğine gelip azalınca, tüccarlar Güney (Kaliforniya) alt türüne yönelmişlerdir.^[3] Çin liman kenti Kanton (Guangzhou) Britanyalı ve Amerikan kürklerini almış ve Kanton Sistemi denen bir sistem dahilinde işlemiştir. Rus kürkleri ise daha çok 1727 Kyahta Antlaşmasıyla açılan Buryatya'daki Kyahta (Кяхта) ticaret kasabasından Çin'e ihraç edilmiştir.^[4]

Ayrıca bakınız

• Kuzey Amerika kürk ticareti

Kaynakça

1. Mackie, Richard Somerset (1997). Trading Beyond the Mountains: The British Fur Trade on the Pacific 1793–1843. Vancouver: University of British Columbia (UBC) Press. s. 123. ISBN 0-7748-0613-3.
2. Farrow, Anne; Lang, Joel; Frank, Jennifer (2006). Complicity: How the North Promoted, Prolonged, and Profited from Slavery. Random House. ss. xiv, 25-26, 35-37. ISBN 978-0-345-46783-6.
3. Fur trade 10 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Northwest Power & Conservation Council
4. Haycox, Stephen W. (2002). Alaska: An American Colony. University of Washington Press. ss. 53-58. ISBN 978-0-295-98249-6.