II. Katerina

Çariçe II. Katerina veya Büyük Katerina (Rusça: Екатерина II Великая, romanize: Yekaterina II Velikaya) (2 Mayıs 1729 - 17 Kasım 1796), 34 yıl boyunca Rus İmparatorluğu'nu yönetmiş ve 18. yüzyıl Rusyası'na damgasını vuran Rusya imparatoriçesiydi. Kırım Hanlığı'nı Rusya topraklarına katmasıyla tanınır.

II. Katerina
Rusya imparatoriçesi
Hüküm süresi	9 Temmuz 1762 – 17 Kasım 1796
Taç giymesi	12 Eylül 1762
Önce gelen	III. Petro
Sonra gelen	I. Pavel
Doğum	2 Mayıs 1729(1729-05-02) Stettin, Pomeranya, Prusya Krallığı, Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu
Ölüm	17 Kasım 1796 (67 yaşında) Sankt-Peterburg, Rusya
Eş(ler)i	III. Petro
Hanedan	Holstein-Gottorp-Romanov (evlilik yolu ile) Askanya Hanedanı (doğum)
Babası	Christian Augustus
Annesi	Johanna Elisabeth
Dini	Rus Ortodoks
İmza

Yaşamının ilk yılları

Gençliğinde II. Katerina

II. Katerina 2 Mayıs 1729 tarihinde Prusya'nın Stettin kentinde (şimdi Polonya'ya ait) doğdu. Doğduğu zamanki adı Sophie Augusta Frederike idi. Babası Prusya'ya bağlı Anhalt-Zerbst bölgesinin prensiydi ve Prusya ordusunda bir generaldi. Bu soylu ailenin diğer üyeleri olan Sophie'nin kuzenleri III. Gustav ve XIII. Karl sonradan İsveç kralı olarak görev yaptılar.

Sophie 1744 yılında Holstein-Gottorp dükü Petro'yla evlendi. Sophie'nin kocası Petro, Çar Büyük Petro'nun torunuydu ve Petro'nun teyzesi Çariçe I. Elizaveta Petro'yu Rus tahtına veliaht olarak seçmişti. Sophie evlendikten sonra Ortodoks dinine geçti ve Katerina Aleksievna adını aldı. I. Elizaveta'nın zorlamasıyla gerçekleşen bu evlilikte hiçbir zaman mutlu olmadı. Katerina'nın ve kocası Petro'nun başkalarıyla çok sayıda aşklar yaşadıkları bilinmektedir. Katerina'nın kocası Petro, teyzesi I. Elizaveta'nın ölümü üzerine 5 Ocak 1762 tarihinde III. Petro adıyla Rus tahtına çıktı. Ancak III. Petro'nun çarlığı fazla uzun sürmedi. 28 Haziran 1762 tarihinde muhafız alayı çara karşı ayaklanarak III. Petro'yu tahttan indirdi ve Katerina, Rusya çariçesi olarak ilan edildi.

Zamanında Rusya'nın genişleme siyaseti

Nikita İvanoviç Panin'i hariciye nazırı olarak atadı. Çariçeliği döneminde Rusya batısı ve güneyindeki 518.000 km²lik bir alanı topraklarına katmayı başardı. Bu genişleme Lehistan ve Osmanlı İmparatorluğu'ndan alınan topraklar sayesinde oldu. Novorusya, Kırım, Ukrayna, Belarus, Litvanya ve Kurşas (Letonya) Rusya'nın topraklarına katıldı. Lehistan'ın parçalanarak Rusya, Prusya ve Avusturya arasında paylaşılmasına öncülük etti. II. Katerina 1796 yılında öldüğünde Lehistan diye bir ülke artık ortada kalmamıştı. Ancak 123 yıl sonra I. Dünya Savaşı'nın bitmesinden sonra Polonya tekrar bağımsızlığını kazanabildi.

Zamanındaki Osmanlı-Rus ilişkileri

II. Katerina hükümdarlığının ilk yıllarında Osmanlı ile iyi geçiniyormuş gibi görünmek için Prens Dolgoruki'yi İstanbul'a elçi olarak görevlendirdi.^[1] II. Katerina'nın asıl amacı hazırlıklarını tamamladıktan sonra Lehistan'ı ilhak etmek ve akabinde Osmanlı'yı mağlup edip, Akdeniz'e sıcak sulara inmektir. 1763'te Lehistan kralı III. August ölünce taht kavgalarını fırsat bilerek kendisine yakın olan Stanislav Ponyatovski'yi IV. August olarak tahta çıkardı. Bu hamle ile Rusya, Lehistan üzerinde tahakküm kurmuş oldu. Bu durumu Osmanlı protesto etmişti. Lehistan'daki bazı askerler bu durumu kabul etmeyerek Osmanlı'ya kaçmıştır. Bu durum Osmanlı ve Rusya arasındaki ipleri gererek savaşa neden olmuştur.

1768-1774 Osmanlı-Rus Savaşı ve Küçük Kaynarca Antlaşması

Leh milliyetçilerinin de Osmanlı'dan yardım istemesi ve karşılığında Podolya'nın verilmesinin temin edilmesi üzerine Osmanlı sürece dahil oldu. Bu savaş üç cepheden oluşmaktaydı. Birinci cephe Akdeniz cephesidir. Ruslar İngiltere ile yaptıkları antlaşma neticesinde Baltık Denizi'nden çıkarak Akdeniz'e donanma yolladılar. Bilahare Mora'daki isyancıları desteklediler. Osmanlı buradaki isyanı bastırdı. Osmanlı Kaptan-ı Derya'sı Hüsamettin Paşa Türk donanmasını Çeşme'ye demir attırdı. 1770'te Rus donanması bir gecede Çeşme'deki Türk donanmasını yaktı. İkinci cephe ise kara cephesidir. Beş koldan saldıran Ruslar, bu alanda üstün başarılar ilan etti. Ağustos 1770'te mezkûr cephe kapandı. En önemli üçüncü cephe ise Kırım cephesidir. Kırım Hanlığı kendini savunamaz haldeydi. Zira daha öncesinden Rus casusları ile saray çevrelenmiş, Kırım devlet adamları işlevsiz ve vasıfsız hale getirilmiş, Hanın eli kolu bağlı vaziyete getirilmiştir. İki karşıt kuvvetlerin çarpışması neticesinde 1771'de Rusya fiilen Kırım'a girdi ve işgal başladı. 1772'de barış antlaşması yapılmak istenildi. Fakat başarılı olunamadı. 1773'te savaş tekrar başladı ve Osmanlı açısından ağır kayıplar devam etmekteydi. Mamafih, 1774'te barış müzakereleri başladı. Osmanlı 200 kişilik bir heyetle Küçük Kaynarca bölgesinde Mareşal Rumyantsov ile görüşmeye başlandı.^[1] Ruslar ön şartlar olarak Karadeniz'de serbest dolaşım, savaş tazminatı ve Kılburun, Yenikale ve Kerç Kalelerinin Ruslara teslim edilmesi gibi şartları öne sürmüşlerdir. 21 Temmuz 1774'te imzalanan antlaşmanın önemli maddelerinin birkaçını şunlardır; Kırım bağımsız olacak,^[2] dini anlamda Osmanlı'ya bağlılığı devam edecektir.^[3] Azak, Kerç, Yenikale ve Kılburun Kaleleri Ruslara bırakılacaktır.^[4] Osmanlı'daki Ortodoksların hamisi Ruslardır.^[5] Osmanlı savaş tazminatı ödeyecektir. Rusya, İstanbul'da elçilik açabilecektir. II. Katerina Küçük Kaynarca Antlaşmasından sonra fikirlerini dile getirirken böyle fevkalade bir antlaşmayı beklemediğini ve bu antlaşmadan ötürü çok mutlu olduğunu yakın devlet adamlarına söylemiştir.^[6] Mezkûr antlaşmadan yaklaşık 9 yıl sonra Rusya Kırım'ı 1783'te tamamen kendi topraklarına ilhak etmiştir.

1787-1792 Osmanlı-Rus Savaşı ve Yaş Antlaşması

Osmanlı Devleti'nde Kırım'ın kaybı gerek halk gerekse de devlet nezdinde büyük üzüntüye sebep olmuştur. Kırım'ın bir gün geri alınacağı arzusu Osmanlı'nın hep kalbindeydi. 1787 yılında II. Katerina, II. Josef'le birlikte Karadeniz'deki donanma üslerini teftişe çıkmıştır. İşbu görüşme 12 Ekim 1787'de Osmanlı'ya bildirilmiştir. Akabinde Boğdan Voyvodası Aleksandr'ın Avusturya'nın Osmanlı sınırına asker yığdığı haberi payitahta gelmiştir. Osmanlı bu durumdan şüphelenerek ciddiye almıştır. Kerson'da Rusya'nın İstanbul elçisi Bulgakov ve Avusturya elçisi Herbert aralarındaki görüşmede Osmanlı'nın Hanya ve Rodos'ta bulunan Rus elçiliklerine saldırıda bulunduğu ve Turla Nehri'nde Türk donanmasının hazırda bulundurduğu söylenince her iki devlet, Osmanlı'ya karşı savaş kararı vermişlerdir. Rusya'nın İstanbul elçisi Bulgakov gerilimi haddinden fazla tırmandırmaya çalışmaktadır. Ayrıca Bulgakov, Kerson'da karara bağlanan maddeleri Osmanlı Devleti'ne dikte etmekteydi. Mamafih Memalik-i Mahruse-i Şahane, Rusya'ya altı maddelik şiddetli bir ültimatomda bulunmuştur. Ruslar buna karşın Eflak ve Boğdan Voyvodalarını kışkırtması sonucunda Osmanlı ve Rusya arasındaki ipler tamamen kopmuştur.^[1] Sadrazam Yusuf Paşa ve ekibi, Şeyhülislam'dan aldıkları fetva ile I. Abdülhamid'i ikna ederek savaş ilan ettiler. Rus elçisi Bulgakov alelacele tevkif etmiştir. Osmanlı'nın Rusya'ya savaş ilan etmesine binaen Avusturya elçisi Herbert'te 9 Şubat 1788'de Osmanlı'ya savaş ilan ettiklerini bildirdi. Avusturya aslında bunu Prusya’nın hiçbir zaman hayata geçmeyen Helsberg Planını hayata geçirmek için kullandı. Avusturya, Osmanlı’ya ait olan Yergöğü Kalesine saldırdılar. Lakin başarılı olamadılar. Böylece 1791’de Avusturya ile Ziştovi Antlaşması imzalandı. Osmanlı mezkûr antlaşmaya göre Belgrad dahil savaş öncesi sınırlara geri dönülmüş oldu. Tek cephe Ruslar kalmış oldu. Ruslar Rumeli’deki kaleleri ele geçirmeye başladı. Ruslar, İsmail Kalesinde 26 bin Türk’ü kılıçtan geçirmişti. Ruslar, Anapa Kalesini de ele geçirince Osmanlı ümidini iyiden iyiye kaybetmiştir. İngiltere ve Prusya’nın Osmanlı’nın toprak bütünlüğünden yana tavır sergilemeleri barış görüşmelerinin yapılması hususunda önemli bir faktördür. Barış görüşmeleri 10 Kasım 1791’de Eflak’ın Yaş kasabasında başladı.^[3] Barış görüşmeleri on beş oturumdan oluşmaktadır. Üçüncü toplantıda Rus heyetinin savaş tazminatı olarak 24 bin kese altın istenmesi, Osmanlı heyetince kabul görmedi. 1783’te Kırım’ı ilhak eden Ruslar, işbu ilhakı Osmanlılara kabul ettirdi. 10 Ocak 1792’de imzalanan Yaş Antlaşması neticesinde bazı mühim maddeler şöyledir: Esir değişimi, Küçük Kaynarca Antlaşmasının geçerliliğinin devamı, Dinyesper sınır kabul edilecektir. Özi ve Kırım Ruslarda kalacaktır.^[4] Ticaret imtiyazları genişletilecektir. Böylece Osmanlı’nın Karadeniz’de kaybettiği hakimiyet, yavaş yavaş Akdeniz’de de kaybedilmeye başlandı. Kırım’da uygulanan baskı göçlere sebebiyet vermiştir.

Özel yaşamı

II. Katerina çapkınlığı ile nam salmıştır. Tahta çıktıktan sonra pek çok erkek arkadaşı olmuştur. Bunlara malikaneler tahsis ettiği bilinir. Kocası III. Petro’nun tahttan indirilmeden önce evliliklerinin mutlu olmadığı, hem kocasının hem de kendisinin birçok sevgilisi olduğu tarihçiler tarafından da deklare edilir. Hatta saray içinde mavi boncuk dağıttığı generaller sayesinde tahta çıkmıştır. Halk arasında "Taçlı Fahişe" olarak anılır.^[7] Çariçe, Voltaire ve Diderot gibi isimlerle yazışarak aydınlanma fikri ile içli dışlı olmuştur. Çariçe sanata çok düşkündür. Bu dönemde sanat yönünde gelişmeler hız kazansa bile sanayi anlamında çöküş olmuştur. II. Katerina'nın, oğlu Pavel'e kötü davrandığı, onu merkezden uzaklaştırdığı görülmektedir.

Günümüz kültürüne etkisi

Bilgisayar oyunları

• Civilization V adlı strateji oyununda Rus halkının lideriydi.

Kaynakça ve notlar

1. Kemal Beydilli, Küçük Kaynarca Antlaşması, TDV İslam Ansiklopedisi, 26, 2002, s. 524.
2. Böylece Osmanlı’dan ayrılan ilk Müslüman toprağı Kırım olmuştur.
3. Cengiz Fedakar, Hotin Kalesi (1787-1792 Osmanlı-Avusturya, Rus Savaşları’nda), Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 16(3), 2019, s. 513.
4. Karadeniz Türk gölü vasfını kaybetti.
5. Böylece Osmanlı iç işlerine müdahale başlamıştır.
6. Beydilli, a.g.m., s. 525.
7. "Büyük Katerina da dediler, "taçlı fahişe" de". İlber Ortaylı. Milliyet. 28 Haziran 2009. 17 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2020.

Önce gelen: III. Petro	Rusya imparatoriçesi 28 Haziran 1762 - 6 Kasım 1796	Sonra gelen: I. Pavel
Önce gelen: Marta Skavronska	Rusya imparatoru eşi 25 Aralık 1761 – 28 Haziran 1762	Sonra gelen: Sophie Dorothea (Württemberg)