Loading AI tools
Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Bradford, Birleşik Krallık'ın İngiltere ülkesinin Yorkshire ve Humberside bölgesinde bulunan bir kentsel yerleşke ve tek-seviyeli bir metropoliten bölge olan City of Bradford yerel idaresinin merkezidir.
| Bradford | |
|---|---|
 | |
 Arma | |
 İngiltere ülkesi ve West Yorkshire içinde Bradford | |
| Ülke |  Birleşik Krallık |
| Kurucu Ülke |  İngiltere |
| Bölge | Yorkshire ve Humber |
| Kontluk | Batı Yorkshire |
| Yüzölçümü | |
| • Toplam | 64.4 km² |
| Nüfus (2019) | |
| • Toplam | 539.776 |
| • Yoğunluk | 1,290/km² |
| Zaman dilimi | UTC±00.00 (BAS) |
| • Yaz (YSU) | UTC+01.00 (BAYS) |
| Alan kodu | 01274 |
Resmî site http://www.bradford.gov.uk | |
Bradford'a 1847'de "belediye beldesi (municipal borough)" statüsü verilmiş ve 1897'de ise Kraliçe Victoria beratı ile şehir olma statüsü verilmiştir. Fakat 1974 İngiltere yerel idare reformundan sonra, "şehir" statüsü kentten daha geniş alanlı olan ve "West Yorkshire Metropoliten Kontluğu"na ikinci seviye olarak bağlı olan "City of Bradford" metropoliten bölgeye geçirilmiştir. West Yorkshire Metropoliten Kontluğu lağvedilince de şehir statüsü tek-seviyeli metropoliten bölge olan "City Of Bradford" yerel idaresine devredilmiştir.
Bradford Britanya adasının İngiltere ülkesinin orta kuzeyinde bulunan Penine Dağları'nın eteklerinde, Leeds şehrinin 13,8 km kuzeyinde, Manchester şehrinin 75 km batısında ve Londra'nın 328 km kuzeyinde bulunmaktadır.
Bradford ilk defa Saksonlar tarafından yerleşke olarak kurulmuştur ve Orta Çağ'da şu anda şehrin sokakları olan Fortygate, Westgate ve Ivegate arasında bir küçük kasaba olmuştu.[1] Normanların İngiltere'yi fethinden sonra onlar aleyhinde olan bir isyandan sonra bu kasaba yıktırılmıştır.[2] Sonraki iki yüzyılda, İngiltere'de yün sanayiinin gelişmesini takip ederek, yavaş yavaş önem kazanmaya başlamıştır. 17. yüzyılda İngiliz İç Savaşında Bradford ve yün sanayii gerileme göstermiştir. Fakat 1689'da Hollanda Kralı William ve Kraliçe Mary saltanatı eline geçirince tekrar şehir ve sanayii gelişmeye tekrar başlamıştır. 18. yüzyıllar başlarında imalat sanayiinin önem kazanması şehrin de hızla gelişmeye başladı ve şehir ve civarına yapılan yeni kanal ve paralı atlı araba yolları da ticaretin gelişmesine bir sağlam temel sağladı.
19. yüzyılın başlarında Bradford 16.000 nüfuslu küçük kırsal bir pazar şehri idi ve yün iplik yapımı ve kumaş dokuması evlerde ve çiftliklerde bulunan küçük atölyelerde yapılmaktaydı. Sanayi Devrimi şehrin ve yünlü imalatının çok hızla büyümesine neden oldu ve Bradford'un uzmanlaştığı uzun elyaflı yünlü elbise kumaşı ("worsted") imalatı için çok büyük miktarda ham yün ithalatı gerekti. Bradford şehri dünyanın yün başkenti oldu.[3] Bradford'un civarında ham yünü temizlemek için gereken kireçsiz şu ve makina gücünün sağlanması için gerekli olan kömür yerel olarak üretilmekteydi. Bradford şehrinde birçok büyük tekstil fabrikası yerel taşlar kullanılarak bina edildi. 1850'de şehrin nüfusu 182.000 olmuştu. Şehir geliştikçe tekstil fabrikalarında çalışmak için şehre büyük bir işçi göçü oldu. Fakat bu hızlı gelişme ile ortaya çıkan ve devamlı çok kirli kükürtlü kömür yakan 200 fabrika büyük bir çevre kirlilik sorunu ortaya çıkardı ve Bradford İngiltere'nin en kirli şehri olarak ün yaptı. Şehirde büyük kamu sağlığı sorunları ortaya çıktı; şehirde devamlı kolera ve tifo salgını ortaya çıkmaktaydı ve tekstil işçilerinin çocuklarının ancak %30'u 15 yaşına erişmekteydi ve ortalama hayat uzunluğu tüm İngiltere'de en düşük olarak 18 idi.[4]
Çok büyük sayıda olan tekstil fabrikalarına destek sağlamak için şehirde büyük bir tekstil makineleri sanayii ve buna destek veren yan sanayiler gelişti. Bu arada 1894-1960 döneminde imalatta bulunan Jowett Otomobil Fabrikası bulunmaktaydı.
20. yüzyılda tekstil sanayii çökmeye başladı ve yüzyılın sonlarına doğru ortadan kalktı. Bradford ekonomisi devamlı yeniliğe bağlı idi ve 21. yüzyılda da bu yenilikçi görüşün önem kazanacağı beklenmektedir ve şehirde gelişen otomobil dizayn firmaları, elektronik firmalar ve büyük bir perakende süpermarket şirketi olan Morrison şirketinin Bradford'da bulunması buna örnekler olarak gösterilmektedir.
19. yüzyılda ikinci yarısında 200'den çok sayıda uzun tuğla bacalı kömür yakan tekstil fabrikaları ile gelişen Bradford şehrinde 21. yüzyılda tekstil üretimi kalkmış görülmektedir. Tekstil fabrikalarının en büyüklerinden biri olan Lister Fabrikası'nda çoktan tekstil üretimi kaldırılmıştır. Ama bu fabrikanın uzun tuğladan bacası kalmıştır ve bu Bradford'un her tarafından görülmektedir. Son zamanlarda 100.000 sterlinlik yenileştirme ve tamirat yatırımı ile bu uzun baca şehrin tarihine ve yenileştilmesine bir anıt olmaktadır.
21. yüzyılda önemli bir tarihsel anıt olarak "Salts-Tekstil Fabrikası" Kompleksi görülmüştür. Saltaire adı verilen bu fabrikalar ve fabrikalarda çalışan işçilere sağlanan sosyal binalar ve sosyal avantaj sağlayan tesisler Bradford şehrinden 4,8 km kuzeyinde bulunmaktadır. Tekstil fabrikası olarak kapanan bu komplekste günümüzde yüksek teknoloji sanayileri, çağdaş dizayn atölye ve dükkanları ve sanatkarlar için atölyeler ve galeriler geliştirilmiştir. Bu Saltaire Kompleksi UNESCO Dünya Mirası listesi listesine konulmuştur.
Bradford'un coğrafik konumu enlem ve boylam olarak K 53°45′ B 1°50′ şeklinde verilir. Topografi olarak Güney Penines tepelik bölgesinin doğusundaki ağaçsız kirlik (moor) bölgesinde konumlanmıştır. Bradford herhangi bir önemli gol veya büyük nehir veya birikmiş şu alanı kenarında konumlanmamakla beraber şehir üç akarsu vadisinin birbirine kavuştukları bir mevkide konumludur. Bunlardan birisi olan "Bradford Beck Suyu" batıda buluna ağaçsız kirlik arazilerde doğmakta Horton Beck, Westbrook, Bowling Beck ve Eastbrook adlı akarsu dereleri buna kol katılmaktadır. Bu akarsu insan ve hayvanların geçilebileceği derinlikte olan eski bir nehir geçiş mevkiiden sonra kuzeye yönelmekte ve Shipley kenti civarında "Aire Nehri"'ne katılmaktadır. Bu akarsu vadisine Bradforddale adı verilmektedir. Bu akarsu şehrin içinden de geçmektedir. Fakat şehrin içinden geçmekte iken günümüzde açıkta görülmemektedir; 19. yüzyılda yapılan şehir kanalizasyon sistemine bağlanıp üzeri kapatılmıştır.
Şehir İngiltere'de 18. yüzyılda yapılmış olan dar kanallar ulaşım sistemine bağlıdır. Ana kanal olan İngiltere'nin kuzeyinde genellikle doğu-batı yönlü Leeds ve Liverpool Kanalı'na 1774'te yapılmış olan "Bradford Kanalı" ile bağlanmıştır. Bradford Kanalı suyunu "Bradford Beck Suyu" ve onun yan kollarından almakta idi. Fakat bu kanal üzerinde bulunan "lok"ların işlemesi için bu akarsu sağladığı şu yeterli olmadığı için kanal 1866'da kapatıldı. Sonra daha az mavna trafiğiyle çalışmak üzere açıldıysa da 20. yüzyılın başlarında tren sistemi ile rekabet edemediği için tümüyle ulaşıma kapatıldı.
 Bradford iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 14,6 | 18,4 | 21,7 | 23,9 | 26,7 | 30,0 | 33,9 | 32,2 | 27,2 | 25,6 | 17,1 | 15,8 | 33,9 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 6,6 | 6,8 | 9,2 | 11,8 | 15,3 | 17,8 | 20,1 | 19,6 | 16,9 | 13,1 | 9,3 | 6,8 | 12,8 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 4,0 | 4,1 | 6,0 | 8,0 | 11,1 | 13,8 | 16,1 | 15,7 | 13,4 | 10,0 | 6,6 | 4,2 | 9,4 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 1,4 | 1,3 | 2,8 | 4,3 | 7,0 | 9,9 | 12,1 | 11,8 | 9,8 | 6,9 | 3,9 | 1,7 | 6,1 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −13,9 | −13,3 | −11,1 | −10,6 | −3 | 0,6 | 5,0 | 2,8 | 0,3 | −4,1 | −7,8 | −13,1 | −13,9 |
| Ortalama yağış (mm) | 92,7 | 66,0 | 67,2 | 64,3 | 53,7 | 71,0 | 57,9 | 68,6 | 65,3 | 85,1 | 86,7 | 94,3 | 872,8 |
| Kaynak: Met Office (1981-2010)[5] | |||||||||||||
Elde bulunan en son Birleşik Krallık 2001 nüfus sayımına göre Bradford Metropoliten Bölgesi sınırları içinde 106.680 hanehalkı bulunmaktadır ve nüfus 293.717 kişidir. Buna göre Bradford şehri, Birleşik Krallık'taki resmi yerel idare sınırları içindeki yerleşkelerin nüfus bakımından sıralandırılmasında 13. yeri tutmaktadır ve Bradford'da nüfus yoğunluğu kilometre kare başına 4.650 kişiye gelmektedir.
Fakat bu istatistikler coğrafik şehirleşmeyi iyi yansıtmamaktadır. Şehirleşen alan olarak bakılırsa Bradford "Batı Yorkshire Şehirsel Bölgesi (West Yorkshire Urban Area)"'nin anack bir kısmını oluşturduğu görülür ve 2001'de Batı Yorkshire Şehirsel Bölgesi nüfusu yaklaşık 1,5 milyon kişidir.[6] Ama diğer coğrafyacılar ise şehirleşme alanı olarak daha büyük olan "Leeds-Bradford Büyük Şehirleşme Kuşağı'nı (Leeds-Bradford Larger Urban Zone )" tanımlamaktadırlar. Birleşik Krallık'taki değişik "Büyük Şehirleşme Kuşakları - LUZ" karşılaştırılırsa Bradford'un dahil olduğu Leeds-Bradford-LUZ (2004 tahmini) 2,4 milyon olan nüfusu ile Londra-LUZ ve Manchester-LUZ'dan sonra üçüncü sırayı almaktadır.[7]
Yine istatistikler gösterir ki Londra dışında en genç ve en hızlı büyüyen şehirsel nüfus Bradford'dadır.[8]
Tekrar 2001 Nüfus Sayımı'na göre Bradford nüfusunun ırksal profili diğer Birleşik Krallık yerel şehir alanlarından değişiktir. 2001 sayımına göre Bradford nüfusunun %69,3'ü beyaz, %1,9'u karışık ırktan, %26,1 Güney Asya asıllı, %1,3'ü siyahi ve %1,4'ü diğer ırktandır. Buna göre, Londra'da bulunan Tower Hamlets metropoliten bölgesi dışında en yüksek Güney Asya asıllı oranı Bradford'da bulunmaktadır.
2001 sayımı göstermiştir ki din hakkında bir soruya yanıt verirken Bradford nüfusunun %60,14'ü Hristiyan, %16.08'i Müslüman, %1,02 Sih, %0,95'i Hindu ve %13,3'ü ise hiçbir dine inanmaz olduklarını belirtmişlerdir.
Haziran 2009'da yapılan bir araştırma ya göre Bradford şehrinin nüfusunun büyükçe bir bölümü büyük bir fakirlik içinde ve devamlı olarak asgari yaşama haddi seviyesi altında yaşamaktadır. Çocuk ölüm oranı Birleşik Krallık'ın oranında iki misli yüksektir; ortalama yaşam süresi ülkenin birçok bölgesinden oldukça çok düşüktür. Bradford İngiltere'de en yüksek işsizlik seviyesi gösteren şehirdir ve bazı azınlık etnik gruplar içinde bu işsizlik seviyesi yaklaşık %60 olduğu gösterilmiştir.
Bradford'da ölçülen suçluluk oranı millî ortalamanın çok üstünde bulunmaktadır. 2006'da yapılan ve büyük şehirsel alanlarda yapılan karşılaştırmalı bir araştırmada Bradford'un ciddi suçlar için suçluluk oranı 1000 kişide 98,3 olarak gösterilmiştir ve sadece Nottingham şehri için oran daha yüksektir.
Bradford'nin şu resmî kardeş şehir anlaşması vardır:[9]
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
