Avusturya-Macaristan İmparatorluğu

Avusturya-Macaristan,^[a] Avusturya-Macaristan İmparatorluğu veya İkili Monarşi olarak da anılır, 1867 ve 1918 yılları arasında Orta Avrupa hüküm sürmüş ve I. Dünya Savaşı'ndan sonra yıkılmış çok uluslu bir anayasal monarşi idi.^[b] Askerî ve diplomatik bir ittifak olan bu birlik, hem Habsburg Hanedanı'na mensup tek bir imparator hem de Macaristan Kralı unvanlarına sahip tek bir hükümdar tarafından yönetiliyordu.^[3] Avusturya-Macaristan, Habsburg monarşisi'nin anayasal evrimindeki son aşamayı oluşturuyordu ve Avusturya-Prusya Savaşı'nın ardından Macaristan'ın Habsburg yönetimine karşı bağımsızlık savaşlarını takiben 1867 Avusturya-Macaristan Uzlaşması ile kuruldu. Macaristan'ın 1918'de Avusturya ile birliğini feshetmesinden kısa bir süre sonrada feshedilmiştir. Resmî para birimi Kron'du.

Avusturya-Macaristan İmparatorluğu Österreichisch-Ungarische Monarchie (Almanca) Osztrák–Magyar Monarchia (Macarca)
1867-1918
Arma (1915-1918) (Avusturya-Macaristan bayrakları için ayrıca bakınız)
Slogan Indivisibiliter ac inseparabiliter (Latince: for 'Indivisibly and inseparably')
Millî marş Gott erhalte Franz den Kaiser (Türkçe: Tanrı Kaiser Franz'ı korusun)
1913 yılında Avusturya-Macaristan
Harita Avusturya-Macaristan'ın idari bölünmesini göstermektedir. Avusturya tarafından yönetilen Cisleytanya kırmızı renkle; Macaristan tarafından yönetilen Aziz Stephen Tacı Toprakları yeşil renkle; hem Avusturya hem de Macaristan tarafından yönetilen Bosna Hersek Kondominiyumu mavi renkle gösterilmiştir.
Başkent	Viyana (Cisleytanya) Budapeşte[1] (Aziz Stephen Tacı Toprakları)
Resmî dil(ler)	Avusturya Almancası Macarca[2] Hırvatça (Hırvatistan-Slavonya Krallığı)
Yaygın dil(ler)	Çekçe Lehçe Rutence Rumence Boşnakça Sırpça Slovakça Slovence İtalyanca Yidiş
Hükûmet	Meşruti monarşi
İmparator
• 1867-1916 Franz Joseph (ilk) • 1916-1918 I. Karl (son)
Avusturya İmparatorluğu Bakan-Başkanı
• 1867 Friedrich Ferdinand von Beust (ilk) • 1918 Heinrich Lammasch (son)
Macaristan Başbakanı
• 1867-1871 Gyula Andrássy (ilk) • 1918 Mihály Károlyi (son)
Yasama organı	Çift meclislilik
• Üst meclis	İmparatorluk Konseyi [en]
• Alt meclis	Diyet meclisi
Tarihî dönem	Yeni Sömürgecilik I. Dünya Savaşı
• 1867 Avusturya-Macaristan Antlaşması 30 Mart 1867 • İkili İttifak 7 Ekim 1879 • Bosna Krizi 6 Ekim 1908 • Temmuz Krizi 28 Haziran 1914 • Yıldızpatı Devrimi 31 Ekim 1918 • Alman-Avusturya Cumhuriyeti 12 Kasım 1918 • Macaristan Demokratik Cumhuriyeti 16 Kasım 1918
Yüzölçümü
1905	621.538 km2
Nüfus
• 1910 51.390.223
Para birimi	Avusturya-Macaristan kronu
Öncüller Ardıllar Avusturya İmparatorluğu Alman-Avusturya Cumhuriyeti Macaristan Krallığı (1920-1946)

Avrupa'nın en büyük güçlerinden biri olan Avusturya-Macaristan, coğrafi olarak Avrupa'nın en büyük ikinci ülkesi ve en kalabalık üçüncü ülkesiydi (Rusya ve Alman İmparatorluğu'ndan sonra) ve dünyanın en kalabalık on ülkesi arasındaydı. İmparatorluk dünyanın en büyük dördüncü makine yapım endüstrisini kurmuştur.^[4] Bosna Kondominiyumu toprakları dışında, Avusturya İmparatorluğu ve Macaristan Krallığı uluslararası hukukta ayrı egemen ülkelerdi.^[5][6][7]

Özünde, eski Avusturya İmparatorluğu'nun kuzey ve batı kısımları olan Cisleytanya ile Transleytanya (Macaristan Krallığı) arasında bir gerçek birlik [en] olan ikili monarşi [en] vardı. 1867 reformlarının ardından Avusturya ve Macaristan devletleri eşit güce sahip oldu.^[8] İki ülke birleşik diplomatik ve savunma politikaları yürüttü. Bu amaçlar doğrultusunda, “ortak” dışişleri ve savunma bakanlıkları hükümdarın doğrudan yetkisi altında tutuldu ve yalnızca iki “ortak” portföyün finansmanından sorumlu üçüncü bir maliye bakanlığı kuruldu. Birliğin üçüncü bir bileşeni, 1868'de Hırvat-Macar Uzlaşması'nı müzakere eden Macar tacına bağlı özerk bir bölge olan Hırvatistan-Slavonya Krallığı idi. 1878'den sonra Bosna-Hersek Avusturya-Macaristan'ın ortak askerî ve sivil yönetimi altına girdi^[9] 1908 yılında tamamen ilhak edilene kadar Bosna krizi'ne neden oldu.^[10]

Avusturya-Macaristan, 28 Temmuz 1914'te Avusturya-Macaristan'ın Sırbistan Krallığı'na savaş ilan etmesiyle başlayan I. Dünya Savaşı'nda İttifak Devletleri'den biriydi. 3 Kasım 1918'de Villa Giusti Ateşkesi imzalandığında Avusturya-Macaristan'ın dağılması zaten fiilen gerçekleşmişti. Macaristan Krallığı (1920-1946) ve Birinci Avusturya Cumhuriyeti, “de jure” olarak kabul edilirken, sırasıyla Birinci Çekoslovak Cumhuriyeti, İkinci Polonya Cumhuriyeti ve Yugoslavya Krallığı'nın bağımsızlığı ve Romanya Krallığı ve İtalya Krallığı'nın toprak taleplerinin çoğu da 1920'de galip güçler tarafından tanındı.

İsim ve terminoloji

Gümüş sikke: 5 kron, 1908 - I. Franz Joseph'in sağa bakan büstü, “Franciscus Iosephus I, Dei gratia, imperator Austriae, rex Bohemiae, Galiciae, Illyriae et cetera et apostolicus rex Hungariae”

Krallığın resmi adı Avusturya-Macaristan Monarşisi (Almanca: Österreichisch-Ungarische Monarchie, Almanca telaffuz: [ˈøːstəʁaɪçɪʃ ˈʊŋɡaʁɪʃə monaʁˈçiː] idi; Macarca: Osztrák-Magyar Monarchia, Macarca telaffuz: [ˈostraːk ˈmɒɟɒr ˈmonɒrɦijɒ]),^[11] ancak uluslararası ilişkilerde “Avusturya-Macaristan” kullanılıyordu (Almanca: Österreich-Ungarn; Macarca: Ausztria-Magyarország). Avusturyalılar ayrıca Almanca: k. u. k. Monarchie (İngilizce: k. u. k. monarchy)^[12] (ayrıntılı olarak Almanca: Kaiserliche und königliche Monarchie Österreich-Ungarn; Macarca: Császári és Királyi Osztrák-Magyar Monarchia)^[13] ve Tuna Monarşisi (Almanca: Donaumonarchie; Macarca: Dunai Monarchia) veya İkili Monarşi (Almanca: Doppel-Monarchie; Macarca: Dual-Monarchia) ve “Çift Kartal” (Almanca: Der Doppel-Adler; Macarca: Kétsas), ancak bunların hiçbiri ne Macaristan'da ne de başka yerlerde yaygınlaştı.

Krallığın iç yönetimde kullanılan tam adı İmparatorluk Konseyinde Temsil Edilen Krallıklar ve Topraklar ve Aziz Stephen Kutsal Macar Tacı Toprakları' idi.

• Almanca: Die im Reichsrat vertretenen Königreiche und Länder und die Länder der Heiligen Ungarischen Stephanskrone
• Macarca: A Birodalmi Tanácsban képviselt királyságok és országok és a Magyar Szent Korona országai

Franz Joseph'in 1868'de aldığı bir kararın ardından, krallık uluslararası ilişkilerinde resmi olarak Avusturya-Macaristan Monarşisi/Reich'ı (Devleti) (Almanca: Österreichisch-Ungarische Monarchie/Reich; Macarca: Osztrák-Magyar Monarchia/Birodalom) adını taşıdı. Genellikle “İkili Monarşi” olarak adlandırılmış veya sadece “Avusturya” olarak anılmıştır.^[14]

Devletin tarihi

İmparatorluktan önce

Habsburgların Avusturya'daki egemenliği 1282 yılına kadar uzanır. 1806 yılına kadar Avusturya bölgesi Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun bir parçasıydı ve Arşidüklük olarak kabul ediliyordu. Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'nun etkinliği azaldıkça Avusturya arşidükleri bağımsız olarak hareket etmeye başladılar. 1806 yılında, Arşidük Franz kendini imparator (kayzer) ilan etti (Avusturya İmparatorluğu).

Franz Joseph'in 1867 yılında Macaristan Kralı olarak taç giyişi

1866'da Prusya-Avusturya Savaşı yenilgisi ve Alman Konfederasyonunun dağılmasından sonra prestijini kaybeden Avusturya İmparatorluğu kesin olarak mutlakiyetçiliği terk etti ve anayasal parlamenter bir hükûmet kuruldu. Bununla birlikte, yıkılan monarşinin bütününü kapsayacak, içinde tüm ulusların eşitlik ve özerkliğe sahip olacağı gerçek bir federasyon kurulacağı yerde; Macarlar'ın baskısı sonucunda 1867'de bir uzlaşma olarak ikili monarşi kuruldu. Yeni devletin resmî adı Avusturya-Macaristan İmparatorluğu idi. İkili monarşi, her iki kanadını da ayrı parlamentolara sahip anayasal monarşiler olarak örgütledi. Hükümdar, ordu ve dış politika her iki taraf için ortaktı; diğer konularda ise her biri bağımsızdı. Monarşinin batıdaki parçası olan Avusturya'da çeşitli uluslar daha geniş özgürlüklerden yararlanmaya başladı ve oy hakkı giderek yaygınlaştı.

1898'den piyadeler, Bosna-Hersekliler kırmızı fesli

Ancak uluslar sorunu sürüyordu. 1875 yılında Osmanlı İmparatorluğu'nun çeşitli yerlerinde ve Bosna-Hersek'te ayaklanmalar oldu. Buna bağlı olarak Rusya Osmanlılara savaş açtı ve Osmanlıları yenerek onların Avrupa'daki güçlerine son verecek olan barış antlaşmasını kabul ettirdi. 1878 Berlin Kongresi Bosna-Hersek'i Avusturya-Macaristan'ın işgal etmesine ve yönetmesine karar verdi. Bundan sonra Avusturya-Macaristan'ın Balkanlar'daki istekleri Rusya ve Sırbistan'ın istekleri ile çelişkili bir durum aldı.^[15] Otuz yıl sonra 1908'de Avusturya-Macaristan, Bosna-Hersek'i resmen topraklarına kattı. Bu arada 1879'da Avusturya-Macaristan, Almanya ile bağlaşıklık antlaşması imzaladı. 1882'de İtalya'nın da katılması ile genişleyen bu antlaşma Rusya'ya karşı idi. Bu bağlaşıklık Avusturya-Macaristan monarşisindeki çeşitli uluslar üzerinde farklı bir etki yaptı. Almanlar ve Macarlar ittifakı desteklerken; Slav uluslar, özellikle Çekler ve Güney Slavlar 1908'de Bosna-Hersek'in ülkeye katılmasından da rahatsız oldular. O sıralarda Sırbistan Krallığı oldukça güçlü bir duruma gelmişti ve Avusturya-Macaristan'daki Güney Slavların üzerinde etkili oluyordu.^[16]

I. Dünya Savaşı

Avusturya-Macaristan 1914

Ana maddeler: I. Dünya Savaşı, Doğu Cephesi (I. Dünya Savaşı) ve İtalya Cephesi (I. Dünya Savaşı)

28 Haziran 1914'te Avusturya veliahtı Franz Ferdinand, Bosna'nın başkenti Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından suikasta uğrayarak öldürüldü. Beş hafta sonra Avrupa kendisini I. Dünya Savaşı'nın içinde buldu.^[16]

Doğu Cephesi

Savaşın hemen başında Ruslar, devletin Galiçya bölgesini ele geçirdi. Ama 1915 ve 1916 yıllarında, Alman, Osmanlı ve Bulgar desteğiyle bu bölge geri alındı.

İtalya Cephesi

1914-1917 yılları arasında, iki devlet karşılıklı olarak birbirine saldırdı. Ancak, iki devletin de hiçbir kazancı olmadı. Üstüne üstlük, fazla miktarda asker kaybı yaşadılar. 1917 yılında Alman desteğinin gelmesi, Avusturyalıların cephede üstün gelmesini sağladı. Ancak 1918 yılında, İtalyanların sert saldırıları nedeniyle, Avusturya kazandığı toprakları iade etmesine neden oldu.

Dağılış

İtilaf Devletleri ile Avusturya-Macaristan İmparatorluğu arasında, 3 Kasım 1918 tarihinde Villa Giusti Antlaşması ile ateşkes sağlanmıştı. İmzalayanlar: Pietro Badoglio ve Viktor Weber Edler von Webenau. 11 Kasım 1918 tarihinde de Almanya ile yapılan Rethondes Antlaşması ile Batı Cephesi'nde silahlar susmuştur. Aynı sıralarda Habsburg Hanedanı tahttan çekilmiş ve 12 Kasım 1918 tarihinde Viyana'da oluşturulan Geçici Ulusal Meclis, Avusturya'da cumhuriyet ilan etmiştir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu böylece Avusturya ve Macaristan olmak üzere bağımsız cumhuriyetler haline gelmiştir.

Villa Giusti Antlaşması, bir ateşkes antlaşmasıdır. I. Dünya Savaşı'ndan yenik çıkan Avusturya ile İtilaf Devletleri arasındaki antlaşma ise St. Germain Antlaşması'dır.^[17] Antlaşma 10 Eylül 1919 tarihinde imzalanmıştır.^[18][19]

Nüfus ve konuşulan diller

Diller

Dil	Salt	Yüzde
Almanca	12.006.521	%23,36
Macarca	10.056.315	%19,57
Çekçe	6.442.133	%12,54
Lehçe	4.976.804	%9,68
Sırp-Hırvatça	4.380.891	%8,52
Ukraynaca	3.997.831	%7,78
Rumence	3.224.147	%6,27
Slovakça	1.967.970	%3,83
Slovence	1.255.620	%2,44
İtalyanca	768.422	%1,50
diğer	2.313.569	%4,51
Toplam	51.390.223	%100,00

Avusturya'daki Diller

Eyâlet	En çok konuşulan dil	diğer diller
Bohemya	Çekçe (%63,2)	Almanca (%36,8)
Dalmaçya	Hırvatça (%96,2)	İtalyanca (%2,8)
Galiçya	Lehçe (%58,6)	Ukraynaca (%40,2)
Aşağı Avusturya	Almanca (%95,9)	Çekçe (%3,80)
Yukarı Avusturya	Almanca (%99,7)
Bukovina	Ukraynaca (%38,4)	Rumence (%34,4), Almanca (%21,2), Lehçe (%4,6)
Karintiya	Almanca (%78,6)	Slovence (%21,2)
Krayn	Slovence (%94,4)	Almanca (%5,4)
Salzburg	Almanca (%99,7)
Silezya	Almanca (%43,9)	Lehçe (%31,7), Çekçe (%24,3)
Steiermark	Almanca (%70,5)	Slovence (%29,4)
Moravya	Çekçe (%71,8)	Almanca (%27,6)
Tirol	Almanca (%57,3)	İtalyanca (%42,1)
Küstenland	Slovence (%37,3)	İtalyanca (%34,5), Hırvatça (%24,4), Almanca (%2,5)
Vorarlberg	Almanca (%95,4)	İtalyanca (%4,4)

Din haritası (Andrees Allgemeiner Handatlas)

Dinler

Din/Mezhep	Avusturya-Macaristan	Avusturya	Macaristan	Bosna-Hersek
Katolikler	%76,6	%90,9	%61,8	%22,9
Protestanlık	%8,9	%2,1	%19	%0
Sırp Ortodoksları	%8,7	%2,3	%14,3	%43,5
Yahudilik	%4,4	%4,7	%4,9	%0,6
İslam	%1,3	%0	%0	%32,7

Eyâletler

Avusturya-Macaristan

1. Bohemya, 2. Bukovina, 3. Karintiya, 4. Krayn, 5. Dalmaçya, 6. Galiçya, 7. Küstenland, 8. Aşağı Avusturya, 9. Moravya, 10. Salzburg, 11. Silezya, 12. Steiermark, 13. Tirol, 14. Yukarı Avusturya, 15. Vorarlberg; 16. Macaristan Krallığı, 17. Hırvatistan ve Slovenya Krallığı; 18. Bosna-Hersek

Cisleytanya 1910 Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus Bohemya Kraliyeti Prag (224.000) 51.948 6.769.000 Dalmaçya Kraliyeti Zara/Zadar (14.000) 12.833 646.000 Galiçya ve Lodomerya Kraliyeti Lemberg (206.000) 78.493 8.025.000 Aşağı Avusturya Arşidukalığı Viyana (2.031.000) 19.822 3.532.000 Yukarı Avusturya Arşidukalığı Linz (71.000) 11.981 853.000 Bukovina Dukalığı Czernowitz (87.000) 10.442 800.000 Karintiya Dukalığı Klagenfurt (29.000) 10.327 396.000 Krayn Dukalığı Laibach (47.000) 9.955 526.000 Salzburg Dukalığı Salzburg (36.000) 7.153 215.000 Yukarı ve Aşağı Silezya Dukalığı Troppau (31.000) 5.147 757.000 Steiermark Dukalığı Graz (152.000) 22.426 1.444.000 Moravya Margravyası Brünn (126.000) 22.222 2.622.000 Tirol Prens Kontluğu Innsbruck (53.000) 26.683 946.000 Küstenland Trieste (161.000) 7.969 895.000 Vorarlberg Bregenz (9.000) 2.601 145.000

Transleytanya 1910 Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus Macaristan Krallığı Budapeşte (882.000) 282.297 18.265.000 Hırvatistan ve Slovenya Krallığı Zagreb (80.000) 42.534 2.622.000 Fiume Fiume (39.000) 21 48.800

Birlikte Yönetim 1910 Eyâlet Başkent Yüzölçümü (km2) Nüfus Bosna-Hersek Saraybosna (52.000) 51.082 1.932.000

Not listesi

1. Almanca: Österreich-Ungarn Almanca telaffuz: [ˈøːstəʁaɪç ˈʊŋɡaʁn], Macarca: Ausztria-Magyarország Macarca telaffuz: [ˈɒustrijɒ ˈmɒɟɒrorsaːɡ]
2. Doğu Avrupa kavramı kesin olarak tanımlanmamıştır ve yoruma bağlı olarak bazı bölgeler buna dahil edilebilir veya hariç tutulabilir; Bu durum Avusturya-Macaristan'ın bir kısmı için de geçerlidir, ancak tarihsel yorum monarşiyi açıkça Orta Avrupa'ya yerleştirmektedir.