Bihzâd

Bihzâd (Farsça: بهزاد) ya da tam sanıyla Üstâd Kemâleddin Bihzâd, geç Timurlular ve erken Safevîler dönemlerinde yaşamış İranlı minyatür sanatçısı ve Herat ve Tebriz'deki sultanlara ait minyatür atölyelerinin başı.

Bihzâd
Doğum	1450-55? Herat
Ölüm	1535-36? Tebriz
Meslek	Ressam

Biyografisi

Bihzâd, Timurluların başkenti ve zamanının önemli bir ticaret, ekonomi ve kültür merkezi olan Herat'ta (bugünkü Afganistan'da) doğdu ve hayatının çoğunu orada geçirdi. Yetim olan sanatçı, önemli bir ressam olan Mirak Nakkaş tarafından yetiştirldi ve Ali Şîr Nevaî'ye çıraklık yaptı. Herat'taki en büyük sponsorları Timurlular sultanı Hüseyin Baykara (1469-1506 arası tahttaydı) ve çevresindeki diğer emirlerdi. Hamad'ın fethinden sonra Safevî şahı I. İsmail tarafından Tebriz'de görevlendirildi ve oradai sultanın atölyesinin yöneticisi sıfatıyla daha sonraki Safevî resim sanatının gelişmesinde önemli etkisi oldu.

Bihzâd 1535'te öldü ve mezarı Herat şehrinin kuzeyindeki bir tepede bulunan Saîd-i Muhtar'a yerleştirildi. Bihzâd'ın heykeli Tebriz'deki İki Kemal Türbesi'ne dikildi

Kariyeri ve tarzı

Timur'un biyografisi Zafernâme'den (1467) alınan, Bihzâd tarafından çizilen ve İzmir Kuşatması'nı gösteren bu Fars minyatürü, Johns Hopkins Üniversitesi'ndeki John Work Garrett Kütüphanesi'nde saklanmaktadır

Bihzâd, Fars minyatür sanatçıları arasında en meşhuruydu, ancak onu el yazmaları için kendi tarzında tasvir üreten bir atölye (ya da kitaphâne) yöneticisi olarak düşünmek daha isabetli olacaktır.^[1][2][3] Dönemin Fars resmi genellikle geometrik mimari ögelerin figürlerin yerleştirildiği yapısal ya da düzensel bir bağlam olarak kullanılmasını içermekteydi.

Bihzâd organik manzara alanlarında da aynı yeteneğe sahipti, ancak geleneksel geometrik tarzı kullandığı yerlerde Bihzâd düzensel aracı birkaç farklı şekilde esnetmekteydi. Öncelikle hareketin etrafında gerçekleştiği açık ve düzensiz alanlar kullanıyordu. Ayrıca seyircinin gözünü resim alanı içerisinde sıra dışı organik bir akışla hareket ettirtme yöntemine iliştiriyordu kompozisyonlarını. Figürlerin ve objelerin jestleri sadece eşsiz bir şekilde doğal, ifadeli ve aktif olmakla kalmayıp aynı zamanda gözü resim alanı boyunca hareket ettirtmeyi amaçlıyordu.

Aydınlıkla karanlığın zıtlığını diğer Orta Çağ minyatürcülerinden daha vurgulu ve daha coşkulu bir şekilde kullanıyordu. Eserine özgü bir diğer ortak özellik de anlatıdaki şakacılıktı: Bihzâd'ın neredeyse gizli gözü ve kısmi yüzü, perdelerin arasından aşağısındaki havuzun etrafında gülüp oynayan kızları izliyor, Sencer'in günahlarına karşı koyan yaşlı bir kadının kiâyesinde iki ayaklı bir keçi ufkun kenarında bir cin gibi duruyor, kozmopolit bir çeşitlilikteki insanlar örnek resimdeki duvarın üzerine çalışıyordu.

Bu karakter ve anlatı yaratıcılığının şaşırtıcı bireyselliği, Bihzâd'ın eserlerini diğerlerinden ayıran ve edebî değerleriyle örtüşen yönleriydi. Bihzâd, Sufi sembolizmini ve renk sembollerini de anlamı yansıtmak için kullanmış ve özellikle bireysel figürlerin tasvirlerinde ve gerçekçi jest ve ifade kullanımında Fars resmine daha çok doğalcılık getirmişti.

Bihzâdîn en meşhur eserleri arasında Sadi'nin "Bostan" eseri için yaptığı "Yusuf'un Baştan Çıkartılması" ve İngiliz Kütüphanesi'ndeki 1494-95 tarihli Nizami el yazmasındaki resimler - özellikle Leylâ ile Mecnun ve Heft Peyker eserlerinden sahneler sayılabilir. Bir takım minyatürlerin Bihzâd'a atfı genellikle sıkıntılı (ve birçok akademisyene göre önemsiz)^[1] olmakla beraber ona atfedilen eserlerin çoğu genellikle 1488 ile 1495 arasına tarihlendirilmiştir.

Popüler kültürde

Orhan Pamuk'un Benim Adım Kırmızı adlı kitabında, Bihzad'tan ayrıntılı biçimde bahsedilir.^[4]

Galeri

• 
  Timur ile Mısır'ın Memlûk sultanının savaşı.
• 
  Hîre'deki Havarnak Kalesi'nin yapılışı, c. MS 1494-1495
• 
  Yaşlı Ferîdüddin Attâr'ın bir Moğol istilacısı tarafından esir alınıp katledilmesi.
• 
  Yusuf ile Züleyha
• 
  İskendernâme'den bir minyatür resmi
• 
  İskendernâme'den bir başka minyatür resmi
• 
  Bir avlak
• 
  Bir kralın kafasının kesilmesi
• 
  Sultan Hüseyin
• 
  Timur, tahta geçmesini kutlayanları selamlıyor
• 
  Dans eden sufi dervişleri, c. 1480/1490

Kaynakça

1. Roxburgh, David J., “Kamal al-Din Bihzad and Authorship in Persianate Painting,” Muqarnas, Vol. XVII, 2000, pp. 119-146.
2. Lentz, Thomas, “Changing Worlds: Bihzad and the New Painting,” Persian Masters: Five Centuries of Painting, ed., Sheila R. Canby, Bombay, 1990, pp. 39–54.
3. Lentz, Thomas, and Lowry, Glenn D., Timur and the Princely Vision, Los Angeles, 1989.
4. "Arşivlenmiş kopya". 7 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Haziran 2009.

Ayrıca bakınız

• Dost Muhammed