Arabahmet Camii

Arabahmet Camii, diğer isimleriyle Arap Ahmed Paşa Camii veya Ahmed Paşa Camii, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde yer alan bir camidir. Arabahmet Mahallesi'nde yer alır.

Arabahmet Camii

Genel bilgiler
Durum	Aktif
Mezhep	Sünnilik
Konum	Şehit Salahi Şevket Sokak, Kuzey Lefkoşa, KKTC
Koordinatlar	35°10′38″K 33°21′28″D

Tarihçe

Osmanlı döneminden önce de caminin yerinde bir kilise bulunmaktaydı. Bu kilisenin yapısı günümüze ulaşmamış olsa da mezar taşları gibi çeşitli ögeleri ulaşmıştır. Christopher Schabel, Arabahmet Camii'nin yerinde tarihsel olarak Karmelit tarikatına bağlı bir kilise olduğunu savunmaktadır. Daha eski araştırmalarda Sarayönü Camii'nin yerinde olduğu düşünülse de, çeşitli bulgular bunun doğru olmadığını ortaya koydu. 15. yüzyılın sonlarında Lefkoşa'ya gelen Karmelit bir gezginin anlatımından Karmelit Kilisesi'nin Baf Kapısı yakınlarında olması gerektiği anlaşılmaktadır. 16. yüzyılda Lüzinyanların yaptığı Lefkoşa surlarını yıkıp şehrin çevresini küçülterek yeniden yapan Venedik yönetiminin raporlarından birinde de, yeni surların Mula Burcu'nun Karmelit kilisesinin "üstünde" yükseleceği yazılmaktadır. Schabel'e göre Arabahmet Camii'nin konumu bu belgelerle uyuşmaktadır. Bunun yanında, cami bahçesinde bulunan, 1313'ten 15. yüzyıla dek uzanan mezar taşları, bu mezar taşlarından en az 35 tane olması (Karmelitler gibi dilenci tarikatlarının bahçelerinde nispeten daha fazla cenaze defnedilirdi), saçları kazınmış gibi gözüken bir papazın mezarının günümüze ulaşanlar arasında yer alması, Arabahmet Camii'nin Karmelit Kilisesi'nin yerinde olma ihtimalini güçlendirmektedir.^[1]

1570-71 yıllarında Kıbrıs Seferi'ne katılan, 1576 yılında Kıbrıs beylerbeyliğine atanan ve 1578'de öldürülen Arap Ahmed Paşa tarafından hizmete sunuldu ve kendi adını taşıyan Arap Ahmed Paşa Vakfına vakfedildi.^[2][3] Bu vakfın kuruluş tarihi bilinmemekle birlikte, adadaki en eski vakıflardan biridir. Şeriyye sicillerinde 22 Şubat 1594 tarihinde vakıf mütevellisi Kasım Çavuş bin Mehmet'in görevden alınarak yerine Murat bin Abdullah'ın atandığı kaydedildi. Arap Ahmed Paşa'nın camiyi yaptırmasıyla ilgili günümüze ulaşan bir rivayette, günümüzde caminin bulunduğu yeri paşanın kazması hâlinde orada para bulacağı ve bu parayla oraya cami yaptırması gerektiğine dair bir rüyayı birkaç kez gören paşanın, rüyada gördüğü yeri kaztırıp bir taş tekne dolusu altın bulduğu ve bu parayla camiyi yaptırdığı aktarılır. Tuncer Bağışkan'a göre, "büyük bir olasılıkla" caminin mevcut yapısı 15. yüzyılın sonları veya 16. yüzyılın başlarında burada eskiden bulunan kilisenin yerine yapıldı, 1845 yılında onarımdan geçirildi.^[4] Hizber Hikmetağalar ise Arap Ahmed Paşa tarafından "bakımsız" kilise binasının camiye çevrildiğini, daha sonra bunun yıkılarak 1845 yılında mevcut caminin inşa edildiğini yazmaktadır.^[5]

1729 yılında Ümmühan bint-i Mehmed Kethüda isimli bir kadının, kurduğu vakıftan Arabahmet Camii'ne balmumu ve zeytinyağı alınmasını sağlayacak şekilde senede 120 akçelik paranın Arap Ahmed Paşa Camii Vakfına teslim edilmesini şart koyduğu belgelerde yer alır.^[6]

Caminin bahçesinde önemli kişilere ait mezar taşları bulunmaktadır.^[7]

1992-1996 yılları arasında camide restorasyon çalışmaları yürütüldü, bu çalışmalar kapsamında Frenk döneminden kalma mezar taşları Taş Eserler Müzesi'ne aktarıldı. Minare de 1992 yılında restore edildi. 2001 ile 2007 yıllarında caminin genel restorasyonu ile bahçe düzenlemesine yönelik Vakıflar İdaresi ve Türkiye Cumhuriyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından çalışmalar yürütüldü.^[4]

Mimari

Klasik Osmanlı mimarisinin bir örneğidir. Geleneksel Anadolu camilerinin planlarına uygun şekilde Lefkoşa'da inşa edilmiş tek camidir.^[4] Kıbrıs'ta tipik Türk kubbesi görülen tek dikdörtgen camidir. Büyük bir merkezi kubbe caminin ana gövdesini, üç küçük kubbe ise girişi kaplamaktadır. Dört kubbe de köşeleri örtmektedir.^[8]

Cami planı, genel Bizans haç biçimli planlarında görülen ve bingilerle taşınan büyük bir yarım küre kubbeden (yaklaşık 6 metre çapında) oluşur. Caminin önünde üç küçük kubbeyle örtülmüş bir sundurma vardır. Bu karakteristik Türk anıtının sadeliğini bozacak hiçbir kalıplaşmış ya da oyulmuş detay bulunmamaktadır.

Galeri

• 
• 
• 
• 
• 

Ayrıca bakınız

• Camiler listesi
• Avrupa'daki camiler listesi

Kaynakça

Özel

1. Schabel, Chris (2012). "Frankish & Venetian Nicosia 1191-1570: Ecclesiastical Monuments and Topography". Michaelides, Demetrios (Ed.). Historic Nicosia. Lefkoşa: Rimal Publications. ss. 191-192. ISBN 9789963610440.
2. Jennings 1993, s. 50.
3. Eyice, Semavi (1989). "Ahmed Paşa Camii". TDV İslâm Ansiklopedisi. 2. İstanbul. s. 115. 17 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2021.
4. Bağışkan 2019, s. 103.
5. Hikmetağalar, Hizber (1996), Eski Lefkoşa'da semtler ve anılar, 1. cilt, Lefkoşa: Marifet Yayınları, s. 119
6. Özkul, Ali Efdal (2010). Kıbrıs'ın Sosyo-Ekonomik Tarihi (1726-1750). Ankara: Dipnot Yayınları. s. 265.
7. Arabahmet Mosque, Nicosia, Cyprus 13 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., cypnet.co.uk 8 Kasım 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
8. Ahmet Gazioglu, The Turks in Cyprus - A Province of the Ottoman Empire, London, 1990

Genel

• Bağışkan, Tuncer (2019), Kıbrıs'ta Türk, İslam ve İslamlaştırılan Eserler, Lefkoşa: Kıbrıs Türk Eğitim Vakfı Yayınları
• Jennings, Ronald C. (1993). Christians and Muslims in Ottoman Cyprus and the Mediterranean World, 1571-1640. New York ve Londra: New York University Press.